Osmanlı Dönemi Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük Fikir Akımları ve Din

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 56, 463 - 488, 10.12.2019

Prof. Dr. Kemaleddin Taş Betül Göksüçukur

https://doi.org/10.15745/da.583546

Cited By: 9

Öz

Türkiye’de modernleşme süreci Avrupa’da ve dünyada yaşanan modernleşme sürecine paralel şekilde gelişmiştir. Bu sürecin anlaşılması, son dönem Osmanlı tarihinden günümüze kadar uzun soluklu bir okuma çabası ve detaylı bir bakış açısı gerektirmektedir. Bu çalışmada başlangıcından itibaren sürecin daha iyi anlaşılabilmesi için modernite kavramları, tarihsel dinamikleri ve Osmanlı modernleşmesinin tarihsel dönemleri ele alınarak modernleşmenin ve modernleşme sürecinde din anlayışlarının oluşum süreci değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda araştırmada Osmanlı’nın küresel bir güç olmaktan uzaklaşması, yenilik girişimleri, modernleşme sürecinde öne çıkan akımlar, temsilcileri ve din anlayışları, modernleşme-din ilişkisi, modernleşme sürecindeki siyasi ve ideolojik telakkiler ile dini düşüncenin seyrinde yaşanan değişim ve tüm bu sürecin toplum yapısı üzerindeki etkileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din, Modernleşme, Osmanlı, Batıcılık, İslamcılık

Ottoman Period Westernism, Islamism, Turkism Idea Trends and Religion

Öz

The modernization process in Turkey and in Europe has developed in parallel to the modernization process in the world. Understanding this process requires a long-term reading effort and a detailed perspective from the late Ottoman history to the present day. In this study, the concepts of modernity, historical dynamics and historical periods of Ottoman modernization have been discussed in order to better understand the process from the beginning. In this direction, it has been focused on the Ottoman Empire's distinction from being a global power, innovation initiatives, prominent trends in the modernization process, representatives and understanding of religion, the relationship between modernization and religion, the political and ideological considerations in the modernization process, and the change in the course of religious thought and the whole structure of this process on society effects. 

Anahtar Kelimeler

Religion, Modernization, Ottoman, Westernism, Islamism, Turkism

Kaynakça

• ABADAN, Yavuz, “Tanzimat Fermanı’nın Tahlili”, “Tanzimat I”, İstanbul Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• ACAR, Mustafa, DEMİR, Ömer, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Adres Yayınları, Ankara, 2005.
• AKÇURA, Yusuf, Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
• AKÇURA, Yusuf, Türkçülüğün Tarihi, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998.
• AKDAĞ, Ömer, Ana Hatlarıyla Türk Yenileşme Tarihi, Palet Yayınları, Konya, 2011.
• AKGÜL, Mehmet “Modernlik-Modernleşme, Postmodernlik, Sekülerleşme ve Din”, Ed. Niyazi Akyüz, İhsan Çapçıoğlu, Din Sosyolojisi, Ankara, 2015.
• AKGÜL, Mehmet, Türk Modernleşmesi ve Din, Çizgi Kitabevi, Konya, 1999.
• ALTINTAŞ, Ramazan, Batılılaşmış Bir Doğulu: Kılıçzade Hakkı ve Projesi, Eski Yeni Dergisi, S. 8, 2008.
• AMMAN, Tayfun Zeki ASLANTÜRK, Sosyoloji, Çamlıca Yayınları, İstanbul, 2014.
• AYDIN, Suavi, Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1993.
• AZMAH, Aziz Al, İslamlar ve Moderniteler, Çev. Elçin Gen, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
• BERKES, Niyazi, Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2002, C. 1.
• BERKES, Niyazi, Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1975.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• BİRAND, Kâmiran, Aydınlanma Devlet Felsefesinin Tanzimatta Tesirleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Son Havadis Matbaası, Ankara, 1955, S. IX.
• CELAL NURİ, Türk Devrimi, Günümüz Yazı ve Diline Çeviren: Özer Ozankaya, Has-Soy Matbaası, Ankara, 2012.
• ÇETİN, Halis, Modernleşme ve Türkiye’de Modernleştirme Krizleri, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2003.
• ÇİĞDEM, Ahmet, Bir İmkân Olarak Modernite, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997.
• FİNDLEY, Cartey Vaughn, Modern Türkiye Tarihi (İslam, Milliyetçilik ve Modernlik), Çev. Güneş Ayas, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017.
• GEORGEON, François, Osmanlı Türk Modernleşmesi (1900-1930), Çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• GİDDENS, Anthony, Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1994.
• HANİOĞLU, Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üç Dal Neşriyat, İstanbul, 1981.
• HEYD, Uriel, Ziya Gökalp, Türk Milliyetçiliğinin Temelleri, Çev. Cemil Meriç, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1980.
• HODGSON, Marshall Goodwin Simms, İslam’ın Serüveni, İz Yayıncılık, İstanbul, 1993.
• JEANNİERE, Abel “Modernite Nedir?”, Çev: Nilgün Tutal, Modernite Versus Postmodernite, Der: Mehmet Küçük, Vadi Yayınları, Ankara 1993.
• KARA, İsmail, Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, Dergah Yayınları, İstanbul, 2003.
• KARA, İsmail, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi I, Dergah Yayınları, İstanbul, 2011.
• KARAL, Enver Ziya, “Tanzimattan Evvel Garplılaşma Hareketleri”, “Tanzimat I”, İstanbul Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Islahat Fermanı Devri 1861-1876), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1983, C. VII.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi (Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007, C. V, S. 16.
• KARAMAN, Hayrettin, TDV İslam Ansiklopedisi, “Efgâni, Cemaleddin”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002, C. 10.
• KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012.
• KARPAT, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, Çev. Ceren Elitez, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
• KÖKER, Levent, Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1990.
• KURAN, Ercüment, Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, Der. Mümtaz’er TÜRKÖNE, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1994.
• MARDİN, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1964.
• MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991.
• MARDİN, Şerif, Türkiye’de Din ve Siyaset (Makaleler III), Der., Mümtaz’er TÜRKÖNE-TUNCAY Önder,İletişim Yayınları, İstanbul, 1991.
• MARDİN, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Çev. Mümtaz’er Türköne, Fahri Unan, İrfan Erdoğan, İletişim Yayınları, İstanbul, 1996.
• MUHAMMETDİN, Rafael, Türkçülüğün Doğuşu ve Gelişimi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998.
• OBA, Ali Engin, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, İmge Kitabevi, Ankara, 1995.
• ONAT, Hasan, Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci, Endülüs Yayınları, İstanbul, 2016.
• ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1995.
• ÖZLEM, Doğan “Türkiye’de Pozitivizm ve Siyaset”, Modernleşme ve Batıcılık, İletişim yayınları, İstanbul, 2002.
• PEKDOĞAN, Celal, TDV İslam Ansiklopedisi, “Kılıçzade Hakkı”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002, C. 25.
• SARIBAY, Ali Yaşar, Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası, Alan Yayıncılık, İstanbul, 1985.
• SARIKAYA, Saffet, Osmanlı Türkiyesindeki İslamcılık Düşüncesine Genel Bir Bakış, Arayışlar Dergisi, Isparta, 1999.
• SARINAY, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1994.
• SEYDAHMET, Kırımlı Cafer, Gaspıralı İsmail Bey, Haz. Ramazan Bakkal, Avrasya Bir Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat Devri Tarihi, Güven Yayınevi, İstanbul, 1945.
• TAPPER, Richard, Çağdaş Türkiye’de İslam, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1993.
• TOURAİNE, Alain, Modernliğin Eleştirisi, Çev: Hülya Tufan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• TUNAYA, Tarık Zafer, İslamcılık Cereyanı, Baha Matbaası, İstanbul, 1962.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, Yedigün Matbaası, İstanbul, 1960.
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Milli Kültür, Modernleşme ve İslam, Birleşik Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Millet ve Tarih Şuuru, Pulhan Matbaası, İstanbul, 1948.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi I, Selçuk Yayınları, Konya, 1966.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma (Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi: 1908-1928), Çev. Ergun Aydoğdu, Bigi Yayınları, İstanbul, 2005.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.