1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞININ BİR SEMBOLÜ OLARAK PETERSBURG’TAKİ “TÜRK HAMAMI”

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 60, 181 - 200, 15.06.2021

Saliha Tanık , Gülhanım Bihter Yetkin

https://doi.org/10.15745/da.897219

Öz

Eskiçağlardan itibaren yıkanmaya verilen önem neticesinde ortaya çıkan ve sözlükteki karşılığı “yıkanacak yer” olan hamam yapıları, Roma ve Bizans dönemlerinde oluşturulan üslupla devamlılığını sağlamıştır. Roma ve Bizans dönemi hamam geleneği üzerinde şekillenen Türk hamamları, zamanla özellikle İslamiyetin kabulünün ardından kendisine özgü bir biçim kazanır. İslamiyet’in getirdiği inanç ve davranış farklılıkları ile Türk hamam yapısında oluşan önemli değişikliklerin, Osmanlı döneminde plan tipolojisinde gerçekleştirilen yeni düzenlemelerle ortaya çıktığı görülmektedir. Osmanlı’da, bu yapılara muhtelif işlevler yüklenir ve hamamlar genel anlamıyla gelir sağlamak amacıyla yapılır. 1828-1829 yıllarında vuku bulan Osmanlı-Rus savaşından sonra Rus Çarı Nikolay’ın kendi siyasi amaçları için bir mesaj mahiyetinde inşa ettirdiği “Türk Hamamı” bahsi geçen Osmanlı hamamlarından izler taşımaktadır. Çarın, Yekaterinburg parkında inşa edilmesi emrini verdiği hamam, önemli Rus mimarı Monigetti’nin üzerinde titizlikle durduğu projesinin bir ürünü olur. Söz konusu yapı, Osmanlı hamam teşekkülünden farklılıklar gösterse de işlev ve süsleme detayları bakımından benzer özellikler barındırır. Fakat, çalışmamıza konu olan eserin yanındaki minare formuyla dış görüntüsü Türk Cami mimarisini andırmaktadır. Süsleme özellikleri bakımından ise yapıya doğuya özgü arabesk bir bezeme anlayışı hakimdir. Nitekim bu çalışmada amacımız, Rus topraklarında ve bütünüyle Rus bakış açısıyla inşa edilen bir Türk yapısının öncelikle öz kültüründeki özelliklerini anlatmak, ardından her iki konstrüksiyon arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Petersburg, Türk Hamamı, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı, Yekaterinburg Parkı, Tsarskoye Selo, Çar Nikolay

“Turkish Bath” in Petersburg as a Symbol of the Ottoman-Russian War of 1828-1829

Öz

Bath structures, which emerged as a result of the importance given to washing since ancient times and which mean "place to wash", provided continuity with the style created in the Roman and Byzantine periods. Turkish baths, shaped on the bath tradition of the Roman and Byzantine periods, gain a unique form in time, especially after the adoption of Islam. It is seen that with the differences with the beliefs and behaviours brought by Islam the important changes in the structure of the Turkish baths emerged with the new arrangements made of the plan typology in the Ottoman period. In addition, some another various functions are attributed to these structures in the Ottoman Empire and baths are generally built for income. After the Ottoman-Russian war between 1828-1829, the "Turkish Bath" built by the Russian Tsar Nicholas as a message for his own political purposes carries traces of the aforementioned Ottoman baths. The Turkish bath, which the tsar ordered to be built in the park of Ekaterinburg, becomes a product of the project on which the important Russian architect Monigetti meticulously emphasized. Although the structure in question differs from the Ottoman bath formation, it has similar features in terms of function and decoration details. However, the external appearance of the work, which is the subject of our study, with the form of the minaret next to it, resembles the Turkish Mosque architecture. In terms of decorative features, an oriental arabesque style of decoration dominates the building. As a matter of fact, our aim in this study is to first explain the characteristics of a Turkish structure built in Russian and completely from a Russian point of view, and then reveal the similarities and differences between both the two constructions.

Anahtar Kelimeler

Petersburg, Turkish Bath, 1828-1829 Ottoman-Russian War, Ekaterinburg Park, Tsarskoye Selo, Tsar Nicholas.

Kaynakça

• Aru, Kemal Ahmet. Türk Hamamları Etüdü. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi, 1949.
• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2. Basım, 1986.
• Aykun, İbrahim. “Şirvanlı Fatih Efendi'nin 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı İle İlgili Hatıraları”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12 (1999), 289-298.
• Beksaç, Engin. “Mağrib (Mimari)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/318-322. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Erat, Birsen. Anadolu’da XIV. Yüzyıl Türk Hamam Mimarisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Eyice, Semavi. “Hamamlar”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. ed. Nuri Akbayar vd. 3/537-542. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 1994.
• Eyice, Semavi. “Hamam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/402-430. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kuban, Doğan. “Edirne’de Bazı İkinci Murat Çağı Hamamları Mukarnas Bezemeleri Üzerine Notlar”. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan. 447-459. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
• Önge, Yılmaz. “Eski Türk Hamamlarında Aydınlatma”. Vakıflar Dergisi 12 (1978), 121-136.
• Önge, Yılmaz. “Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar”. VI. Vakıf Haftası. haz. İbrahim Ateş vd. 255-272. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1989.
• Önge, Yılmaz. Anadolu’da XII.-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1995. Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 4. Basım, 1992.
• Uçar, Filiz. Trabzon’da Türk Devri Hamamları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ülgen, Ali Saim. “Hamam”. İslam Ansiklopedisi. 5(1)/174-178. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1987.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”. Vakıflar Dergisi 14 (1982), 1-27.
• Yılmazkaya, Orhan. Aydınlık Kubbenin Altındaki Sıcaklık Türk Hamamı. İstanbul: Çitlembik Yayınları, 2002.
• Башкиров, Р. М. “Греческое восстание и русско-турецкая война 1828-1829 гг”. Материалы III межрегиональной студенческой научной конференции. Молодежный инновационный вестник, (2017), 36-37.
• Воловодa, Игорь Павлович - Иванов, Николай Петрович - Шабловский, Евгений Анатольевич. “Восточная мелодия царского села”. Вестник. Зодчий. 21 Век, 1/30 (2009), 50-59.
• Калиганов, Игорь. “Русско-турецкая война 1828-1829 гг. и воспоминания о Болгарии и болгарах ее русских участников”. Славянский мир в третьем тысячелетии, (2012), 32-49.
• Тоесева, Александра Владимировна (2010). Турецкая баня. Издательство «П-2», Erişim 20 Şubat 2021.
• https://www.tzar.ru/science/publications/turkish
• “Павильон «Турецкая баня»”. Erişim 20 Şubat 2021. https://pushkin.ru/encycl/parks/turetskaya-banya.html.
• “Павильон ‘Турецкая баня’”. Erişim 12 Mart 2021. https://otzovik.com/review_5385933.html.
• “Парки царского села и окрестностей”. Erişim 12 Mart 2021. http://xn----7sbb4bxah.xn--p1ai/41.html.
• “Турецкая баня в Екатерининском парке Царского Села”. Erişim 20 Şubat 2021. https://anashina.com/tureckaya-banya-v-ekaterininskom-parke-carskogo-sela/.