Neslin Korunması İlkesi Bağlamında “Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyetsizlik” Söylemlerine Eleştirel Bakış

Yıl 2024, Sayı: 67, 469 - 494, 20.12.2024

Meryem Cihangir

https://doi.org/10.15745/da.1525023

Öz

Toplumsal cinsiyet, erkek ve kadının toplumsal yönden belirlenmiş olan rol ve sorumluluklarını ifade etmek üzere ortaya çıkmış bir kavramdır. Cinsiyetsizleştirme veya cinsiyetsizlik kavramı ise doğuştan gelen ve yaratılış gereği sahip olunan cinsiyet kalıplarının gereksizliğine vurgu yapan, cinsiyet üzerinden oluşan toplumsal kabullerden sıyrılmayı hedefleyen bir zihniyetin dışa vurumudur. Her iki düşünce yapısında eleştirdiğimiz husus ise ataerkil toplum yapısının adaletsiz ve ayrımcı olduğuna dikkat çekilmek istenirken biyolojik cinsiyet özelliklerinin yok sayılmak istenmesidir. Cinsiyet seçiminin bireylerin kendilerine bırakılması fikrine kadar uzanan bu özgürlük anlayışı, insan fıtratının ve toplumsal değerlerin tahrip edilmesine neden olmaktadır. Oysa İslam dini fıtratı bozmaya yönelik her türlü müdahaleyi şer‘î ve hukukî açıdan sakıncalı görerek yasaklamıştır. Bu yönüyle cinsiyetsizleştirme projeleri İslam’ın dayandığı temel esaslara aykırıdır. Bu çalışma ile cinsiyet temelli güncel tartışmaların dayanak noktalarının tespiti sağlanmıştır. Çalışmanın amacı, İslam hukukunun cinsiyetler arasında ayrımcı ve imtiyazcı bir tavrı benimsemediğini ortaya çıkarmaktır. Zira İslam'ın temel kaynaklarında toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin dengeleyici bir politika izlenmektedir. Cinsiyet savunucularının düşüncelerinin aksine, cinsiyet ayrımının temeli dinî kaynaklardan değil ataerkil düşünce yapısından kaynaklanmaktadır. Bir diğer amaç ise cinsiyetler arası eşitlikten ziyade cinsiyet rolleri üzerinde sağlanacak adaletin toplum değerleri açısından dengeleyici bir yaklaşım olacağının altını çizmektir. Toplumsal düzen arayışında adil, dengeleyici ve bütünleştirici bir tutum benimsemek cinsiyetler arasında ortaya çıkan sorunların aşılması noktasında tutarlı bir yaklaşım oluşturacaktır.
Çalışmamız, nitel bir yaklaşımla literatür tarama yöntemi ve veri analizi tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede toplumsal cinsiyet ve cinsiyetsizlik söylemlerinin neslin korunması adına oluşturabileceği problemler ele alınmıştır. Bu çalışma, cinsiyetsiz toplum söyleminin, bireylerin kişilik haklarına yönelik bir müdahale olduğu görüşünü ortaya koymaktadır. Ayrıca bu tür söylemlerin, toplumun temelini oluşturan aile değerlerini tehdit ettiği ve dolayısıyla toplumsal yapıyı bozduğu yönündeki endişelere dikkat çekmektedir. Çalışmayı önemli kılan bir diğer husus, cinsiyetler üzerinden kullanılan çatışmacı dilin, kadın ve erkeği birbirleriyle rekabet etmeye yönlendirerek karşı karşıya getirdiğini vurgulamasıdır. Toplumsal konuların erkek ve kadın değil, insan hakları perspektifinden ele alınması, insanların dillerine, dinlerine, renklerine, mesleklerine veya cinsiyetlerine göre değerlendirilmemesi gerektiği yönüne dikkat çekilmiştir. Çalışmamız neticesinde toplumsal cinsiyet düşüncesinin toplumda ahlaki, hukuki, dinî ve kültürel değerler ile ilgili pek çok problemi beraberinde getirdiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyetsizleştirme, Neslin Korunması, Cinsiyet Kavramı

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Emekleriniz için şimdiden teşekkürlerimi sunarım.

A Critical Look at the Discourses of “Gender and Genderlessness” in the Context of the Principle of Preserving Generation

Öz

Gender is a concept that emerged to express the socially determined roles and responsibilities of men and women. The concept of gender neutralization or sexlessness, on the other hand, is the manifestation of a mentality that emphasizes the unnecessaryness of innate and inherent gender stereotypes and aims to break away from social acceptance based on gender. What we criticize in both schools of thought is that they want to draw attention to the fact that the male-dominated social structure is unjust and discriminatory while ignoring biological sex characteristics. This understanding of freedom, which extends to the idea that gender selection should be left to individuals, causes the destruction of human nature and social values. However, Islam prohibits any intervention aimed at disrupting nature as objectionable in terms of sharia and law. In this respect, gender neutralization projects are contrary to the fundamental Islamic principles. This study has determined the main points of current discussions based on gender. The aim of the study is to reveal that religion is not a factor that adopts a discriminatory or privileged attitude between genders. In the fundamental sources of Islam, a balancing policy is followed regarding gender roles. Contrary to the ideas of gender advocates, the basis of gender discrimination does not stem from religious sources but from the patriarchal mindset. Another aim is to emphasize that justice to be provided on gender roles rather than equality between the sexes will be a balancing approach in terms of social values. Moving away from the patriarchal structure in the search for social order and adopting a fair, balancing, and integrative attitude will create a consistent approach to overcoming the problems that arise between the sexes. Our study is based on a qualitative approach and literature review method. In this framework, the problems that gender and genderlessness discourses may create in terms of protecting the generation are discussed. This study puts forward the view that the discourse of a genderless society is an intervention against the personal rights of individuals. It also draws attention to the concerns that such discourses threaten the family values that form the basis of society and thus disrupt the social structure. Another aspect that makes the study important is that it emphasizes that the conflicting language used on the basis of genders pits women and men against each other by directing them to compete with each other. It is a noteworthy approach that social issues addressed within religious definitions are addressed from a human rights perspective rather than from a male or female perspective, and that people should not be evaluated according to their language, religion, color, profession or gender.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Gender, Desexualization, Protection of Generation, Gender Concept

Kaynakça

• Bayar, Mesut. "Neslin Korunması İlkesinin Kapsamına Dair Bir İnceleme". Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık 2020), 128-143.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1968.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makasıdü’ş- Şeria”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/423-427. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Ṣaḥîḥû’l-Buhârî. Beyrut: Daru İbn Kesir, 1407/1987.
• Çelikkol, İrem. Modernizm ve Postmodernizm Tartışmaları Ekseninde Toplumsal Cinsiyet, Cinsel Yönelimler ve Cinsiyetsizleştirme. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Dökmen, Zehra Y. Toplumsal Cinsiyet Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
• Dursun, Akif. “İstanbul Sözleşmesi’nin İslâm Hukukuna Göre Değerlendirilmesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/19 (2021), 41-68.
• Ebu Dâvud, Süleyman İbn el-Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebi Dâvud. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2001.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslam Hukuku Metodolojisi (Fıkıh Usulü). çev. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınları, 11. Basım, 2013.
• Erdoğan, Ali. Cinsel Kimliklerin Ötesinde: Queer Hukuk Kuramı. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Gazzâlî, Muhammed b. Ahmed. el- Mustasfa- İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi. çev. Yunus Apaydın. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1994.
• Gültekin, Mücahit. Aile Niçin Dağılıyor: Aile Politikaları ve İstanbul Sözleşmesi. Bursa: Aile Akademisi Derneği Yayınları, 2013.
• Gürhan, Nazife. "Toplumsal Cinsiyet ve Din". e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 4 (2010), 58-80.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. Ankara: Yeni Şafak, 2003.
• Işık, Zekeriya. "Osmanlı İmparatorluğu’nda Kamusal Alanda Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kimliğiyle Kadın (1839-1900): Çorum Şer’iyye Mahkemesi Örneği". Bilig 85 (2018), 25-56.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir. İslam Hukuk Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz, Mehmet Erdoğan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2022.
• İnceler, Halime. "Cinsiyet Sapmaları ve Sosyal Yapımızdaki Etkileri". İstanbul Journal of Sociological Studies 23 (2011), 124-136.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 3 Numaralı Sicil Defteri (1027/ 1618). İstanbul: İSAM Yayınları,2010. https://www.kadisicilleri.org/goster.php?blm=ist003&bsm=ist003b309
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslam Hukuku-1. İstanbul: Ensar Neşriyat, ts.
• Karatepe, Şeyma. Üniversite Öğrencilerinde Cinsiyetsizleşme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Kuhar, Roman ve Paternotte, David. “The Anti-gender Movement in Comperative Perspective”. Anti-Gender Campaigns in Europe Mobilizing Against Equality. ed. Roman Kuhar, David Paternotte. 253-254. USA: Rowman ve Littlefield, 2017.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Lerner, Gerda. “The Creation of Patriarchy”. 1 Cilt. New York: Oxford University Press, 1986.
• Murphy, Timothy. "Experiments in Gender: Ethics at the Boundaries of Clinical Practice and Research ." Ethics and Intersex. ed. Sharon E. Sytsma. 139-151. Netherlands: Springer, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. El-Câmiu’s-sahîh. Beyrut: Daru İhyait Turasi'l Arabi, 1439/2018.
• Saraç, Simge. “Toplumsal Cinsiyet”. Toplumsal Cinsiyet ve Yansımaları. ed. Lerzan Gültekin vd. 27-32. Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Schacht, Joseph. İslam Hukukuna Giriş. çev. Mehmet Dağ, Abdülkadir Şener. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Şahin, Meryem. “Dünyada Toplumsal Cinsiyet Düşmanı (Cinsiyet Karşıtı) Hareketler”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/3 (2020), 654-670.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ. Muvâfaḳât. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Huber: Dâru İbn Affân, 1997.
• Tarhan, Nevzat. “Kadın Psikolojisi ve Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Rol Kalıpları”, Sakarya Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 1/1, 1-18, (2022), 1-3.
• Toktas, Şule- Mary Lou O’Neil. “Competing Frameworks of Islamic Law And Secular Civil Law in Turkey: A Case Study on Women’s Property and İnheritance Practices”. Women’s Studies International Forum. 48 (2015), 29-38.
• Tucker, Judıth E. İslam Hukukunda Kadın, Aile ve Toplumsal Cinsiyet. çev. Zeynep Esra Koca, İstanbul: Açılım Kitap, 2015.
• Vargel Pehlivan, Pelin. "Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kuramsal Yaklaşımlar: Bir Literatür Taraması". İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 31/1 (2017), 497-521.
• Vatandaş, Celalettin. "Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı". Istanbul Journal of Sociological Studies 35 (2007), 29-56.
• Wadud, Amina. “Islam beyond patriarchy through gender inclusive Qur’anic analysis” Wanted: Equality and justice in the muslim family (2009), 95-112.
• Yaman, Fikret. Kadına Yönelik Hukuki Düzenlemelerin Aile Kurumu Üzerindeki Etkileri: İstanbul Sözleşmesi ve 6284 Sayılı Kanun Örnekleri. II. Uluslararası İnsan Hakları Sempozyumu Ailenin Korunması Hakkı Bildiriler Kitabı, ed. Ali Arslan, 652-672. Ankara: Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, 2019.