BİR RÂVİ/RİVAYET TENKİDİ İLKESİNİN SERÜVENİ: SADECE MÜFESSER CERH KABUL EDİLİR

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 299 - 335, 31.05.2018

Halil İbrahim Turhan

Öz

İsnâd analizleri büyük ölçüde râvî eleştirileri üzerinden yapılmış ve bu durum ise

Cerh-ta‘dîl İlminin ehemmiyetini artırdığı gibi ricâl tenkitlerinin belirlenen ilkelere

göre değerlendirilmesini de gerektirmiştir. Bazı fıkıh ve hadis usûlü âlimleri

tarafından konulan prensipler arasında “kabul edilebilmesi için cerhin nedeninin

açıklanması zorunludur” kaidesi yer almaktadır. Bu çalışma hicrî dördüncü asırda

fıkıh usûlü eserlerinde tartışılmaya başlanan bu ilkenin hadis usûlü eserlerine

geçiş serüvenini, arka planını, böyle bir kâidenin ricâl tenkit alanında oluşturabilecek

sorunlara karşı geliştirilen yaklaşımı neden sonuç ilişkisi içerisinde değerlendirmeyi

hedeflemektedir. Buna göre hadis usulü eserlerine Hatîb el-

Bağdâdî’yle (ö. 463/1071) birlikte giren bu ilkenin esasında şâhitlerin tezkiyesi

konusuyla oldukça irtibatlı olduğu, hicrî ilk üç asırdaki bazı muhaddislerin bu

görüşte olduğu iddiasının gerçeği yansıtmadığı tespit edilmiştir. Ricâl tenkit eserlerindeki

yaygın uygulamayla sorun oluşturacak bir şekilde bu ilkenin hadis

usûlünde kabulünün ise İbnü’s-Salâh’la (ö. 643/1245) birlikte gerçekleştiği görülmüştür.

Fıkıh ve fıkıh usûlü alanında beşinci asırda kabul edilen bu yaklaşım

cerh-ta‘dîl eserlerindeki mübhem cerhleri tamamen kullanışsız hâle getirmemesi

için tevakkuf fikri yine bu dönemde gündeme gelse de herkes tarafından kabul

edilmemiştir. Tevakkuf fikrinin muhtemelen şâhitlikle ilgili yaklaşımdan esinlenerek

kabulü ise yine İbnü’s-Salâh tarafından gerçekleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis Usûlü, Cerh-Ta‘dîl İlmi, Cerh, Müfesser Cerh, Mücmel/ Mübhem Cerh

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Kitâbü’l-‘İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl. 3 cilt, nşr. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, Riyad: Dâru’l-Hânî, 1988.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. Kitâbü’l-Muhtelitîn. nşr. Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib, Ali Abdülbasıt Mezid, Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1996.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân. Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker. nşr. Heysem Nizar Temim, Muhammed Nizar Temim, Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, t.y.
• Altıkulaç, Tayyar. “İkrime el-Berberî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2000, c. 22, 40–42.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 cilt, nşr. Abdürrezzâk Afifî, Riyâd: Dâru’s-Samî’î, 2003.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef. İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. 2 cilt, nşr. Abdülmecid Türkî, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• Bagdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb. el-Kifâye fî ma‘rifeti usûli ilmi’r-rivâye. 2 cilt, nşr. Ebû İshak İbrâhim b. Mustafa Al-i Bahbah Dimyâtî, Semennûd: Mektebetü İbn Abbâs, 2002.
• Bagdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Hatîb. Târîhu medîneti’s-selâm ve ahbâru muhaddisîhâ ve zikru kuttâniha’l-ulemâ min gayri ehlihâ ve vâridîhâ. 16 cilt, nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Basrî, Muhammed b. Ali Ebü’l-Hüseyin. el-Mu‘temed fî usuli’l-fıkh. 2 cilt, nşr. Halil Meys, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Cihad Mahmud Halil, Mahmud Muhammed Halil. Mevsû‘atü akvâli Yahya b. Ma‘în fi ricâli’l-hadîs ve ‘ilelihi. 5 cilt, Tunus: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2009.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz. Keşfü’l-esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmaîl. et-Târîhü’s-sagîr. 2 cilt, Beyrut: Dârü’l- Ma’rife, 1986.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Kitâbü’d-Du‘afâü’s-sagîr. ed. Mahmûd İbrâhim Zayed, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1986.
• ———. Kitâbü't-Târîhü’l-kebîr. 9 cilt, Haydarâbâd: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362.
• Bulkînî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Raslân. Mehâsinü’l-ıstılâh fî tazmîni Kitâbi İbni’s- Salâh. ed. Aişe Abdurrahman, Kahire: Dârü’l-Maârif, 1989.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. 8 cilt, nşr. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş, Beyrut, Medine: Dârü’l- Beşâiri’l-İslâmiyye, Dârü’s-Sirâc, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. 2 cilt, nşr. Salâh b. Muhammed b. ‘Uveyda, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• ———. Kitâbü’t-Telhîs fî usûli’l-fıkh. 3 cilt, nşr. Abdullah Cevlem en-Nîbâlî - Şübbeyr Ahmed el-Ömerî, Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. Muhammed Mehdî, Eşref Mansûr Abdurrahmân, İsâm Abdülhâdî Mahmûd, Ahmed Abdürrezzâk, Eymen İbrahim, Mahmud Muhammed Halîl. Mevsû‘atü akvâli Ebî’l-Hasen ed-Dârekutnî fî ricâli’l-hadîs ve‘ilelihi. 2 cilt, Beyrut: Alemü’l-Kütüb li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, y.y.
• Ebû İshâk eş-Şîrâzî, Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. Şerhu’l-Lüma’. 2 cilt, nşr. Abdülmecîd Türkî, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyn. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. 5 cilt, nşr. Ahmed b. Ali Seyr Mübârekî, Riyad: y.y., 1993.
• Ebû Ya‘lâ el-Halîlî, Halîl b. Abdillâh b. Ahmed. Kitâbü’l-İrşâd fî ma‘rifeti ‘ulemâi’l-hadîs. 3 cilt, nşr. Muhammed Saîd b. Ömer İdris, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali. el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. 2 cilt, nşr. Halîl Meys, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Ebü’l-Meati Nuri v.dğr. Mevsû‘atü akvâli’l-İmâm Ahmed b. Hanbel fî ricâli’l-hadîs. 4 cilt, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1997.
• Emîr es-San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed. Tavzîhu’l-efkâr li-me‘ânî Tenkîhi’lenzâr. 2 cilt, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Medine: el-Mektebetü’s- Selefiyye, y.y.
• Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd. Teysîrü’t-Tahrîr şerhu 'alâ Kitâbi’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkhi’l-câmi’ ıstılâhi’l-hanefiyye ve’ş-şâfiîyye. 4 cilt, Mustafâ el-Bâbî el- Halebî, 1931.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. Câmi‘u beyâni’l-‘ilm ve fazlihî ve mâ yenbagî fî rivâyetihî ve hamlihî. 2 cilt, nşr. Ebü’l-Eşbal ez-Züheyrî, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî. el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl. 9 cilt, nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Mu‘avviz, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Cemâa, Ebu Abdullah Bedruddîn Muhammed b. İbrahîm. el-Menhelü’r-revî fî muhtasar Ulumi’l-hadisi’n-nebevî. ed. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1986.
• İbn Ebî Hatîm, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1952.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. et-Takrir ve’t-tahbir. 3 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hacer el-Askalanî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dımaşk: Darü’l- Feyhâ’, 2000.
• ———. Lisânü’l-Mîzân. 10 cilt, Beyrut: Mektebü’l-Matbuati’l-İslâmiyye, 2002.
• ———. Şerhu’n-Nuhbe Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. ed. Nûreddîn ‘Itr, Dımaşk: Matba‘atü’s-Sabâh, 2000.
• ———. Takrîbü’t-Tehzîb. ed. Muhammed Avvâme, Haleb: Dârü’r-Reşîd, 1991.
• ———. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 cilt, Haydarâbâd: Matbaatü’l-Meclis Dâiratü’l-Meârifi’n- Nizâmiyye, 1325.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. Kitâbü’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’ddu‘ afâ’ ve’l-metrûkîn. 3 cilt, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1992.
• ———. Kitâbü’s-Sikât. 9 cilt, Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmamüddin İsmâil b. Ömer. et-Tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta’dil ve ma‘rifetü’s-sikât ve’d-du‘afâ ve’l-mecâhîl. 4 cilt, nşr. Şadi b. Muhammed b. Salim el-Numan, Semennud: Mektebetu İbn Abbâs, 2011.
• ———. İhtisâru ‘Ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn el-Makdisî er-Râmînî. Usûlü’l-fıkh. 4 cilt, nşr. Fehd b. Muhammed Sedhan, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1999.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Berekât Mecdüddîn Abdüsselam b. Abdullah v.dğr. el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. 1 cilt, Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1983.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Saadât Mecdüddîn. Câmi‘ü’l-usûl li-ehâdîsi’r-Resûl. 11 cilt, nşr. Abdülkadir Arnaût, Dımaşk: Dârü’l-Hulvânî, 1969.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1932.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed. Tenkîhü’l-enzâr fî ma‘rifeti ‘ulûmi’l-âsâr. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1999.
• İbnü’n-Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Abdülazîz Ali el-Futuhi. Şerhü’l- Kevkebi’l-münîr bi muhtasari’t-Tahrîr ev el-Muhteberü’l-münteker şerhi’l-muhtasar fî usuli’l-fıkh. 4 cilt, Riyad: Camiatu Ümmi’l-Kurâ, 1987.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn. Mukadimetü İbni’s-Salâh. ed. Aişe Abdurrahman, Kahire: Dârü’l-Maârif, 1989.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh. Ma‘rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-hadîs ve mine’ddu‘ afâi ve zikri mezâhibim ve ahbârihim. 2 cilt, nşr. Abdülalîm Abdülazîm el- Bestevî, Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn. et-Takyîd ve’l-îzâh limâ utlika ve uglika min Mukaddimeti İbni’s-Salâh. ed. Muhammed Râgıb et-Tabbâh el-Halebî, Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1931.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ. İkmâlü’l-Mu‘lim bi fevâidi Müslim. 8 cilt, nşr. Yahyâ İsmaîl, Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1998.
• Kandemir, M. Yaşar. “Amr b. Merzûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1991, c. 3, 88–89.
• ———. “Asım b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1991, c. 3, 475.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fî ihtisâri’l-Mahsûl fi’l-usûl. 1 cilt, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2004.
• Karaman, Hayreddin. “Adâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1988, c. 1, 343–44.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. el-İntisâr fî’l-mesâili’l-kibâr ‘alâ mezhebi’lİmâm Ahmed b. Hanbel. 3 cilt, nşr. Süleyman b. Abdullah el-Umeyr, Riyad: Mektebetü’l- Ubeykan, 1993.
• ———. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. 4 cilt, nşr. Müfid Muhammed Ebû Amşe - Muhammed b. Ali b. İbrâhim, Cidde: Dârü’l-Medenî, 1985.
• Kevr, Mevze Ahmed Muhammed. “Mesâil tete‘allaku bi’l-cerh ve’t-ta‘dîl ve ihtilâfü’lmuhaddisîn fîhâ”. Mecelletü Merkezi’l-buhûsi’s-sünneti ve’s-sîre, c. sy. 9 (1997), ss. 353–94.
• Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Mugnî. 10 cilt, Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbas Ziyauddîn Ahmed b. Ömer. Keşfü’l-kınâ‘ ‘an hükmi’l-vecd ve’s-semâ‘. Tanta: Dârü’s-Sahabe li’t-Türâs, 1992.
• Leknevî, Abdülalî Muhammed b. Nizâmeddin. Fevâtihü’r-rahâmût bi şerhi Müsellemi’ssübût. 2 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. er-Ref‘ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. Haleb: Mektebü’l-Matbuati’l-İslamiyye, 1987.
• Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed et-Temîmî. İzâhü’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl. ed. Ammâr et-Tâlibî, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2001.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasan Alâuddîn Ali. Tahrîrü’l-menkûl ve tehzîbu ilmi’l-usûl. ed. Abdüllah Hâşim - Hişâm el-‘Arabî, Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2013.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân. et-Tahbîr şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. 8 cilt, nşr. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrîn vd., Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâluddîn Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 cilt, nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillah Alâüddîn. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. 12 cilt, nşr. Ebû Abdurrahman Adil b. Muhammed, Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2001.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn. Islâhu İbni’s-Salâh. 2 cilt, nşr. Nâsır Abdülaziz Ferec Ahmed, Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 2007.
• Mustafâ b. İsmâîl, Ebü’l-Hasen. Şifâü’l-‘alîl bi elfâzi ve kavâ‘idi'l-cerh ve’t-ta‘dîl. 2 cilt, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1991.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn en-Nesefî. Keşfü’l-esrâr fî Şerhi Menâri’l-envâr. 2 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. İrşâdü tullâbi’l-hakâik ilâ ma‘rifeti süneni hayri’lhalâik. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1991.
• ———. Sahîhu Müslim bi Şerhi’n-Nevevî. 9 cilt, nşr. Ebû Süheyb Muhammed b. Sâmih, Kahire: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2011.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hâkim. el-Medhal ilâ ma‘rifeti’s-sahîhi mine’s-sakîm ve tebyînü mâ üşkile min esmâi’r-ricâl fi’s-Sahîhayn. 2 cilt, nşr. İbrahim b. Ali b. Muhammed Âl-i Küleyb, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 2002.
• ———. el-Medhal ile’s-sahîh. 4 cilt, nşr. Rebî‘ b. Hâdî, Kahire: Dârü’l-İmâm Ahmed, 2009.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî. Usûli Fahri’l-islâm el-Pezdevî. 4 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahruddîn Muhammed b. Ömer Fahruddîn. el-Mahsûl fî ilmi usuli’lfıkh. ed. Tâha Câbir Feyyâz Alvânî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ud. et-Tavzîh fî halli gavâmizi’t-Tenkîh. ed. Zekeriyyâ Umeyrât, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâti‘u’l-edille fi’l-usûl. 2 cilt, nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasen İsmail eş-Şâfiî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed. Usûlü’s-Serahsî. 2 cilt, nşr. Ebü’l-Vefâ el- Efgânî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Ref‘ü’l-hâcib ‘an Muhtasari İbni’l-Hâcib. 4 cilt, nşr. Ali Muhammed Muavvez, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir kavâ‘id ve furuu fıkhi’ş-Şâfi‘iyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• ———. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. 2 cilt, nşr. Ebu Kuteybe Nazar Muhammed, Beyrut: Mektebetü’l-Kevser, 1415.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Üm. ed. Muhammed Zehra en-Neccâr, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, t.y.
• ———. er-Risâle. ed. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Dârü’t-Türâs, 1979.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ‘ilmi’l-usûl. ed. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2011.
• Şüveyş Hizâ‘, Ali el-Mehâmîd. ‘Adâletü’ş-şâhid fi’l-kazâ’i’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1995.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmuddîn Süleyman b. Abdülkavî. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. 3 cilt, nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Turhan, Halil İbrahim. Rical Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi (Hicri İlk İki Asır). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2015.
• _______,“Referential Value of Ḥadīth Transmitter Criticism in 2nd / 8th Century: The Case of Shuʿbah ibn al-Ḥajjāj”, Ilahiyat Studies 8, no 1 (2017): 105–6).
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr. Kitâbü’d-Du‘afâ’i’l-kebîr. 4 cilt, nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Umerî, Muhammed Ali Kâsım. Dirâsât fî menheci’n-nakd ‘inde’l-muhaddisîn. Amman: Dârü’n-Nefâis, 2000.
• Ünal, İsmail Hakkı. “İsmâil b. Ebû Üveys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2001, c. 23, 95.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl. ed. Muhammed Zeki Abdülber, Kahire: Mektebetu Dârü’t-türâs, 1992.
• Yemânî, Abdurrahman b. el-Mu‘allimî. et-Tenkîl bimâ fî te’nibi’l-Kevserî mine’l-ebâtîl. 2 cilt, nşr. Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî, Züheyr eş-Şâvîş, Abdürrezzâk Hamza, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1986.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 23 cilt, nşr. Şu’ayb el-Arnaût - Hüseyin el-Esed, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 6 cilt, nşr. Ömer Süleyman Eşkar, Abdülkadir Abdullah Ani, Kuveyt: Vizâretü’l- Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1988.
• ———. en-Nüket ala Mukaddimeti İbni’s-Salâh. 3 cilt, nşr. Zeynülabidîn b. Muhammed, Riyad: Edvaü’s-Selef, 1998.