The Status of Woman in Funeral Procedures in Islamic Law

Yıl 2024, Sayı: 66, 165 - 194, 28.06.2024

Vildan Sali Duman

https://doi.org/10.15745/da.1443529

Öz

With the realization of death, which is the end of world life and the bridge to the beginning of the afterlife, certain religious and legal procedures must be carried out. These requirements differ for men and women according to Islamic law. The prophetic sunnah and local customs play an important role in ceremonial differences of funerals between men and women while making those differences legally binding. In addition to the individual aspects of a female funeral, such as the announcement of death, who will do the washing and shrouding, meeting the funeral expenses, performing the funeral prayer, carrying the body to the graveyard and burying it, there are also social elements such as the participation of the female congregation in the funeral prayer, the line status in the prayer, visiting the grave, condolence, and mourning. In this study, the factors that cause the emergence of these differences will be discussed in the context of female funerals and female congregations. In particular, such as responsibilities such as women's hijab, protection, and privacy, as well as her physiological characteristics, attractiveness, voice in terms of sedition are both individual and social responsibilities. This research, which concerns the sociological dimension of Islamic law, aims to reveal the perspective of fiqh and society on women. Today, the demands of women, who are social beings, and the questions about the participation of women in funerals have led to the need to reconsider the status of women in funeral procedures. Based on this problem, the research aims to reveal the position of women in funeral procedures, while identifying the ongoing problems regarding her status. In this context, in the light of custom and related hadiths, the reflection of the jurists' view of women on the procedures related to women's funerals and the provisions related to the female congregation has been discussed.
In the preparation of this study, classical and modern period works have been utilized. The fuqaha’s judgements related to the funeral of women and the female participation in the funeral prayers have been discussed by the inductive method focusing on the questions: i) whether there have been changes in this perspective over time and ii) how this is reflected in the ijtihadic provisions. It is important for today's women to participate in funeral procedures, provided that they pay attention to the hijab and comply with the necessary conditions. The fact that women, who constitute an important part of social life, take part in education, economy, politics and working life proves that it is unnecessary to restrict them in funeral procedures. The right and responsibility to be present at the funeral congregation, which allows contemplation of the binding of Allah and the transience of the life of this world, is important in that it is also granted to women, provided that they refrain from unbecoming behavior such as gossip and to chat. As seen in many provisions on women, the fact that women themselves are taken as a 'cause' is also effective in the conclusions reached in this research.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Funeral, Woman, Sunna, Tradition

İslâm Hukukunda Cenaze İşlermlerinde Kadının Durumu

Öz

Dünya hayatının sonu ve âhiret hayatının başlangıcına köprü olan ölümün gerçekleşmesi ile yaratılmışlar içinde en şerefli kılınan insana ölümünden sonra da hürmet gösterilmesi, dînen belirli işlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu gereklilikler İslâm hukukuna göre kadın ve erkek için farklılık arz etmektedir. Sünnet ile örf-âdetler, cenaze işlemlerinde kadın ve erkek arasında farklılıkların ortaya çıkması ve bunların bağlayıcı olmasında önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmada, kadın cenazenin ölüm ilânı, yıkama ve kefenlemenin kim tarafından yapılacağı, cenaze masraflarının karşılanması, cenaze namazının kılınması, cenazenin kabristana taşınması ve toprağa verilmesi; kadın cemaatin cenaze namazına katılması, namazdaki saf durumu, kadının kabir ziyaretinde bulunması, taziye ve yas tutma gibi bireysel ve toplumsal unsurlar, bu farklılıkların ortaya çıkmasına sebep olan etkenler kadın cenaze ve kadın cemaat bağlamında ele alınmıştır. İslam hukukunun daha çok sosyolojik boyutunu ilgilendiren bu araştırma ile fıkhın ve toplumun kadına bakış açısı ortaya konmak istenmiştir. Özellikle kadının tesettürü, muhafazası, mahremiyeti, fizyolojik özellikleri, dikkat çekiciliği, sesi, fitne sebebi olması gibi unsurların bireysel ve toplumsal olduğu görülmektedir. Günümüzde, sosyal bir varlık olan kadınların talepleri ve kadın cemaatin cenazeye katılması ile ilgili soruların gündeme gelmesi, cenaze işlemlerinde kadının durumunun yeniden gözden geçirilmesi gereğini doğurmuştur. Araştırmada bu problem baz alınarak, kadınların cenaze işlemlerindeki konumunun ortaya konması ve durum tespiti yapılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda örf ve ilgili hadisler ışığında fukahânın kadına bakış açısının kadın cenaze ile ilgili işlemlere ve kadın cemaat ile ilgili hükümlere yansıması ele alınmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmanın hazırlanmasında klasik ve modern dönem eserlerden istifade edilerek fukahânın kadının cenazesi ve kadın cemaatin cenazeye katılması ile ilgili hükümlerdeki bakış açısı, bu bakış açısında zamanla değişikliklerin olup olmadığı ve bunun ictihâdî hükümlere nasıl yansıdığı tümevarım yöntemi ile ele alınmıştır. Tesettür, hâl-harekete dikkat edilmesi ve gerekli şartlara riayet edilmesi durumunda, kadının erkek cemaatin yanında cenaze ile ilgili işlemlere katılması günümüz kadınları için önem arz etmektedir. Toplumsal yaşamın önemli bir parçasını teşkil eden kadının eğitim, ekonomi, siyaset ve çalışma hayatında yer almasına rağmen cenaze işlemlerinde kısıtlanmaması; tesettürün sağlanması, hâl-harekete dikkat edilmesi ve gerekli şartlara riayet edilmesi durumunda, erkek cemaatin yanında cenaze ile ilgili işlemlere katılmasına cevaz verilmesi gerektiği düşünülmektedir. Ölüm ile Allah’ın bâkiliğini ve dünya hayatının geçiciliğini tefekküre olanak sağlayan cenaze cemaatinde bulunma hak ve sorumluluğu, gıybet ve muhabbet gibi yakışık almayan davranışlardan kaçınmak şartıyla kadına da tanınması bakımından önem arz etmektedir. Kadına dair pek çok hükümde görüldüğü üzere kadının kendisinin ‘illet’ olarak alınmasının, araştırma ile varılan sonuçlarda da etkili olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Cenaze, Kadın, Sünnet, Örf

Kaynakça

• Aras, Mehmet Özgü. Ebû Hanîfe’nin Hocası Hammad ve Fıkhî Görüşleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Ateş, Ali Osman. Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. İstanbul: Beyan Yayınları, 3.Basım, 2015.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî şerhi Sahîhu’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed. Dört Mezhebin Fıkhı. çev. Hasan Ege. 7 Cilt. İstanbul: Bahar Yayınları, ts.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fitne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/156-159. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tâziye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/202-203. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. Sünenü’d-Dârimî. 2. Cilt. Beyrut: Dâru İhyai's-Sünneti'n-Nebeviyye, ts.
• Demirci, Kürşat. “Cenaze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/353-354. İstanbul: TDV Yayınları,1993.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Basım, 2019.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. “Salâ Verilmesi”. Erişim 01 Kasım 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 1997.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Ahiret Hayatı. çev. Hüseyin Okur. İstanbul: Semerkand Yayınları, ts.
• Gürkan, Salime Leyla. “Ölüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/32-34. İstanbul: TDV Yayınları,2007.
• Hatipoğlu, Haydar. Sünen-i İbn Mace Tercemesi ve Şerhi. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1983.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ. 13 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Cumhûriyyetü’l-Arabiyye, 1968.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdullah bin Ahmed. Muğni fi fıkhi'l-İmam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybani. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-ü İbn Mâce. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Ma‘rife, 2012.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1990.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-muktesid, 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Akîde, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbas Takıyyuddîn Ahmed b. Abdilhalim. Mecmû‘u Fetâvâ. 37 Cilt. Riyad: Metâibu’r-Riyâd, 1382/1962.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu's-sanâi‘ fî tertîbi'ş-şerâi. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1974.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi' li-ahkâmi’l-Kurʾân. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1966-1967.
• Mâlik b. Enes. Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâr-u sadr, ts.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Kahire, yy. ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. çev. Ahmed Davudoğlu. 9 Cilt. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1975.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn b. Müslim el-Kuşeyrî. Câmiu’s-sahîh. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. Neşr. Şuayb el-Arnavût. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû‘Şerhu Mühezzeb. 20 Cilt. Beyrut, Dârü’l-Fikr, ts.
• Özcan, Nuri - Uzun, Mustafa İsmet. “Cenaze Salâsı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/358-359. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özel, Ahmet. “Gayri Müslim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/ 418-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Sağlam, Hadi. Kadınların Sosyal İçerikli İbadetleri ve Şahitliği. İstanbul: Ensar, 2013.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ el-Himyerî. el-Musannef. thk. Habiburrahman Azam. 11. Cilt. Beyrut: Mektebü’l-İslâmiyye, 1970-1972.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l- ma‘rife, 1980.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l- ma‘rife, 1973.
• Şener, Mehmet. “Cenâze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/354-357. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San ‘ânî el-Yemenî. Neylü'l-Evtâr min Esrâri Müntekâ’l-Ahbâr. thk. Muhammed Subhi b. Hasan Hallak. 16 Cilt. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1434/2013.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türasi’l-Arabi, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008. Topaloğlu, Bekir. “Ölüm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/34-35. İstanbul: TDV Yayınları,2007.
• Zeydân, Abdülkerîm, el-Mufassal fî Ahkâmi’l-Mer'e ve Beyti’l-Müslim. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu'l-İslâmî ve Edilletühü. 8 Cilt. Suriye: Dârü’l-Fikr, 1989.