Kıraat İlmi İcâzetnâmelerinde “Tahvîl” Olgusu

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1405 - 1441, 30.09.2025

Hatice Şahin Aynur , Esma Çetin

Öz

Bu makalede daha ziyade hadis ilminde kullanılan “tahvîl”in kıraat icâzetnâme geleneğindeki kullanımı incelenecektir. Hadis ilminde tahvîl, farklı isnâdları bulunan bir rivayeti naklederken isnâdların birinden diğerine geçmeyi ve bunların ortak râvîsinden sonra konulan özel işareti belirten hadis terimini karşılamaktadır. İlk dönemden itibaren muteber hadis kaynaklarında kullanılan “tahvîl”, isnâdların uzadığı ve sayıların arttığı dönemlerde daha da yaygınlaşmıştır. Hadis alanında bu hâliyle yer alan tahvîl, kıraat icâzetnâmelerinde de benzer şekilde kullanılmaktadır. Bu bağlamda icâzetnâmelerde tahvîl, isnâdların her birinde bulunan ortak râvîden sonra senedler arasına hâ (ح) harfinin konulmasıyla gösterilmektedir. İcâzetnâmelerde tahvîl olgusunun kıraat ilmi alanında uygulanma imkânına işaret etmesi ve bu hususun akademik bir araştırmaya konu olmaması makalenin özgün yönünü göstermektedir. Bunun yanında icâzetnâmelerde tahvîlin kullanımını göstermek amacıyla tahvîl içeren bir icâzetnâmedeki isnâdların tek tek senedlerinin çıkarılması ve muttasıl sened sayısının tespit edilmeye çalışılması, makalenin temel amacıdır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat , Kur’ân , İcâzetnâme , İsnâd , Tahvîl

The Phenomenon Of 'Tahvil' İn The Ijazah Certificates Of The Science Of Qiraat

Öz

This article explores the use of tahwîl, a concept originating in hadith studies, within the ijâzah tradition of the science of qiara’ah. In hadith terminology, “tahwîl” refers to the transition from one chain of transmission (isnâd) to another while narrating a hadith with multiple chains, and to the special symbol placed after the narrator common to those chains. Tahwîl, which has been employed in reliable hadith collections since the early period, became even more widespread during times when isnâds grew longer and more numerous. Used in this way within hadith literature, tahwîl appears similarly in ijâzah certificates for qira’ah studies. In this context, within ijâzahs, tahwîl is indicated by inserting the Arabic letter hâ (ح) between the chains after the common narrator in each isnâd. The absence of prior academic resesarch on tahwîl within ijâzah certificates highlights the originality of this article. Furthermore, the primary aim of this article is to demonstrate the use of tahwîl in ijâzahs by extracting the individual chains of transmission from an ijâzah that includes tahwîl and attempting to determine the number of uninterrupted (muttasil) chains.

Anahtar Kelimeler

Qirâ’ah , Qur’an , Ijâzah , Isnâd , Tahwîl

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Bir İlm-i Kıraat İcâzetnâmesi: Mehmet Rüştü Âşıkkutlu’nun Öğrencisi Safvan Çakıroğlu’na Verdiği İcâzetnâme”. İhya 9/1 (Ocak 2023), 442.
• Akpınar, Cemil. “İcâzet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/393-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Aşıkkutlu, Emin. “Tahvîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/440. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bakırcı, Fetullah. Kur'ân Kıraatinde Fem-i Muhsin Kavramı. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Davud. Futûhu’l-Buldân. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Bostan, Osman. “Bir Osmanlı Kıraat Âlimi: Ahmed er-Rüşdî”. Amasya İlahiyat Dergisi 18 (30 Haziran 2022), 183- 218.
• Bostan, Osman. “Mukaddimetü’l-Cezerî’nin Muhtevası ve Metodu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54 (Haziran 2023), 185-212.
• Bostan, Osman. Ahmed er-Rüşdî ve Mürşidü’t-Talebe Adlı Eserinin Kıraat İlmindeki Yeri. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. b.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd . es-Sıhâh fi’l-lüğa. Kâhire: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1982.
• George M., Makdisî. The rise of colleges: Institutions of learning in Islam and the West. Edinburgh: Edinburgh University Pess, ts.
• Idrız, Mesut. “İslâm Eğitim Yaşamında İcazet Geleneği”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/3 (2003), 169-188.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İsti‘âb fi ma‘rifeti’l-ashâb. B.y.: Dâru’l-A ̔lam, 1423/2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed. Mücmelü’l-lüğa. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-‘Arab. Beyrût: Dâru Sâdır, 1993.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmi. Kitâbü’s-seb‘a fi’l-kırâât. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1972.
• İbn Sa‘d, Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1421/2001.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1980.
• İbnü’s-Salah, Ebû Amr Takıyyüddîn Osman b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Musa eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmu’l-hadîs. Lübnân: Dâru’l-Fikri’l-Muasır, ts.
• Üsküdarlı, Hâfız Ali. İcâzetnâme. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, 41.
• Koyuncu, Recep. “Kur’ân Eğitiminde Manzûm Tecvid Geleneği: Cemzûrî ve Tuhfetü’l-Eṭfâl Adlı Manzûm Eseri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (2017), 1497-1533.
• Mücir el-Hatib, Muhammed. Ümliye muhtasara usûlü’t-tahrîc. İstanbul: Ravza Yayınları, ts.
• Mücîr el-Hatîb, Muhammed. Ma‘rifetü medâri’l-isnâd. Dımeşk: Dâru’l-Meymân, 1424.
• Râgıb el-Isfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2011.
• Sarı, Mehmet Ali. “İcâzet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/400. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Şakir, Ahmed M. el-Bâ‘isü’l-hasîs. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Temel, Nihat. Kur’ân Kıraatinde Vakf ve İbtida. İstanbul: İFAV Yayınları, 2001.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdillâh. en-Nüket ‘alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyâd: y.y., 1998.