SIHHAT VE DELÂLET AÇISINDAN RÂVİNİN RİVAYETİNE MUHALİF AMELİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 131 - 164, 31.05.2018

Bekir Özüdoğru

Öz

İslamî literatürde rivayet, önemini Hz. Peygamber ile olan bağından alır. Ancak

rivayetin varlık sahnesinde kalabilmesi, Hz. Peygamber ile olan ilişkisi kadar

râviler tarafından nakledilmeye değer görülmesine bağlıdır. Bu nedenle rivayetlerin

sıhhati genelde râviler üzerinden yapılır. Bu önemine binâen fıkıh usûlü

eserlerinde râvinin rivayetine muhalif ameli üzerinde durulur ve şayet râvi rivayetine

muhalif amel etmişse delil olan rivayeti mi yoksa ameli mi olduğu tartışılır.

Bu çalışma Hanefî kaynaklar özelinde genelde sahabî râvi üzerinde tartışılan

“râvinin rivayetine muhalif ameli” konusunu farklı yönleriyle ele alacak ve rivayetin

sıhhatini araştıran muhaddislere “râvinin muhalif ameli rivayeti hakkında

ne söyler?” sorusuna odaklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rivayet, Râvinin Ameli, Sıhhat, Delâlet, Hanefî

Kaynakça

• A'zamî, Muhammed Mustafa, İslam Fıkhı ve Sünnet -Oryantalist Schacht'a Reddiye-, Mustafa Ertürk (çev.), İZ Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Abdulazîz el-Buhârî, Abdulaziz Ahmed b. Muhammed, Keşfü'l-esrâr Şerhu Usûli'l-Pezdevî, 4 cilt, Dâru'lkitâbi'l- İslâmî, yy. ty.
• Abdülmuttalib, Rıfat Fevzi, Tevsîku's-sünne fi'l-karni's-sânî'l-hicrî ususuhû ve't-ticâhâtuhû, Mektebetü'l- Hâncî, Mısır 1981.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah, Müsnedi'l-imam Ahmed b. Hanbel, Şuayb Arnaut vd. (thk.), Müessetü'r- risâle, y.y. 2001.
• Akgün, Hüseyin, Goldziher ve Hadis, Araştırma, Ankara 2014.
• --------, "Şam Bölgesinde Rivayet Edilen Hadislerin 'Bölgesellik' Açısından Tahlili", Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/7/(2016), s. 7-32.
• Aktepe, İshak Emin, Erken Dönem İslâm Hukukçularının Sünnet Anlayışı, İnsan Yayınları, İstanbul 2010.
• Âmidî, Ebu'l-Hasen Ali b. Ebî Ali, el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm, Abdurrezzak Afifî (thk.), 4 cilt, el- Mektebetü'l-İslamî, Dımeşk ty.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Hadisevi, İstanbul 2006.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedrudddîn, Umdetü'l-kâri Şerhu Sahih-i Buharî, 25 cilt, Dâru ihyai't-turâsi'l-arabî, Beyrut ty.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyn b. Ali, es-Sünenü'l-kübrâ, Muhammed Abdulkadir Ata (thk.), 10 cilt, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 2003.
• --------, Ma'rifetü's-sünen ve'l-âsâr, Abdulmu'tî Emîn el-Kalâcî (thk.), 15 cilt, Câmiatü'd-dirâsâti'l-İslâmî, Pakistan 1991.
• Buharî, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu'l-Müsnedü's-Sahîhu'l-Muhtasar min Umûri Resûlillahi ve Sünenihi ve Eyyâmihî, Muhammed Züheyr b. Nâsır (thk.), IX cilt, Dâru Tûki'n-Necât, yy. h.1422.
• --------, Kurretü'l-ayneyn biraf'i'l-yedeyn, Ahmed eş-Şerîf (thk.), Dâru'l-erkam li'n-neşr ve't-tevzî', Kuveyt 1983.
• Cessâs, Ahmed b. Ali, el-Fusûl fi'l-usûl, 4 cilt, Vuzâratü'l-evkâfi'l-Kuveytiyye, Kuveyt 1994.
• Cüveynî, Abdulmelik b. Abdillah, el-Burhan fî usûli'l-fıkh, Salâh b. Muhammed (thk.), 2 cilt, Daru'lkütübi'l- ilmiyye, Beyrut 1997.
• Dârekutnî, Ebu'l-Hasen Ali b. Ömer, es-Sünen-i Dârekutnî, Şuayp Arnaut vd. (thk.), 5 cilt, Müessesetü'r- risâle, Beyrut 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, Sünenü'd-Dârimî, Hüseyin Selîm ed-Dârânî (thk.), IV cilt, Dâru'l-müğnî, Suudi Arabistan 2000.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdillah, Takvîmü'l-edille fî usûli'l-fıkh, Halîl Muhyiddin el-Meyyis (thk.), Dâru'lkütübi'l- ilmiyye, yy. 2001.
• Dumeynî, Misfir b. Gurmullah, Hadiste Metin Tenkidi, İlyas Çelebi vd. (çev.), Kitapevi, İstanbul 1997.
• Düzenli, Muhittin, Hadislerde Gizli Kusurlar -İllet ve Şâz-, İSAM Yayınları, İstanbul 2016.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş'as, Sünenü Ebî Dâvud, Şuayb Arnaût vd. (thk.), VII cilt, Dâru'r-Risâleti'lâlemiyye, yy. 2009.
• Ebû Ya'la, Ahmed b. Ali, Müsnedü Ebî Ya'la, Hüseyn Selîm Esed (thk.), 13 cilt, Dâru'l-me'mûn, Dımeşk 1984.
• Ebû Ya'la el-Ferra, Muhammed b. Hüseyin el-Udde fî usuli'l-fıkh, Ahmed b. Ali Seyr Mübareki (thk.), 5 cilt, yy., Riyad 1990.
• Emir Padişah, Muhammed b. Emîn, Teysîru't-Tahrîr, Mustafa el-Halebî (thk.), 4 cilt, Dâru'l-kütübi'lilmiyye, Beyrut 1932.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
• et-Tayalisî, Ebû Davud Süleyman b. Davud, Müsned-i Ebî Davud et-Tayalisî, Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî (thk.), 4 cilt, Dâru Hicr, Mısır 1999.
• Güler, Zekeriyya, Zâhirî Muhaddislerle Hanefî Fakihleri Arasındaki Münakaşalar ve İhtilaf Sebebleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• Hatîb el-Bağdadî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, el-Fakîh ve'l-mütefakkih, Ebû Abdurrahman Adil b. Yusuf (thk.), 2 cilt, Dâru İbni'l-Cevzî, yy. h. 1421.
• --------, el-Kifâye fî ilmi'r-rivâye, Ebû Abdillah es-Sevrakî (thk.), el-Mektebetü'l-ilmiyye, Medine ty. Hâzimî, Ebû Bekr Muhammed b. Musa, el-İ’tibâr fi’n-Nâsih ve’l-mensûh, Dairetü’l-Meârif’il-osmaniyye, Haydarabat 1359.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah, el-İstizkâr, Salim b. Muhammed Ata (thk.), 9 cilt, Dâru'lkütübi'l- ilmiyye, Beyrut 2000.
• --------, et-Temhîd limâ fi'l-Muvatta mine'l-meânî ve'l-esânîd, Mustafa b. Ahmed el-Ulvî (thk.), 24 cilt, Vuzerâtu umûmi'l-evkâf, Mağrib h. 1387.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed, Kitabu'l-musannef fi'l-ehâdîs ve'l-âsâr, Kemal Yusuf Hût (thk.), 7 cilt, Mektebetü'r-rüşd, Riyad h. 1409.
• İbn Hacer el-Askalanî, Ahmed b. Ali b. Muhammed, Fethu'l-bârî Şerhu Sahih-i Buharî, Muhammed Fuat Abdulbaki (thk.), 13 cilt, Dâru'l-ma'rife, Beyrut h. 1379.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Muhallâ bi'l-âsâr, 12 cilt, Dâru'l-fikr, Beyrut ty.
• İbn Hıbbân, Muhammed el-Bustî, Sahîhu İbn-i Hıbbân, Şuayb Arnaut (thk.), 18 cilt, Müessesetü'rrisâle, Beyrut 1993.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Bekr, İ'lâmü'l-muvakk'în an rabbi'lâlemîn, Ebû de b. Ubeyde b. Hasen (thk.), 7 cilt, Dâru İbni'l-Cevzî, h. 1423.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, Sünenü İbn Mâce, Şuayb Arnaût vd. (thk.), V cilt, Dâru Risâleti'l-âlemiyye, yy. 2009.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükrim b. Ali, Lisânü'l-arab, 15 cilt, Dâru Sâdır, Beyrut h. 1414.
• İbnu's-Salâh, Osman b. Abdirrahman, Ma'rifetu envâi ulûmi'l-hadis, Nureddin Itr (thk.), Dâru'l-fikr, Beyrut 1986.
• İbnü'l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdulvâhid, Fethu'l-kadîr, 10 cilt, Dâru'l-fikr, yy. ty.
• İbnü'l-münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İsmail, el-İcmâ', Fuad Abdu'l-mun'ım (thk.), Dâru'l-müslim, yy. 2004.
• Kevseri, Muhammed Zahid, Te'nîbü'l-hatîb alâ mâ sâkahû fî tercemeti Ebî Hanîfe mine'l-ekâzib, yy., ty. 1990.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1980.
• Leknevî, Muhammed b. Abdilhayy, et-Ta'lîku'l-mümecced alâ Muvatta'-i Muhammed, Takıyyüddin en- Nedvî (thk.), 3 cilt, Dâru'l-kalem, Dımeşk 2005.
• Malik b. Enes, Mâlik b. Enes el-Medinî, Muvatta', Muhammed Fuat Abdülbaki (thk.), Dâru ihyâi'tturâsi'l- arabî, Beyrut 1985.
• Mutrafî, Abdullah b. Uveyz, Hükmü’l-ihticac bi haberi’l-vahid iza amile’r-ravi bi-hilafihi, Mektebetü’r- Rüşd, Riyad 2000.
• Müslim, Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî, el-Müsnedü's-Sahîhu'l-Muhtasar binakli'l-adli mine'l-adl ilâ Resûlillahi, Muhammed Fuat Abdulbâkî (thk.), V cilt, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut ty.
• Nemle, Abdulkerim b. Ali, Muhalefetü’s-sahabi li’l-hadisi’n-nebeviyyi’ş-şerif: dirase nazariyye tatbikiyye, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 2001.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb, el-Müctebâ mine's-Sünen, Abdulfettâh Ebû Gudde (thk.), IX cilt, Mektebetü'l-Matbaati'l-İslâmiyye, Haleb 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyye Muhyiddîn, el-Mecmû' Şerhu'l-muhezzeb, 20 cilt, Dâru'l-fikr, yy. ty.
• --------, el-Minhâc Şerhu Sahih-i Müslim b. Haccac, 18 cilt, Dâru ihyâi't-turâsi'l-arabî, Beyrut h. 1392.
• Neysâbûrî, Ebû Abdillah el-Hâkim, Ma'rifetü Ulûmi'l-hadis, es-Seyyid Mu'zam Hüseyn (thk.), Dâru'lkütübi'l- ilmiyye, Beyrut 1977.
• --------, el-Müstedrek ala's-sahihayn, Mustafa Abdulkadir Atâ (thk.), 4 cilt, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1990.
• Özşenel, Mehmet, İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları -Şeybanî Örneği-, İFAV, İstanbul 2015.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn, Usûli'l-Pezdevî (Keşfü'l-esrâr ile birlikte), 4 cilt, Dâru'l-kitâbi'l-İslâmî, yy. ty.
• San'ânî, Abdurrezzak b. Hemmâm, el-Musannef, Habiburrahman el-A'zamî (thk.), el-Meclisü'l-ilmî, Beyrut h. 1403.
• Schacht, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford University Press, Oxford 1979.
• Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl, Muhammed Zeki Abdilber (thk.), Metâbi’u’l-devhati’l-hadisiyye, Katar 1984.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, 30 cilt, Dâru'l-marife, Beyrut 1993.
• --------, Usûlü's-Serahsî, 2 cilt, Dâru'l-ma'rife, Beyrut ty.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tedrîbu'r-râvî fî Şerhi Takrîbi'n-Nevevî, Ebû Kuteybe Muhammed el- Feryâbî (thk.), 2 cilt, Dâru Tayyibe, yy. ty.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris, el-Ümm, 8 cilt, Dâru'l-ma'rife, Beyrut 1990.
• Şahyar, Ataullah, Ehl-i Hadis ve Ehl-i Rey İhtilafları -İbn Ebî Şeybe ve Ebû Hanîfe Örneği-, Akdem Yayınları, İstanbul 2011.
• Şevkanî, Muhammed b. Ali, Neylü'l-evtâr şerhu Münteka'l-ahbâr, Isâmüddin es-Sabâbatî (thk.), 8 cilt, Dâru'l-hadis, Mısır 1993.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen, el-Hucce ala Ehl-i Medine, Mehdî Hasan el-Geylânî (thk.), 4 cilt, Alemü'l-Kütüb, Beyrut h.1403.
• --------, es-Siyeru'l-kebîr (Serahsî'nin Şerhi ile birlikte), 5 cilt, eş-Şirketü'-şarkıyye, yy. 1971.
• --------, Muvatta'-i Malik, Abdulvehhab Abdullatif (thk.), el-Mektebetü'l-ilmiyye, yy. ty.
• Tahâvî, Ebû Ca'fer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Meâni'l-âsâr, Muhammed Zehra en-Neccâr (thk.), 5 cilt, Alemü'l-kütüb, y.y. 1994.
• Tatar, Burhanettin, İslam Geleneğinde Metin-Yorum İlişkisi, Etüt Yayınları, Samsun 2001.
• Tehânevî, Muhammed Eşref Ali, İ'lâü's-sünen, Muhammed Takî Osmanî (thk.), 22 cilt, İdaratü'l-Kur'ân ve'l-ûlûmi'l-islâmiyye, Pakistan h. 1418.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ, Sünenü't-Tirmizî, Ahmed Muhammed Şakir vd. (thk.), V cilt, Matbaatü Mustafa el-Halebî, Mısır 1975.
• Tuzcu, Recep, Hanefî Usûlünde Hadis -Debûsî Örneği-, İFAV, İstanbul 2014.
• Türkmânî, Abdulmecit Dirâsât fî Usûli'l-hadîs alâ Meheci'l-Hanefiyye, Asitâne, İstanbul 2009.
• Uludağ, Süleyman, "Amel", DİA, Türkiye Diyanet Vakfı III, İstanbul 1991, s. 13-16.
• Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebû Hanife'nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2001.
• Yiğit, Metin; İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebû Hanife'nin Usûl Anlayışında Sünnet, (Basılmış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
• Yıldız, Kemal, "İbn Kâdi'l-cebel", DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, XX, İstanbul 1999, s. 313.
• Yücel, Ahmed, Hadis Usûlü, İFAV, İstanbul 2012.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Abdillah b. Yusuf, Nasbu'r-râye li ehâdîsi'l-Hidâye, Muhammed Avvâme (thk.), 4 cilt, Müessetü'r-riyâd, Beyrut 1997.