Aliya İzzetbegoviç’in Sanat ve Bilim Düşünceleri Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2024, Sayı: 67, 369 - 395, 20.12.2024

Murat Aksoy

https://doi.org/10.15745/da.1517626

Öz

XX. yüzyılın en önemli Müslüman düşünürlerinden olan Aliya İzzetbegoviç’in (öl. 2003) birçok düşünce ve kavram üzerine olduğu gibi sanat üzerine de önemli düşünceleri vardır. Çeşitli eserlerinde sanat konusuna değinmiş olmakla birlikte, İzzetbegoviç, sanat meselesini etraflıca Doğu Batı Arasında İslam adlı kitabının “Sanat Fenomeni” bölümünde ele almıştır. Bu bölümdeki alt başlıklardan biri de “Sanat ve Bilim”dir. “Sanat ve Bilim” bölümünde İzzetbegoviç sanatla çeşitli kavramlar, düşünceler ve disiplinler arasındaki ilişkiye ayrıntılı bir biçimde değinmiştir. Kitabın ismi ve temel iddiası açısından İzzetbegoviç 'in sanat ve bilim meselesine de Batının sanat anlayışı ile Doğunun sanat anlayışından farklı bir yaklaşım tarzı benimseyerek meseleleri ele alması beklenmektedir. Oysa İzzetbegoviç sanatı, Batı sanat kuramı ve özellikle modern Batı sanat kuramı ve estetiği bağlamında ele almaktadır. Verdiği sanatçı ve sanat eseri örnekleri tamamen Batı sanatından olduğu gibi iddialarını desteklemek için kullandığı argümanlar da Batı düşüncesine aittir. Bölümde hiçbir şekilde Müslüman bir sanatçı veya sanat eserinin ismi geçmemektedir. İslam’ın sanat anlayışına dair hiçbir İslam düşünürünün fikirlerine de atıfta bulunmamıştır. Herhangi bir Kur’an ayeti veya Hadis, sanat ve bilim arasındaki ilişkiyi çözümlemek için referans gösterilmemiştir. İzzetbegoviç sanat ve bilim arasındaki ilişkiyi çözümlemek için Batının toplumsal, kültürel, felsefi geleneği çerçevesinde bir düşünce perspektifi ortaya koymaktadır. Bölümde İslam kültürüne, felsefesine veya temel metinlerine başvurarak yapılmış bir çözümleme yoktur. Bu çalışma İzzetbegoviç’in Doğu Batı Arasında İslam kitabının “Sanat Fenomeni” adlı bölümdeki “Sanat ve Bilim” başlığı altındaki düşüncelere nitel araştırma yöntemiyle eleştirel yaklaşmayı deneyecektir. Çalışmanın ana iddiası İzzetbegoviç’in sanat ve bilim konusuna Doğu Batı arasında ve İslam'a has bir biçimde yaklaşmadığı yönündedir. İzzetbegoviç sanata bir İslam düşünürü gibi yaklaşmaktan ziyade Batılı ve dahası aydınlanmacı bir düşünür gibi yaklaşmaktadır. Modernitenin gelenek karşısında kutsadığı sanatçı ve sanat eserlerini büyük bir istekle kabul etmekte, sanat anlamında gelenek ve modernitenin kavgasını ve bu kavganın nedenlerini göz ardı etmektedir. Geleneksel /İslam sanatının ne formuna ne içeriğine ne tarihsel gelişimine ne de bugünkü durumuna dair bir fikir ortaya koymamaktadır. Bu anlamda bölümde İslam medeniyetinin sanatsal ve düşünsel birikiminin izlerini sürmek mümkün değildir. Bu yaklaşım biçimi İzzetbegoviç'i sanat konusunda Doğu Batı arasında İslam'a özgü bir konumdan uzaklaştırıp Batılı/ aydınlanmacı bir konuma yerleştirmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Sanatları, Aliya İzzetbegoviç, Sanat, Bilim, Aydınlanma, Gelenek

A Critical Approach to Alija Izzetbegovich’s Thoughts on Art and Science

Öz

Alija Izetbegović (d. 2003) is regarded as one of the most significant Muslim thinkers of the 20th century. His contributions extend to various ideas, including his thoughts on art. Although Izetbegović addresses the subject of art in several works, he explores it in detail in the "Art Phenomenon" section of his book Islam Between East and West. One of the subsections in this section is titled "Art and Science." Here, Izetbegović delves into the relationship between art and various concepts, ideas, and disciplines.
Given the title of the book and its central thesis, one might expect Izetbegović to approach the issues of art and science from a perspective that is distinctively Islamic, differing from Western and Eastern interpretations. However, he primarily considers art within the context of modern Western art theory and aesthetics. The examples he provides—artists and artworks—are exclusively from Western art. Furthermore, the arguments supporting his claims are rooted in Western philosophical thought. Notably, he does not reference any Muslim artists or artworks, nor does he engage with the perspectives of Islamic thinkers on art. There is also an absence of Qur'anic verses or Hadith that could contextualize the relationship between art and science from an Islamic viewpoint.
Izetbegović analyzes the relationship between art and science primarily through the lens of Western social, cultural, and philosophical traditions, without referencing Islamic culture, philosophy, or foundational texts. This study aims to critically assess the ideas presented in the "Art and Science" section of Izetbegović's Islam Between East and West using qualitative research methods. The main argument of this study is that Izetbegović does not approach the subject of art and science in a manner that is genuinely reflective of the Islamic tradition bridging East and West. Instead, he adopts a perspective akin to that of Western Enlightenment thinkers. He enthusiastically endorses the artists and artworks that modernity venerates, often at the expense of tradition. Moreover, he neglects the complexities surrounding the tension between tradition and modernity in the realm of art and fails to address the underlying causes of this tension. Consequently, he does not provide insights into the form, content, historical development, or current status of traditional Islamic art. This approach ultimately distances Izetbegović from an Islamic position on art, situating him firmly within a Western Enlightenment framework.

Anahtar Kelimeler

Islamic Art, Alija Izetbegovich, Art, Science, Enlightenment, Tradition

Kaynakça

• Açıkgenç, Aalparslan. Kavram ve Süreç Olarak, Bilginin İslamileştirilmesi. İstanbul: Nesil Yayın-ları, 1998.
• Akın, Mahmut Hakkı - Kararslan, Faruk. Aliya İzzetbegoviç Özgürlük Mücadelecisi ve İslam. İs-tanbul: Pınar Yayınları, 4. Basım, 2019.
• Aksoy, Murat. “İbn Haldun Düşüncesinde Sanat ve Umrân”. Eskiyeni. Erişim 08 Nisan 2024. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3085410
• Artun, Ali. “Sahte Sanat”. e-Skop. Erişim 20 Ocak 2024. https://www.e-skop.com/skopbulten/sahte-sanat/1162
• Aydın, Mustafa. Moderniteye Dışarıdan Bakmak. İstanbul: Açılım Kitap, 2014.
• Ayvazoğlu, Beşir. Aşk Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Bozkurt, Nejat. Sanat ve Estetik Kuramları. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 10. Basım, 1995.
• Burckhardt, Titus. “Hristiyan Sanatının Gerileyiş ve Yenilenişi”. çev. Tahir Uluç. Her İnsan Bir Sanatçıdır Geleneksel Sanat Felsefesi Okumaları. haz. Brian Keeble, 189-206. İstanbul: İn-san Yayınları, 2016.
• Coomaraswamy, Ananda. “Hristiyan, Doğulu Veya Gerçek Sanat Felsefesi”. çev. Tahir Uluç. Her İnsan Bir Sanatçıdır Geleneksel Sanat Felsefesi Okumaları. haz. Brian Keeble, 107-140. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Doğan, Belkıs. Antik Devirden İslamiyete Sanat ve Tasavvufta Semboller. İstanbul: Kapı Yayınları, 2024.
• Eco, Umberto. Ortaçağ Estetiğinde Sanat ve Güzellik. çev. Kemal Atakay. İstanbul: Can Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Fârâbî. el-Medinetü’l Fâzıla. çev. Nafiz Danışman. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
• Farago, France. Sanat. çev. Özcan Doğan. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Guenon, Rene. “Sanatlar ve geleneksel sanat anlayışı”. çev. Tahir Uluç. Her İnsan Bir Sanatçıdır Geleneksel Sanat Felsefesi Okumaları. haz. Brian Keeble. 63-69. İstabul: İnsan Yayınları, 2016.
• Guenon, Rene. Kadim Bilimler ve Bazı Modern Yanılgılar. çev. Fevzi Lütfü Topaçoğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Habermas, Jurgen. “Modernlik: Tamamlanmamış Bir Proje”, çev. Gülengül Naliş - Dumrul Sa-buncuoğlu . Postmodernizm. haz. Necmi Zekâ, 31-44. İstanbul: Kıyı Yayınları, 1994.
• Han, Byung Chul. “Kopyalar ve Özgünler. çev. Elçin Gen. e-Skop. Erişim 19 Ocak 2024. https://www.e-skop.com/skopbulten/kopyalar-ve-ozgunler/3749
• İzzetbegoviç, Aliya. Özgürlüğe Kaçışım Zindandan Notlar. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. Klasik Yayınları, 2009.
• İzzetbegoviç, Aliya. Doğu Batı Arasında İslam. çev. Edina Nurikiç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 11. Basım, 2022.
• Kant, İmmanuel. Yargı Yetisinin Eleştirisi. vev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi. 2020.
• Karadeniz, Mustafa Uğur. İslam Sanatlarında Estetik Güzeli Anlamak. İstanbul: Ketebe Yayınla-rı, 2020.
• Koç, Turan. “Sanat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/ 90-93. Ankara: TDV Yayınla-rı, 2009.
• Koç, Turan. İslam Estetiği. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Kur’an Yolu, Erişim 08 Nisan 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mülayim, Selçuk. İslam Sanatı. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Öz, Asım. “Aliya İzzetbegoviç’te Sanatsal Perspektifin Boyutları”, Haksöz Okulu. Erişim 06 Ni-san 2024. https://www.haksozhaber.net/okul/aliya-izzetbegovicte-sanatsal-perspektifin-boyutlari-5647yy.htm
• Soykan, Ömer Naci. Estetik ve Sanat Felsefesi. Pinhan Yayınları, 2015.
• Schuon, Frıthjof. “Sanatın İlke ve Kriterleri”, çev. Tahir Uluç. Her İnsan Bir Sanatçıdır Gelenek-sel Sanat Felsefesi Okumaları. haz. Brian Keeble.141-170. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Shiner, Larry. Sanatın İcadı Bir Kültür Tarihi. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Şafak, Nurdan. "İstanbul Yeni Cami (Yeni Valide) Külliyesi ve 19. Yüzyılda Geçirdiği Değişim-ler." Vakıf Medeniyeti ve Şehir Sempozyum, (2013): 87-94.
• Şeyh Gâlib, Hüsn ü Aşk. haz. Muhammet Nur Doğan. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10711,seyhgalibhusnuaskmuhammetnurdoganpdf.pdf?0
• Taşken, Ayşe. Güzelin Peşinde Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşd’de Estetik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Van De Weterıng, Ernst “Rembrandt’s Paintings Revisited A Complete Survey”. A Corpus of Rembrandt Paintings VI. ed. Murray Pearson. New York: Published by Springer, 2015.
• Zacharias, Diana. “Cologne Cathedral Versus Skyscrapers – World Cultural Heritage Protec-tion as Archetype of a Multilevel System”, Archive. Erişim 06 Nisan 2024. https://www.isnadsistemi.org/guide/isnad2/isnad-dipnotlu/14-makale/14-5-makale-internette/
• Zekâ, Necmi. “Yolları Çatallanan Bahçe, Aynalı Gökdelenler, Dil Oyunları ve Robespierre”. çev. Gülengül Naliş - Dumrul Sabuncuoğlu. Postmodernizm. haz. Necmi Zekâ, 7-30. İs-tanbul: Kıyı Yayınları, 1994.