SAMİLERİN (LAPONLARIN) KİMLİKLERİ VE KÜLTÜRLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Sayı: 67, 1 - 24, 20.12.2024

Mehmet Mustafa Erkal

https://doi.org/10.15745/da.1529190

Öz

Avrupa kıtasının en kuzeyinde, Laponya olarak adlandırılan bölgede yaşayan Samiler, dil yönünden Ural-Altay dil grubunun Ural kolunda sınıflandırılmaktadır. Çok eski dönemlerde Laponya bölgesine çeşitli sebeplerle göç ettikleri öne sürülen Samiler, Ren geyiği yetiştiriciliği, balıkçılık gibi konularda oldukça yetenekli olarak nitelendirilmektelerdir. Doğaya derinden bağlı olan geleneksel yaşam tarzları, aşırı iklimlerde hayatta kalmaları için gerekli olan ren geyiklerinin göç düzenlerini takip etmeyi içerir. Tarih boyunca avcılık, balıkçılık ve ticaretle uğraşan Samiler, bulundukları coğrafyaya mesafe açısından oldukça uzak olan İstanbul’a kadar kürk ve fildişi gibi lüks mallar göndermişlerdir. Samilerle ilgili tarihi kayıtlar Romalı tarihçi Cornelius Tacitus'a kadar uzanır ve Tacitus MS 98 yılında yazdığı Germania adlı eserinde onlardan "Fenni" olarak bahsetmektedir. Samiler üzerine yapılan arkeolojik ve antropolojik araştırmalar, onların Orta Asya veya Hint kökenli olabileceklerine dair veriler sunmaktadır. İskandinav asıllı bazı araştırmacılar, yalnızca Ren geyiği yetiştiriciliğinden yola çıkarak kendilerine Asya kıtasından bir köken bulma arayışına girmişlerdir. Mari, Mordvin ve Udmurt gibi toplulukları “Fin-Ugor Türkleri” olarak nitelendiren bazı araştırmacılar, Sami topluluğunun da Altay halklarıyla, özellikle de Türklerle kültürel bağlarını vurgulanmaktadır. Dil sınıflandırmasının yanı sıra kültürel benzerlikler, bir topluluğun kimliğini ortaya çıkarmada önemli bulgular sağlamaktadır. Yaşadıkları coğrafya sebebiyle birden fazla devletin etki alanında kalan bölge çeşitli baskılara maruz kalmıştır. Yoğun misyoner faaliyetleri ve kolonizasyon süreçlerinin sonucunda Samilerin bir kısmı Hıristiyanlığa geçerken bir kısmı da Seiǒr olarak adlandırılan geleneksel inanışlarını sürdürmüştür. Sami kültürü, yoik gibi eşsiz ses teknikleri de dahil olmak üzere geleneksel uygulamalar açısından zengindir; bu, son derece ruhani olan ve genellikle şamanist ritüellerle ilişkilendirilen bir şarkı söyleme biçimidir. Sami şamanı, ruhani yaşamlarında merkezi bir rol oynar ve ritüeller sırasında trans hallerine girmek ve ruhani dünya ile iletişim kurmak için Runik Timpanum olarak bilinen özel bir davul kullanır. Hıristiyan misyonerlerin 17. yüzyılda Sami inançlarını ortadan kaldırma çabalarına rağmen, geleneksel dinlerinin unsurları zaman içinde Hıristiyan uygulamalarıyla harmanlanarak varlığını sürdürmüştür. Geleneksel inanışlarında görülen birçok özelliğin komşu ve akraba Ural topluluklarıyla köken birliği iddiasında bulunulan Altay topluluklarında da görüldüğü ifade edilmiştir. Samilerin geleneksel inanışlarında kendilerine has isimlendirmeler kullandıkları kaydedilmiştir. Hıristiyanlığa geçen grup ise doğrudan bir mezhebin inanışını almak yerine geleneksel inanışlarıyla Hıristiyanlığı birleştirerek Laestadianizm adı verilen yeni bir cemaat kurmuşlardır. Bu çalışmada Avrupa kıtasının yerli halkı olarak kabul edilen tek topluluk olan Samilerin tarihi ve kültürel yapısı, dinler tarihinin temel metotlarından olan tarihi-karşılaştırma ve fenomenoloji yöntemleriyle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

dinler tarihi, samiler, laponlar, iskandinavya, ural toplulukları

Teşekkür

Bu makalenin hazırlanmasına vesile olan ve çalışma esnasında her türlü desteği gösteren Sayın Prof. Dr. Durmuş ARIK'a en özge teşekkürlerimi sunarım.

AN EVALUATİON ON THE IDENTİTY AND CULTURE OF THE SAMİ (LAPPS)

Öz

The Sami people, residing in the northernmost part of the European continent in the region known as Lapland, are linguistically classified within the Ural branch of the Ural-Altaic language family. Historically, the Sami are believed to have migrated to Lapland for various reasons, and they are renowned for their expertise in reindeer herding and fishing. Their traditional lifestyle is intricately connected to nature, revolving around the migratory patterns of reindeer, which is crucial for their survival in extreme climates. Historically, the Sami engaged in hunting, fishing, and trade, exporting luxury goods such as furs and ivory to distant locations, including Istanbul.
The earliest historical references to the Sami can be traced to the Roman historian Cornelius Tacitus, who referred to them as "Fenni" in his work Germania, written in 98 AD. Archaeological and anthropological research suggests that the Sami may have origins in Central Asia or India. Some Scandinavian researchers have proposed an Asian origin based primarily on reindeer herding practices. Additionally, certain researchers have described groups such as the Mari, Mordvin, and Udmurt as "Finno-Ugoric Turks," highlighting the cultural connections between the Sami and the Altaic peoples, particularly the Turks.
Language classification and cultural similarities are significant in revealing the identity of a community. The Sami region, influenced by various states due to its geography, has experienced diverse pressures. Intensive missionary activities and colonization led to some Sami converting to Christianity, while others retained their traditional beliefs, known as Seiǒr. Sami culture is rich in traditional practices, including unique vocal techniques such as yoik, a form of spiritual singing associated with shamanistic rituals. The Sami shaman plays a central role in their spiritual life, using a special drum known as the Runic Timpanum to enter trance states and communicate with the spiritual realm during rituals.
Despite efforts by Christian missionaries in the 17th century to eradicate Sami beliefs, elements of their traditional religion have persisted, blending with Christian practices. Many aspects of their traditional beliefs are also found in neighboring Uralic and Altaic communities, with whom they claim a shared origin. It has been observed that the Sami utilized distinctive nomenclature in their traditional beliefs. Those who converted to Christianity established a new community, Laestadianism, which combined traditional beliefs with Christian elements rather than adopting a sect's doctrines directly.
This study examines the historical and cultural framework of the Sami, the only indigenous people of the European continent, using historical-comparative and phenomenological methods fundamental to the history of religions.

Anahtar Kelimeler

history of religions, sami's, lapps, scandinavia, uralic communities

Kaynakça

• Äikäs, Tiina - Salmi, Anna-Kaisa. “North/South Encounters at Sámi Sacred Sites in Northern Finland”. Historical Archaeology 49/3 (2015), 90-109.
• Andersen, Thomas vd. “Survey of Living Conditions in the Arctic: Inuit, Saami and the Indi-genous Peoples of Chukotka (SLICA)”. Arctic 55/3 (2002), 310-315.
• Andreassen, Bengt-Ove. “Doctoral theses on Laestadius and the Laestadian movement 1937–2018”. Approaching Religion 10/1 (24 Mayıs 2020). https://doi.org/10.30664/ar.86819
• Arık, Durmuş. Hıristiyanlaştırılan Türkler (Çuvaşlar). Ankara: Aziz Andaç, 1. basım., 2005.
• Arık, Durmuş. “Kitab-ı Mukaddes Çeviri Enstitüsü ve Faaliyetleri”. Dinler Tarihi Yazıları -Prof. Dr. Ekrem Sarıkçıoğlu’na Armağan-. ed. Durmuş Arık vd. Ankara: Berikan Yayınevi, 2023.
• Beach, Hugh. “The Saami of Lapland”. Polar Peoples: Self-determination & Development. ed. Mino-rity Rights Group. Minority rights publications. London: Minority Rights Publicati-ons, 1994.
• Bereczki, Andras. “The Sami - A Historical Overview”. The Finno-Ugric World. ed. György Na-novfszky - Antal Bartha. Budapest: Teleki László Foundation, 2004.
• Clarke, E.D. Travels in Various Countries of Scandinavia; Including Denmark, Sweden, Norway, Lap-land, and Finland. In Three Volumes Cilt. London, 1838.
• Cocq, Coppélie. “Polyphony in Sámi Narratives”. Journal of Folklore Research 45/2 (2008), 193-228.
• Erkal, Mehmet Mustafa. “Saha (Yakut) Türklerinin Geleneksel İnanışlarında Şaman-lar/Kamlar”. TÜRKAV Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 3/5 (25 Aralık 2023), 331-356. https://doi.org/10.5281/zenodo.10417310
• Fitzmaurice, Malgosia. “The New Developments Regarding the Saami Peoples of the North”. International Journal on Minority and Group Rights 16/1 (2009), 67-156.
• Gjessing, Gutorm. Changing Lapps: A Study in Culture Relations in Northernmost Norway. London New York: Routledge, First issued in paperback., 2021.
• Harva, Uno. Altay Panteonu: Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar. çev. Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 1. Baskı, 2014., 2015.
• Heide, Eldar. “More Inroads to Pre-Christian Notions, after All? The Potential of Late Eviden-ce”. Á Austrvega Saga and East Scandinavia. ed. Agneta Ney vd. Uppsala: Gävle Univer-sity Press, 2009. https://eldar-heide.net/onewebmedia/PDFer/Kultur-%20og%20religionshistorie/Heide%202009,%20More%20inroads%20to%20pre-Christian%20notions,%20after%20all,%20m.%20all%20litteratur.pdf
• Heide, Eldar. “Old Icelandic and Sami Ancestor Mountains: A Comparison”. Religions around the Arctic. ed. Håkan Rydving - Konsta Kaikkonen. 31-76. Source Criticism and Compa-risons. Stockholm University Press, 2022. https://www.jstor.org/stable/j.ctv2g591r6.8
• Heide, Eldar. “Spinning Seiðr”. Old Norse Religion in Long-Term Perspectives. ed. Anders Andrén vd. 416. Vägar till Midgård 8. Lund: Nordic Academic Press, 2006.
• Jones-Bamman, Richard. “From ‘I’m a Lapp’ to ‘I Am Saami’: Popular Music and Changing Images of Indigenous Ethnicity in Scandinavia”. Journal of Intercultural Studies 22/2 (Ağustos 2001), 189-210. https://doi.org/10.1080/07256860120069602
• Kaikkonen, Konsta. “Jacob Fellman’s Introduction to Saami Indigenous Religion: A Source Critical Dilemma”. Religions around the Arctic. ed. Konsta Kaikkonen - Håkan Rydving. 161-204. Source Criticism and Comparisons. Stockholm University Press, 2022. https://www.jstor.org/stable/j.ctv2g591r6.12
• Kerezsi, Ágnes. “The Sami”. The Finno-Ugric World. ed. György Nanovfszky - Antal Bartha. Bu-dapest: Teleki László Foundation, 2004.
• Laufer, Berthold. “The Reindeer Once More”. American Anthropologist 22/2 (1920), 192-197.
• Lundman, Bertil. “On the Origin of the Lapps: Physico‐anthropological Observations”. Ethnos 11/1-2 (Ocak 1946), 71-88. https://doi.org/10.1080/00141844.1946.9980651
• Mörner, Magnus. “The Colonization of Norrland by Settlers during the Nineteenth Century in a Broader Perspective”. Scandinavian Journal of History 7/1-4 (Ocak 1982), 315-337. https://doi.org/10.1080/03468758208579011
• Nagy, Emilia. “The Sami Language”. The Finno-Ugric World. ed. György Nanovfszky - Antal Bartha. Budapest: Teleki László Foundation, 2004.
• Øverland, Indra - Berg-Nordlie, Mikkel. Bridging divides: ethno-political leadership among the Rus-sian Sámi. New York: Berghahn Books, 2012.
• Rahikainen, Marjatta. “The Last Travellers—Gypsies and Lapps on the Way to Modern Soci-ety”. The European Legacy 4/3 (Haziran 1999), 50-61. https://doi.org/10.1080/10848779908579971
• Şternberg, L. Ya. Pervobıtnaya religiya V svete etnografii. Leningrad: İzdatelstvo İnstituta Nara-dov Severa Tsik SSSR, 1936.
• Tacitus, Cornelius. Germania halklarının kökeni ve yerleşim yeri = De origine et situ Germanorum. çev. Mine Hatapkapulu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
• Vorren, Ørnulv. “The Modern Lapps”. Archives of Environmental Health: An International Journal 18/1 (Ocak 1969), 115-121. https://doi.org/10.1080/00039896.1969.10665377
• Wang, Solveig Marie. Decolonising Medieval Fennoscandia: An Interdisciplinary Study of Norse-Saami Relations in the Medieval Period. Berlin Boston: De Gruyter, 2023