KELÂM İLMİNDE MÜTEVÂTİR HABERİN BİLGİ VE DELİL DEĞERİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 199 - 223, 31.05.2018

Mustafa Selim Yılmaz

Öz

Mütevâtir haber, kelâm ilminde dinin temellerinin, özellikle de Hz. Muhammed’in

peygamberliğinin ispatlanmasında önemli işleve sahip bir kavram olarak

kullanılmıştır. Bu kavramı, İmam Mâturîdî haber üst başlığı altında ele alarak

bilgi teorisinin önemli bir parçası haline getirmiştir. Sonraki süreçte bu kavram,

kelâm bilgi teorisinin vazgeçilmez bir başlığı olmuştur. İmam Mâturîdî’nin bu

bağlamda yaptığı en büyük açılım, mütevâtir haberi, haber-i resûlün ispatlanmasında

aslî bir araç olarak kullanmasıdır. Kendisinden sonra gelen Mâturîdî âlimler

de haberdeki doğruluk niteliğini ön plana çıkararak dinin temellerinin kesin

ve net bir bilgiye dayanması gerektiğini vurgulamaya çalışmışlardır. Bu makalede

yukarıda çerçevesi çizilen haber-i mütevâtir kavramının anlam serüveninin

kelâm ilminde nasıl ele alındığının genel hatlarıyla ortaya konulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Haber, Haber-i Resûl, Haber-i Mütevâtir, Peygamberlik, İmam Mâturîdî

Kaynakça

• Abdulcebbâr, Kâdî, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, thk. Mahmud Muhammed Kasım, y.y., t.y., c. XV.
• Abrahamov, Binyamin, “Necessary Knowledge in Islamic Theology”, British Journal of Middle Eastern Studies, 20/1, 1993, ss. 20-32.
• el-Askalânî, İbn Hacer, Nüzehetu’n-Nazar fî Tavdîh-i Nuhbeti’l-Fiker, thk. Nureddin Itr, Şam: 1997.
• Apaydın, H. Yunus, “Meşhur”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2004, c. XXIX, ss. 368-371.
• ___________ , “Mütevâtir”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2006, c. XXXII, ss. 208-210.
• Atay, Hüseyin, “Kur’an’da Bilgi Teorisi”, AÜİFD, c. XVI, 1968, ss. 155-176.
• el-Bağdadî, Abdulkâhir, Usûli’d-Din, İstanbul: Matbaatu’d-Devle, 1926.
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed, Kitâb-u Temhîdi’l-Evâil ve Telhîsi’d-Delâil, thk. İmâdu’d-Din Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• __________ , el-İnsâf fî-mâ Yecibu İ’tikâduhu ve lâ Yecûzu’l-Cehl-u bihi, thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2000.
• Balcı, İsrafil, “Bedir Savaşıyla İlgili Mucizevi Rivayetlerin Kur’ân, Hadis ve Tarih Verilerine Göre Kritiği”, İSTEM, 2009/7, Sy. 13, ss. 85-124.
• __________ , “Şakkı Sadr Hadisesine Dair Rivayetlerin Kritiği”, İSTEM, 2013/11, Sy. 11, ss. 11-38. __________ , Hz. Peygamber ve Mucize, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• el-Basrî, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Alî, Kitâbu’l-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh, thk. Muhammed Hamidullah, Şam: el-Ma’hedu’l-İlmi’l-Ferensî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1965.
• Bebek, Adil, “Kelam Literatürü Işığında Mucize ve Hz. Muhammed'e Nisbet Edilen Hissi Mûcizelerin Değerlendirilmesi”, MÜİFD, 2000/18, ss. 121-148.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed, Delâilü’n-Nübüvve ve Ma’rifet-ü Ahvâl-i Sâhibi’ş-Şerîa, thk. Abdulmu’tî Kala’cı, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• Bozkurt, Mustafa, “Müslüman Kelamında Haberin Bilgi Değeri”, AÜİFD, XLVIII/II, 2007, ss. 83-100.
• Bulut, Zübeyir, “Peygamberleri Tasdik Aracı Olarak Mucizeler”, AİBÜİFD, 2015/3, Sy. 5, ss. 1-31.
• el-Cibrîn, Abdullah b. Abdurrahman, Şerh-u Usûli’s-Sünne li-İmâm-i Ehli’s-Sünnet-i Ebî Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, tlk. Ali b. Hüseyin Ebû Lûz, Riyad: Mektebet-u Dâru’l-Mesîr, t.y.
• Correa, Dale J., “The Vehicle of Tawâtur in al-Mâturîdî's Epistemology”, Büyük Türk Bilgini İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (22-24Mayıs 2009), ed. İlyas Çelebi, M.Ü.İ.F. Vakfı Yayınları: İstanbul, 2012, ss. 375- 389.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbu’t-Ta’rîfât, Dersaadet: Arif Efendi Matbaası, 1318.
• el-Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn, Kitâbu’l-İrşâd ilâ Kavâtı’i’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd, thk. ve tlk. Muhammed Yûsuf Mûsâ ve Abdulmuni’m Abdulhamîd, Mısır: Mektebetu’l- Hâncî, 1950.
• __________ , el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh, thk. Abdulazîm ed-Deyb, 1. bs., Katar: 1399, c. I.
• __________ , el-Varakât fî Usûli’l-Fıkh, trc. Adnan Memduhoğlu, İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Düzgün, Şaban Ali, Allah, Tabiat ve Tarih, Ankara: Lotus, 2005.
• Erdemci, Cemalettin, “Kelam İlminde Haberin Epistemolojik Değeri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI/1, 2006, ss. 153-176.
• Ertürk, Mustafa, “Haber-i Vâhid”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 1996, c. XIV, ss. 349-352.
• el-Eşkar, Ömer Süleyman, el-Akîdet-ü fillah, Ürdün: Dâru’n-Nefâis, 1999.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Mustesfa min İlmi’l-Usûl, thk. Muhammed Süleyman el-Eşkar, Beyrut: Müessetu’r-Risâle, 1997.
• Güler, Zekeriya, “Müstefîz”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 2006, c. XXXII, ss. 135-136.
• Hansu, Hüseyin, Mütevâtir Haber (Bilgi Değeri ve İslâm Düşüncesindeki Yeri), Van: Bilge Adamlar, 2008.
• İbn Fûrek Muhammed b. el-Hasen, Makâlâtu’ş-Şeyh Ebi’l-Haseni’l-Eş’arî, thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih, Kahire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2005.
• İbnu’l-Mûsilî, Muhammed, Muhtasaru’s-Savâiki’l-Mürselet-i ale’l-Cehmiyye ve’l-Mu’attıla liİbni’l- Kayyim el-Cevziyye, thk. El-Hasen b. Abdirrahman el-Alevî, Riyad: Mektebet- u Edvâi’s-Selef, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn, Kitâbu’r-Red ale’l-Mantıkiyyîn, thk. Abdussamed Şerefu’d-Din el-Kebtî, Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân, 2005.
• el-İsfehânî, Râgıb, el-Müfredâtu fî Garîbi’l- Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Beyrut: Daru’l-Ma’rife, ts.
• Kahraman, Hüseyin, “Kelâmdaki Bilgi Teorisinin Hadis İlmi Üzerindeki Etkileri”, U.Ü.İ.F. Dergisi, 14/1, 2005, ss. 89-110.
• Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik ve Maturidilik İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu, 2013.
• __________ , “Eş’ârî’nin İkmali Mâturîdî’nin İhmali: İki İmamın Gelenekleri İçerisindeki Konumlarına Dair Bağlamsal Bir Analiz”, Uluğ Bir Çınar İmâm Mâturîdî Uluslararası Sempozyumu, Eskişehir (28-30 Nisan 2014), haz. Ahmet Kartal, İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014, ss. 133-144.
• Kubat, Mehmet, “Kelâm İlmi’nin Yeniden İnşasında Hadîs’in Rolü”, Kelam İlmi’nin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri (13-15 Eylül 2004), Elâzığ: F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dekanlığı, 2004, ss. 258-181.
• Kur’an-ı Kerim Meâli, http://kuran.diyanet.gov.tr/, erişim tarihi: 09.11.2016.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• __________ , Te’vîlâtu’l-Kur’an, thk. Ertuğrul Boynukalın ve Bekir Topaloğlu, İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006, c. VI.
• en-Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn Muhammed, Kitâbu’t-Temhîd li-Kavâi’di’t-Tevhîd, thk. Habîbullah Hasen Ahmed, Kahire: Ezher, 1986.
• __________ , Tabsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, thk. Hüseyin Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1993.
• el-Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed, Usûli’d-Dîn, thk. Hans Peter Lance, Kahire: el- Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2003.
• Polat, Selahattin, “Mâturîdî’ye Göre Gayb Meselesi”, Ebû Mansûr Semerkandî – Mâturîdî Kongresi Tebliğleri (14 Mart 1986), yay. Ahmet Hulusi Köker, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, t.y., ss. 99-117.
• er-Râzî, Fahreddin Muhammed, el-Mahsul fî İlm-i Usûli’l-Fıkh, thk. Taha Câbir Feyyâz el- Alvânî, y.y.: Müessesetu’r-Risâle, t.y., c. IV.
• Önal, Recep, Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’ye Göre İslam Dışı Dinler, Bursa: Emin Yayınları, 2013.
• Öner, Necati, Klasik Mantık, 5. Bs., Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları, 1986.
• Özcan, Hanifi, Mâtüridî’de Bilgi Problemi, İstanbul: M.Ü.İ.F. Vakfı Yayınları, 2012.
• Sâbûnî, Nûreddin, el-Bidâye fi Usûli’d-Din, thk. Bekir Topaloğlu, İstanbul: M.Ü.İ.F. Vakfı Yayınları, 2015.
• es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, Şerhu’l-Mukaddimât, thk. Nizâr Hammâdî, 1. bs., y.y.: Mektebetu’l-Meârif, 2009.
• Şık, İsmail, “Mâturîdî’den Farklılaşan Mâturîdîlik”, Uluğ Bir Çınar İmâm Mâturîdî Uluslararası Sempozyumu (28-30 Nisan 2014), haz. Ahmet Kartal, İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014, ss. 51-67.
• Teftâzânî, Sadeddin, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ, Kahire: Mektebetu’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1987.
• __________ , Şerhu’l-Makâsıd, thk. Abdurrahman Umeyra, Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1998. Tığlı, Nuri, “Mâturîdî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelâmî Hadislerin Değerlendirilmesi”, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi, 2003.
• __________ , “İmâm Mâturîdî’de Haber-i Vahidlerin Değeri”, Uluğ Bir Çınar İmâm Mâturîdî Uluslararası Sempozyumu (28-30 Nisan 2014), haz. Ahmet Kartal, İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014, ss. 583-597.