Osmanlı Sonu Cumhuriyet Başı Dönemde Salgınlar Dolayısıyla Mekteplerde Alınan Tedbirler

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 65, 419 - 458, 15.12.2023

Halide Aslan

https://doi.org/10.15745/da.1382355

Öz

Veba, kızamık, sıtma, kolera, İspanyol gribi gibi salgın hastalıklar Osmanlı’yı her açıdan etkilemiş ve dönemin konjonktürüne göre çeşitli alanlarda çeşitli tedbirler alınmıştır. Bu çalışmada özellikle son dönemin seçilme sebebi, hem daha fazla salgın tespitinin yapılmış olması hem de bu dönem kayıtlarının fazla olmasıdır. 1800’lerden sonra Osmanlı’da belirli sebeplerle belirli süreçler ve sonuçlarıyla farklı salgınlar yaşanmıştır. Bunlardan bir kısmı mikro düzeyde bazıları ise makro düzeyde etkilemiştir devleti. Salgınlardan en çok etkilenen kesim şüphesiz çocuklar olmuştur, özellikle eğitim çağındaki çocukların hem hastalıktan etkilenme süreci hızlanmış hem de en çabuk müdahale grubu olmuştur. Osmanlı salgınlarda eğitim ile ilgili ayrı tedbirler almıştır. Okulları, öğretmenleri, öğrencileri, kaldıkları yerleri ve ebeveynleri de zaman zaman içine alan bu önlem çabaları, devleti kurumsal anlamda etkilemiştir. Arşiv belgelerine baktığımızda, okulların tatil edilmeleri, aşılama politikaları, dezenfekte çalışmalarının yaygınlaştırılması, öğrencilerde ve ebeveynlerinde bu konuda bilinç oluşturma, bu konular için ayrı ödenekler ayarlanması, öğretmenlerin bu konuda maddi manevi desteklenmesi gibi hususlar salgın ve eğitim tedbirleri konusunda en çok dile getirilen meseleler olmuştur. Çoğunlukla Osmanlı ve Cumhuriyet arşiv belgeleri ve dönemin kroniklerine dayanarak, doküman analizi yöntemi ile hazırlayacağımız bu çalışma, dönemin salgınları karşısında eğitimin aksamaması için devletin aldığı tedbirleri ortaya çıkarmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Salgın, Eğitim, Okul, Öğrenci, Tedbir.

MEASURES TAKEN IN SCHOOLS DUE TO EPIDEMICS IN THE LATE OTTOMAN AND EARLY REPUBLIC PERIOD

Öz

Epidemics such as plague, measles, malaria, cholera, and Spanish flu affected the Ottoman Empire in every way, and various measures were taken in various fields according to the conjuncture of the period. The reason for choosing the last period in this study is that more epidemic detections have been made and the records of this period are high. After the 1800s, different epidemics with certain processes and results were experienced in the Ottoman Empire for certain reasons. Some of them affected the state at the micro level and some at the macro level. Undoubtedly, the most affected part of the epidemics were children, especially children of education age, who both accelerated the process of being affected by the disease and became the fastest intervention group. The Ottomans took separate measures regarding education during epidemics. These measures, which include schools, teachers, students, places of residence, and parents from time to time, have had an institutional impact on the state. When we look at the archive documents, issues such as the vacation of schools, vaccination policies, dissemination of disinfection studies, raising awareness among students and their parents, arranging separate allowances for these issues, and financial and moral support of teachers in this regard have been the most mentioned issues regarding epidemic and educational measures. This study, which we will prepare with the document analysis method, mostly based on the Ottoman archive documents and the chronicles of the period, aims to reveal the measures taken by the state to prevent the disruption of education despite the epidemics of the period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Epidemic, Education, School, Student, Measure.

Kaynakça

• Ağır, Sevda. Osmanlı’da Karantina Uygulama Süreçleri ve Tepkiler (1865-1914). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Master’s Thesis, 2020.
• Akagündüz, Ümüt. “I. Meşrutiyet Döneminde Toplumsal Bir Sorun Olarak Sıtma ve Sıtmadan Korunma Çareleri”. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmalı Dergisi 41 (2016), 95-119.
• Akalın, Besim Ömer. Çiçek Hastalığı ve Suçiçeği. İstanbul, 1310.
• Ayar, Mesut. Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892-1895). İstanbul: Marmara Üniversitesi, PhD. Thesis, 2005.
• Baytop, Turan. Türk Eczacılık Tarihi. İstanbul, 1985.
• Dağlar, Oya. War, Epidemics and Medicine in the Ottoman Empire: From the Balkan Wars through the Great War (1912-1918). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, PhD Thesis, 2004.
• Erdoğan, Meral. 18. Yüzyılın Sonu 19. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Veba Yılları (İzmir Örneği). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Master’s Thesis, 2017.
• Eroğlu, Haldun vd. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Telkih-i Cüderi (Çiçek Aşısı)”. Milli Folklör Dergisi 101 (2014), 193-208.
• Günergun, Feza. “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905)”. 229-252. Ankara, 1992.
• Koylu, Zafer - Doğan, Nihal. “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti’nde Sıtma Mücadelesi ve Bu Amaçla Yapilan Yasal Düzenlemeler”. Türkiye Parazitoloji Dergisi 34/3 (2010), 209-215.
• Matar, İlyas. Kolera Risalesi: Koleraya Dair Mütâlaât-i Tıbbiye ve Tedâbir-i İhtiyatiye ve Sıhhiyeyi Hâvi. İstanbul, 1300.
• Mercan, Burcu. XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Çiçek Salgınları ve Çiçek Hastalığı ile Mücadele. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi, Master’s Thesis, 2017.
• Noyan, Abdülkadir Lütfi. Son Harplerde Salgın Hastalılarla Savaşlarım. Ankara, 1956.
• Sarıköse, Selma Turhan. XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar. Konya: Selçuk Üniversitesi, PhD Thesis, 2013.
• Sarıyıldız, Gülden. “Karantina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 24/463-464. İstanbul, 2001.
• Sarıyıldız, Gülden. “Osmanlılarda Hıfzıssıhha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 319-321. Istanbul, 1998.
• Ülman, Yeşim Işıl. “19-20. Yüzyıllarda Türkiye’de Tıp Tarihinin Ana Hatları”. Tıp Tarihi ve Tıp Tarihi Ders Kitabı. 175-186. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Varlık, Nükhet. “Taun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 40/175-177. İstanbul, 2011.
• Yağcıoğlu, Nuray. Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Master’s Thesis, 2019.
• Yetkin, Sabri. “İzmir’de Veba Salgını (Mayıs Ağustos 1900)”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 1/3 (01 Haziran 1993), 371-385.
• Yıldırım, Nuran. “İstanbul’da Sağlık Hayatı”. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. ed. Coşkun Yılmaz. IV/92-137. İstanbul: İBB Kültür AŞ. Yayınları, 2015.
• Yıldırım, Nuran. “II. Abdülhamid’in Saltanat Yıllarında Tıp, Sağlık ve Sosyal Yardım”. Bezmiâlem Aktüel, 21 (2018), 28-32.
• Yıldırım, Nuran. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 5/1320-1338, ts.
• Yücel, Gülseren. Malatya Sancağında Kolera Salgını (1892-1896). Ankara: Ankara Haci Bayram Veli Üniversitesi, Master’s Thesis, 2019.
• Zeyben Karakuş, Ayşe Niğdem. 19. ve 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yaşanan Salgın Hastalıkların Mekteplere Etkileri. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Master’s Thesis, 2021.
• “Emraz-ı Sariyeye Karşı Mücadele”. OHAM 6 (17 Şubat 1340).
• “Veba”. Meclis-i Umûr-i Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhye-i Umûmiye Mukarrerat ve Neşriyatı. İstanbul, 1326.