Opportunities and Challenges of Rationalization of Religious Thought

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 63, 649 - 670, 15.12.2022

Rafiz Manafov

https://doi.org/10.15745/da.1181538

Öz

Along with the social acceptance and geographical spread of revealed religions, their relationship with social values, institutions and scientific approaches has began to be discussed. Throughout the history of Islamic thought, this process is known as the period of rationalization. The epistemic relations between reason and revelation, philosophy and religion have continued with acceptance and rejection since the emergence of Islam. Our study deals with the factors that enable rationalization such as the scientific curiosity of the ulama and the umara, the conquest campaign that expanded in a short time, translations, as well as socio-cultural barriers such as jahiliyya idea, tribalism and illiteracy in the rationalization process of religious belief in the earlier periods of Islam. The aim of our article is try to reveal the needs, possibilities and difficulties in the rationalization process. And to point out that some current religious and philosophical problems aren’t be able to be solved without taking into account the conditions of the early rationalization period. We have applied both to the historical data of the early and middle ages and to analytical methods that would make this process understandable by studying this paper.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Religious Thought, Rationalization, Conquests, Translations, Cultural Challenges.

Dinsel Düşüncenin Rasyonelleşme İmkânı ve Zorlukları

Öz

Vahye dayalı dinlerin toplumsal kabulleniş ve coğrafi yayılışıyla birlikte, onların sosyal değerler, kurumlar ve dönemin bilimsel anlayışlarıyla olan ilişkisi de tartışılmaya başlamıştır. İslam düşüncesi tarihinde süreç aklileşme dönemi olarak bilinmektedir. Akılla vahiy, felsefeyle din arasındaki epistemik münasebetler İslam dininin ortaya çıkışından itibaren kabul ve reddiyelerle süregelmiştir. Çalışmamız, İslam’ın erken dönemlerindeki dini inancın rasyonelleşme sürecinde cahiliyye zihin yapısı, kabilecilik ve ümmilik gibi sosyo-kültürel engellerin yanı sıra, ulema ve ümeranın bilimsel merakı, kısa sürede genişleyen fetih harekâtı, çeviriler gibi aklîleşmeyi mümkün kılan etkenleri konu almaktadır. Rasyonelleşme sürecinde yaşanan ihtiyaç, imkân ve zorlukları ortaya çıkarmaya çalıştığımız makalemizdin amacı, günümüzde de yaşanan benzer ihtiyaç, imkân ve engellerin erken dönem kaynaklı olduğunu gö(ste)rmek ve dönemin koşullarını dikkate almadan güncel bazı sorunların çözülemeyeceğine işaret etmektir. Bu anlamda, makalemizi hazırlarken gerek erken ve orta çağların tarihsel verilerine, gerekse de bu süreci anlaşılır kılacak analitik yöntemlere başvurduk.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Dini Düşünce, Aklileşme, Fetihler, Çeviriler, Kültürel Zorluklar.

Kaynakça

• Albayrak, Halis. Tefsir Usulü. İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• Akman, Zehra Oruk. “Epistêmê-Doksa Tartışmaları Bağlamında: Parmenides ve Heraklitos’a Göre Varlığın Akılsallığı”: Akıl Kitabı-7. ed. Turgut Akyüz. İstanbul: Ravza Yayınları, 2021.
• Arslan, Ahmet. “Bir İslam Felsefesi Var Mıdır?”: İslam Felsefesi Üzerine. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Aydın, Hasan. İslam Kültüründe Felsefenin Krizi ve Aydınlanma Sorunu. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı, 2016.
• Bircan, Hasan Hüseyin. İslam Felsefesi Tarihine Giriş. İstanbul: DEM (Değerler Eğitimi Merkezi) Yayınları, 2013.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Paradigma Yayınları, 2002.
• Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Câhiliye Tarihi. Ankara: yayınevi, 1957.
• Çavuş, Cennet Ceren. İbn Arabî ve Schuon Tasavvufi Metafizik ve Ezelî Hikmet, İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• Dağ, Mehmet - Aydın, Hasan. Ortaçağ İslam Kültüründe Felsefe: Akımlar, Filozoflar ve Temel Sorunlar. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı, 2017.
• De Libera, Alain. Ortaçağ Felsefesi. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• El-Behî, Muhammed. İslam Düşüncesinin İlahi Tarafı. çev. Fuat Sezgin.Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Yayınları, 2019.
• El-İsfahâni, Ebu’l Kasım Huseyn b. Muhammed er-Rağıb. Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an. Kahire: yayınevi, 1961.
• Gardet Louis - Anawati, Georges. İslam Teolojisine Giriş: Karşılaştırmalı Teoloji Denemesi. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: İdea Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Gazzâlî. Filozofların Tutarsızlığı. çev. Mahmut Kaya - Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları,2020.
• Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür. çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2020.
• Hayri Bolay, Süleyman. Felsefî Doktrinler Sözlüğü. İstanbul: 1979.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı. çev. Muharrem Hilmi Özev. İstanbul: Karbon Kitaplar, 2020.
• İbn Salah. Fetâvâ İbn Salah. Beyrut Yayınevi, 1986.
• İbn Teymiyye, İman Üzerine, çev. Salih Uçan. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017.
• Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Popper, Karl. The World of Parmenides: Essays on the Presocratic Enlightment. London: London and New York Routledge, 2002.
• Rahman, Fazlur. İslam Felsefesi ve Problemleri. çev. Ömer Ali Yıldırım - M. Ata Öz. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Teymiyye’de Mantık Meselesi”. İslami Araştırmalar Dergisi 1/4 (1987), 40-51.
• Usta, İbrahim. İslam Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Yıldız, İbrahim - Aslantatar, Nesim. “İbn Rüşd’ün “Faslu’l Makal” Risalesi Bağlamında Felsefe-Din Çelişmezliği”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı III. Ed. Mahsun Aytepe, Teceli Karasu, 507-515, İstanbul: İlbey Matbaa, 2021.
• Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi. çev. Ahmet Aydoğan. Ankara: Say Yayınları, 2017.