A Critique of a Criticism: The Debates on the Time of Imsāk

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 63, 477 - 500, 15.12.2022

Tunahan Erdoğan İsmail Karagözoğlu

https://doi.org/10.15745/da.1180361

Öz

The imsāk time, which was declared by adding the tamkīn time to the time when the sun was 19 degrees below the horizon until 1982, was changed to -18 degrees as of 1983 with the new application of the Presidency of Religious Affairs, and the tamkīn practice was completely abolished. The change decision, which caused heated discussion and confusion in the public, caused some criticism and accusations to the Turkish Presidency of Religious Affairs. In particular, it is seen that criticism focus on two issues: The first is whether the moment when the enlightenment of sun first appears or the moment when it spreads well will be taken as the basis for determining the al-fajr al-sādiq, which is the beginning time of fasting. The second is whether the altitude angle of the sun will be -19 degrees or -18 degrees in determining the al-fajr al-sādiq. According to the claimers, on both issues, Islamic scholars prefer the first view, while European Christian astronomy scholars prefer the second view. The Presidency of Religious Affairs, on the other hand, abandoned the view of Islamic scholars and adopted the view of Christians. This article deals with the examination, analysis and criticism of the criticism made by Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil about the change in the beginning of the fast and also expressed by some calendar makers. The aim of the study is to determine whether the arguments put forward in the criticisms expressed by the claimants are correct. In other words, this study deals with the criticism of the criticisms directed at the change in the time of imsāk. In the study, whether the of the parties to the relevant decision of the Presidency of Religious Affairs and the evidence they put forward overlap with the information in the basic fiqh (Islamic jurisprudence) and astronomy works, based on text analysis, is discussed in a comparative way. There is no consensus among the scholars of fiqh and astronomy on the both issues according to the obtained results, and the evidence put forward for the criticism does not prove the claims. The research is important in terms of making a critical contribution to the current imsāk debates, which occupy a large part of the society, and placing the discussions on a scientific basis.

Anahtar Kelimeler

The True Dawn (al-Fajr al-Sādiq), Caution (Tamkīn), Calendar, The Fast, The Starting Time of the Fast

Bir Eleştirinin Eleştirisi: İmsâk Vakti Tartışmaları

Öz

Ülkemizde 1982 yılına kadar güneşin ufkun altında 19 derecede bulunduğu vakte temkîn süresi eklenerek ilan edilen imsâk vakti, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yeni uygulamasıyla 1983 yılından itibaren -18 derece olarak değiştirilmiş, temkîn uygulaması ise tamamen kaldırılmıştır. Kamuoyunda hararetli tartışmalara ve kafa karışıklığına yol açan değişiklik kararı, Başkanlığa birtakım eleştiriler ve ithamlar yöneltilmesine neden olmuştur. Eleştirilerin özellikle iki konu üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir: Birincisi, orucun başlangıç vakti olan fecr-i sâdıkın tespiti için aydınlığın ilk belirdiği anın mı yoksa iyice yayıldığı anın mı esas alınacağı. İkincisi, fecr-i sâdıkın tespitinde güneşin yükseklik açısının -19 derece mi yoksa -18 derece mi olacağı. İddia sahiplerine göre her iki konuda da İslâm âlimleri birinci görüşü, Avrupalı Hristiyan astronomi bilginleri ikinci görüşü tercih etmektedirler. DİB ise değişiklik kararı ile İslâm âlimlerinin görüşünü bırakıp Hristiyanların görüşünü benimsemiştir. Bu makale orucun başlangıç vaktinde yapılan değişikliğe Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil tarafından yöneltilen ve bazı takvim hazırlayıcıları tarafından da dile getirilen eleştirilerin tetkik, tahlil ve tenkidini konu edinmektedir. Çalışmanın amacı iddia sahipleri tarafından dile getirilen eleştirilerdeöne sürülen argümanların doğru olup olmadığını tespit etmektir. Başka bir ifadeyle bu çalışma imsâk vaktinde yapılan değişikliğe yöneltilen eleştirilerin eleştirisini ele almaktadır. Çalışmada tarafların DİB’in ilgili kararına yönelttiği eleştirilerin ve ileri sürdükleri delillerin temel fıkıh ve astronomi eserlerindeki bilgilerle örtüşüp örtüşmediği metin analizine dayalı olarak mukayeseli biçimde ele alınmaktadır. Ulaşılan sonuçlara göre her iki konuda da fıkıh ve astronomi âlimleri arasında görüş birliği bulunmamakta, eleştirilerde öne sürülen deliller ise iddiaları ispatlayıcı bir nitelik taşımamaktadır. Araştırma, toplumun büyük bir kesimini meşgul eden güncel imsâk tartışmalarına eleştirel katkı sunması ve tartışmaların bilimsel bir zemine oturtulması bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fecr-i Sâdık, Temkîn, Takvim, Oruç, Oruca Başlama Vakti

Kaynakça

• Acar, Abdullah. Kur’an’a Göre İmsak Vakti. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. nşr. Şuayb Arnavud-Âdil Mürşid. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Akyüz, Vecdi. “Fıkıh Açısından İmsak Vaktinin Başlangıcı”. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı-V. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Arslan, Taha Yasin. On Altıncı Yüzyıl Osmanlı Astronomisi ve Memluk Etkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-‘İnâye Şerhu’l- Hidâye. Beyrut: Dâru’l-fikr, yy., ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Kitabevi, 2002.
• Bircendî, Nizâmüddîn Abdülalî b. Muhammed Hüseyn el-Hanefî. Şerhu Tezkirati’n-Nasîriyye. Erişim 6 Mayıs 2020. http://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100030796164.0x000001
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed. el-Kânûnü’l-Mes’ûdî. Haydarabad: Matbaatü Meclisi Dâireti’l-Ma’ârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1374/1955.
• Bîrûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’t-tefhîm li evâili sınâ‘ati’t-tencîm. çev. Ramsey Wright. London: Luzac&Co, 1934.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği”. Erişim 8 Mayıs 2020. https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/2921/basin-aciklamasi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Vakit Hesaplama”. Erişim 28 Nisan 2022. https://vakithesaplama.diyanet.gov.tr/icerik.php?icerik=162
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. “Namaz Vakitlerinde Temkin”. 143/6, Karar Tarihi 21.1.1982.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-‘adli ‘ani’l-‘adli ilâ Rasûlillâh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabî, ts.
• Fazilet Takvimi. “Namaz Vakitleri ve Temkin Hakkında Suâl ve Cevaplar”. Erişim 11 Mayıs 2020. https://www.fazilettakvimi.com/public/sual-ve-cevaplar/12/
• Fazlıoğlu, İhsan. “Kadızâde-i Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/99. İstanbul: TDV, 2001.
• Gökmen, Fatin. “Namaz Vakitleri Hakkında Suallere Cevap”. Sebilürreşad. 3/61. (1949).
• Hasan Hüsnü Efendi. Kitâbü’l-usûli’l-vâfiye fî ‘ilmi’l-kosmogrâfiye. Mısır: el-Matbaatü’l-kübrâ el-Emîriyye (Bulak Matbaası), 1. Basım. 1890.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-Muhtâr ‘ale’d-dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbnü’ş-Şâtır, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. İbrâhîm b. Muhammed eş-Şâtır ed-Dımaşkî. Nihâyetü’s-sûl fî tashîhi’l-usûl. thk. ve Fransızca’ya Çev. Erwan Penchèvre, yy, ts. Erişim 18 Mayıs 2020. Arxiv.org, https://arxiv.org/pdf/1709.04965.pdf
• İbnü’ş-Şâtır, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. İbrâhîm b. Muhammed eş-Şâtır ed-Dımaşkî. Risâletü Zîc-i İbni’ş-Şâtır. El Yazması. Erişim 18 Mayıs 2020. https://www.academia.edu/9810096/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9_%D8%B2%D9%8A%D8%AC_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B
• Kâdızâde Rûmî, Mûsâ b. Muhammed b. el-Kâdî Mahmûd er-Rûmî Salâhuddîn. Şerhu’l-Mülahhas fi’l-hey’e. Erişim 6 Mayıs 2020. https://al-mostafa.info/data/arabic/depot/gap.php?file=m013062.pdf
• King, David A. “Ibn Yūnus’ Very Useful Tables for Reckoning Time by the Sun”. Archive for History of Exact Sciences. 10/3-5. (1973).
• King, David A. Islamic Astronomy and Geography. Surrey: Ashgate-Variorum, Farnham, 1. Basım. 2012.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayreddin Karaman - Ali Özek - İbrahim Kâfi Dönmez - Mustafa Çağrıcı - Sadrettin Gümüş – Ali Turgut. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 10. Basım, 2012.
• Kutbüddîn eş-Şîrâzî, Mahmûd b. Mes‘ûd b. Muslih el-Fârisî eş-Şâfiî. Nihâyetü’l-idrâk fî dirâyeti’l-eflâk. British Museum, nr. ADD 7482. Erişim 12 Mayıs 2020. https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100000005664.0x000001
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. Şerhu’l-Hidâye (el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-mübtedî ile birlikte). nşr. Naîm Eşref Nur Ahmed, Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-ulûmi’l-İslâmiyye, 1. Basım. 1417.
• Mârdînî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Halîl b. Yûsuf. ed-Dürru’l-mensûr fi’l- ‘ameli bi rub‘i’d-düstûr. Erişim 7 Mayıs 2020. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015081446653&view=1up&seq=1
• Mergînânî, Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî. el-Muhîtü’l-Burhânî fî’lfıkhi’n- Nu‘mânî. thk. Abdülkerim Sâmî el-Cündî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1.Basım. 1424/2004.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Şuayb Arnavûd vd., Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 3. Basım. 1431/2010.
• Nizâmüddîn Belhî vd. el-Fetâva’l-Hindiyye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1310/1892.
• Nizâmüddîn en-Nîsâbûrî, Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Tavzîhu Tezkirati’n-Nasîrî. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Adana İl Halk Kütüphanesi, No: 01 Hk 769/1.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. thk. Halil Muhyiddîn el-Meyyis, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1. Basım, 1421/2000.
• Seyyid el-Hâc Muhammed b. Abdilvahhâb b. Abdirrezzâk el-Endelûsî. Îzâhu’l-kavli’l-hak fî mikdârı inhitâti’ş-şems vakte tulû‘i’l-fecr ve gurûbi’ş-şems. yy. ts.
• Sipahi, Yıldıray. “Şerîatin Ümmîliği Bağlamında Furû Fıkıhta İmsâk Vakti Meselesi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi.1/31, 2018.
• Şimşirgil, Ahmet. “Sahur ve İftar Vakitlerine Dikkat!”. Erişim 4 Mayıs 2020. http://ahmetsimsirgil.com/sahur-ve-iftar-vakitlerine-dikkat-05-05-2019/
• Şimşirgil, Ahmet. “Sahur ve İftar Vakitlerine Dikkat!”. YouTube. Yayın Tarihi 5 Mayıs 2020. https://www.youtube.com/watch?v=qIIubcMJ8mA
• Şimşirgil, Ahmet. “İslam âlimlerinin hassasiyeti”. Türkiye Gazetesi (13 Mayıs 2018). https://www.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/prof-dr-ahmet-simsirgil/602205.aspx.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Mısır: Şeriketü mektebe, 3. Basım, 1395/1975.
• Türkiye Takvimi. “Mühim Tenbih”. Erişim 1 Haziran 2020. http://www.turktakvim.com/index.php?link=html/muhim_tenbih.html
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’t-Tezkira fi’lhey’e. İstanbul Millet Kütüphanesi, 1331/54a.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hasen. Zübdetü’l-idrâk fî hey’eti’l-eflâk. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 6527/2, 79b-80a.
• Tehânevî, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osmânî. İ‘lâü’s-sünen. thk. Muhammed Takî Osmânî, Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-ulûmi’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1415.