The Translation Process of Bible to Turkish and the Importance of Wojciech Bobowski’s Translation

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 59, 425 - 446, 15.12.2020

Salih Çinpolat

https://doi.org/10.15745/da.773891

Cited By: 1

Öz

The translation of the Bible into Turkish as a whole was made in Istanbul in 1665-1666 by Wojciech Bobowski (Ali Ufki Bey), who was of Polish origin, spoke 17 different languages, later became a Muslim, served in the Ottoman palace for many years. Among the languages he could speak were mainly Latin, Greek, Hebrew, Polish, English, French, Italian, Arabic, Turkish. He is also known as Albert Bobowski and Albertus Bobovius in European sources. The translation was planned by a group of Dutch Protestants, while Dutch ambassador Levinus Warner followed the work in Istanbul. The translation texts were checked and sent immediately to the Netherlands for printing, but could be printed in Paris in 1827 due to the adverse condition. In this edition, M. Jean Daniel Kieffer has revised some on Ali Ufki Bey's translation. This translation, with some changes and corrections in the Arabic alphabet (Ottoman) in 1878, 1885, 1886, 1901was printed in Latin alphabet in 1941.The style and language properties of the 1941 edition made it difficult to understand the Bible, so it was reprinted in 2001 with the more contemporary words under the name Kutsal Kitap (Yeni Çeviri).The background of the Turkish translations of the Bible, the contributions of the Bible Society (English and Foreign Bible Society) to these studies, the change of the words used in the translations, the translation of Wojciech Bobowski used as the source text and the follow-up of this translation process are important. Because the original text of the translations of the Bible in Turkish is based on the translation of Wojciech Bobowski.

Anahtar Kelimeler

The Bible, Wojciech Bobowski, the Bible Society, Translation

KİTAB-I MUKADDES’İN TÜRKÇEYE ÇEVİRİ SÜRECİ VE ALİ UFKİ BEY’İN ÇEVİRİSİNİN ÖNEMİ

Öz

Kitab-ı Mukaddes’in bir bütün olarak Türkçeye çevirisi, Leh asıllı, sonradan Müslüman olmuş, uzun yıllar Osmanlı sarayında görev yapmış Ali Ufki Bey tarafından 1664/1666 yılında İstanbul’da yapılmıştır. Dönemin Hollanda elçisi Levinus Warner, bu çeviri sürecini İstanbul’da takip etmiş ve çeviri metinlerini kontrol edilerek basılması için Hollanda’ya göndermiştir. Ancak çevirinin basımı, yaşanan bazı olumsuzluklar nedeniyle 1827 yılında Paris’te yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda Ali Ufki Bey’in çevirisi, dönemin dil özellikleri dikkate alınarak bazı değişiklik ve düzeltmelerle 1878, 1885, 1886, 1901, 1941 ve 2001 yıllarında defalarca basılmıştır. Yani günümüzde kullanılan Kitab-ı Mukaddes’in Türkçe çevirisi, temelde Ali Ufki Bey’in çevirisine dayanmaktadır. Bu nedenle Ali Ufki Bey’in çevirisi ve bu çevirinin günümüze ulaşma sürecinin takibi oldukça önemlidir. Çünkü Kitab-ı Mukaddes’in Türkçeye çevrilmesi ve günümüze ulaştırılması Protestan Hristiyanların ve Kitab-ı Mukaddes Şirketi’nin katkıları ile gerçekleşmiş ve Türklere yönelik Hristiyan misyonerliğinde Ali Ufki Bey’in çevirisi temel kaynak olarak sürekli kullanılmış ve kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kutsal Kitap, Kitab-ı Mukaddes, Ali Ufki Bey, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, Çeviri

Kaynakça

• Açıklamalı Kutsal Kitap (2010). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Argunşah, M. & Güner, G. (2015).Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Aydın, M. (2005).Ansiklopedik Dinler Sözlüğü. Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Behar, C.(1990).Ali Ufki ve Mezmurlar. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Benli, Ş.(2016).“Leali’nin Terceme-i Ba’z-ı Âyat-ı Zebur Adlı Manzumesi”. Türkiyat Mecmuası.26 (2):75-93.
• Cedid, İ. (2019).Tevrat ve İncil’in Değişmezliği (9. Baskı), İstanbul: GDK Yayınları.
• Cooper, A.A.(1901).TheStory of the (Osmanli) Turkish Version, With a Brief Account of Related Versions, London: British and Foreign Bible Society.
• Duygu, Z.(2018).İsa, Pavlus, İnciller. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Elçin, Ş. (1976).Ali Ufkî, Hayatı, Eseri ve Mecmûa-i Sâz ü Söz. İstanbul: Tıpkı Basım.
• Feigin, I. S.(1943).“TheOriginal Language of theGospels”.Journal of Near Eastren Studies, 2 (3): 187-197.
• Galanti, A. (1918). “Lisan-ı Tarihi: Kitab-ı Mukaddesin Türkçeye Tercümeleri” İstanbul: Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlaka Dair Haftalık Dergi [YM].2(35): 177-178.
• Günay,Ü. & Güngör, H.(1997).Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Ankara: Ocak Yayınları.
• Kitabı Mukaddes -Eski ve Yeni Ahit- (Tevrat, Zebur/Mezmurlar ve İncil) (1949).İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları.
• Kitabı Mukaddesin Deutero kanonik Kitapları,(1987).İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları.
• Kut, T. (1989). “Ali Ufki Bey”Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.2: 456-457.
• Kutsal Kitap (Yeni Çeviri),(2001).İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi-Yeni Yaşam Yayınları.
• Kutsal Kitap ve Deuterokanonik Kitaplar, (2003). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları.
• Kutsal Kitap’a Giriş, (2019). İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yayınları.
• Kuzgun, Ş.(2008).Dört İncil (Yazılması, Derlenmesi, Muhtevası, Farklılıkları, Çelişkileri), İstanbul: Fazilet Neşriyat.
• Küçük, M. A.(2000).Yahudilikte Hristiyanlık ve İslamiyette Kutsal Kitap Anlayışı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• MacCallum, F. L.(1942). “Kitab-ı Mukaddes’in Türkçe Tercümesine Dair,”Ankara:Tercüme Dergisi,3 (13): 59-68.(https://archive.org/stream/MEBTercmeSayy131942/MEB%20%20Terc%C3%BCme%20Say%C4%B1%2013%201942_djvu.txt (Erişim: 15.04.2020)
• Malcolm, N.(2007a). “Comenius, Boyle, Oldenburg, andtheTranslation of theBibleintoTurkish”.ChurchHistoryandReligiousCulture. 87 (3):327-362.
• Malcolm, N.(2007b). “Comenius, the Conversion of theTurks, andtheMuslim-ChristianDebate on theCorruption of Scripture”.ChurchHistoryandReligiousCulture.87 (3): 477-508.
• Michel, T. (1992). Hristiyan Tanrı Bilimine Giriş. İstanbul: Orhan Basımevi.
• Neudecker, H.(1994).“The Turkish Bible Translation by Yahya bin ‘Ishaq, Also Called Haki (1659)”.Leiden: Het Oosters Institut.
• Nilson, P. H.(1966). “Western Turkish Versions of the Bible”.TheBibleTranslator. 17 (3): 135.
• Nițulescu, D. “The Influence of the OttomanT hreat on the Protestant Reformation (Reformers)”https://digitalcommons.andrews.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1098&context=arc (Erişim Tarihi: 06/04/2020).
• Riggs, C. T.(1940). “The Turkish Translations of the Bible”.The Moslem World. 30: 236-248.
• Özcan, N. (2003). “Mecmua-ı Saz-ı Söz” Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 272-274.
• Özkan, İ. E. (2006). TDK Yz.A-19 Numarada Kayıtlı Türkçe İncil Tercümesi (Transkripsiyon-İnceleme- Dizin). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.Kayseri.
• Privratsky, B. G. (2014).A History of Turkish Bible Translations (AnnotatedChronologywithHistoricalNotesandSuggestionsforFurtherResearch, http://historyofturkishbible.wordpress.com/ .Version “S”.
• Sarıkçıoğlu, E. (2009). Diğer İnciller (Apokrif İnciller).Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Schmidt, J.(2000). Catalogue of Turkish Manuscripts in the Library of Leiden University (I), Leiden: Brill. Toprak, F. (2004).“Kitab-ı Mukaddes’in İlk Türkçe Çevirileri”.Ankara: V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 2: 2881-2898.
• Toprak, F. (2006). XVII. Yüzyıla Ait Bir İncil Tercümesi: İnceleme-Metin-Sözlük, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Matbaası.
• Uluçay, Ç. (1948). “Mecmûa-i Sâz ü Söz”. Türk Musikisi Dergisi.14: 4-24.
• https://www.britannica.com/topic/biblical-translation(12/03/2020)
• https://www.osmanlicakelam.net/en/texts (15/04/2020)
• http://historyofturkishbible.wordpress.com/ (Erişim:25/02/2020).
• https://digitalcommons.andrews.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1098&context=arc (Erişim: 06/04/2020)