MU’TEZİLÎ BAKIŞ AÇISIYLA ALLAH’IN İNKÂR EDECEĞİNİ BİLDİĞİ KİMSEYE TEKLİFTE BULUNMASI

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 3, 193 - 236, 31.12.2017

Hüseyin Maraz

Öz

Allah, akıllı varlıkları teklifte bulunmak için yaratmıştır. Allah’ın mükellef bir varlık yaratmadaki amacı, yüce fayda ve değerlere ulaşma imkânını (temkîn) bütününe tanımaktır. Kâfir veya mümin mükelleflerin tamamı, varoluşsal olarak eşit şekilde yaratılmıştır. Akıl, kudret, istitâa ve ihtiyar sahibi her bir birey, iman ve inkâr edebilme yetisine sahiptir. Bu sayede insan, sorumlu olabilmekte ve yaratıcısına mazeret üretmeden hesap verebilmektedir. Allah’ın iradesi, insanın itaat ederek mükâfata ulaşması yönündedir. Bunun için Allah, mükelleflerin hak ederek mükâfata ulaşmalarını istemektedir. Teklif, mahza hikmet ve hasen olan bu iradenin fayda merkezli tezahürüdür. Teklifte aslî hedef olan mükâfata ulaşamama hali ise cezanın hak edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Teklif, Mümin, Kâfir, Mükâfat, Ceza

Kaynakça

• Abdulkerim Osman, Nazariyyetü’t-Teklif, nşr. Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1971. Ammara, Muhammed. el-Mu’tezile ve’l-Hurriyyetü’l-Müşkiletü’l-İnsaniyye (Mu’tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu) çev. Vahdettin, İnce, Ekin Yayınları, İstanbul 1998. Arslan, Hulusi, “Tanrı Hakkında Konuşmanın Kelâmî Bir Metodu Olarak el-İstidlal-bi’ş-Şahid-ale’l-Gaib (Kâdî Abdulcebbar Örneği)”, Tabularasa, yıl: 3, sayı: 9, 2003. Bahrânî, Meysem b. Meysem, Kavâidu’l-Kelâm fî-İlmi’l-Kelâm, thk. es-Seyyid Ahmed Hu-seynî, Kum h. 1397. Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr, Kitabu’l-Delâil ve’l-İ’tibâr-Ale’l-Halkı ve’t-Tedbîr, nşr. Mektebetu-Külliyyeti’l-Ezheriyye-Dâru’n-Nukûleti’l-İslâmiyye, Beyrut 1987-1988. Camilla Adang ve dğr., Ziyâdât-Şerhu’l-Usûl, nşr. Brill, Leiden/Hollanda 2010. Cârullah, Zühdî, el-Mutezile, Beyrut 1984. Cürcânî, Seyyid Şerif, Mucemu’t-Târifat, thk. Muhammed Sıddîk, el-Minşâvî, nşr. Dâru’l-Fâzîle, Kahire 2004. Duğaym, Semih, Felsefetü’l-Kader fî-Fikri’l-Mu’tezile, nşr. Dâru’l-Fikri’l-Lübnaniyyi, Beyrut 1996. Ebu’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyüb b. Musa, el-Külliyyat, thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut 1998. Ebû Reşîd Nisâbûrî, Saîd b. Muhammed, Mesâilu’l-Hilâf Beyne’l-Basrıyyîn ve’l-Bağdadiyyîn, thk. Maîn Ziyade-Rıdvan es-Seyyid, Beyrut 1979. Evkuran, Mehmet, Ahlak Hakikat ve Kimlik (İslam Kelamında Ahlak Problemi), Araştırma Yayınları, Ankara 2013. Hayyât, el-Mu’tezilî, Ebu’l Hasen Abdirrahman b. Muhammed b. Osman, Kitabu’l-İntisâr fi’r-Red Ale-İbni’r-Ravendi’l-Mulhid, thk. H. S. Nyberg, Beyrut 1993. İbn Manzûr Ebu’l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, nşr. Dâr-Sader, Beyrut (ts.). İbn Melâhimî, el-Havârizmî, Mahmud b. Muhammed, Tuhfetü’l-Mütekellimîn-fi’r-Reddi-Ale’l-Felâsife, thk. Hassan Ensarî-Wilferd Madelung, Tahran 2008. ………… Kitabu’l-Fâik fî-Usûli’d-Dîn, thk. Faysal Bedir Avn, Kahire 2010. İbn Metteveyh, Hasen b. Metteveyh en-Necrânî el-Mu’tezilî, Kitabu’l-Mecmû fi’l-Muhît bi’t-Teklîf, (II), cem. Ebu Muhammed el-Hasen b. Ahmed b. Metteveyh, thk. J.J. Houben-Daniel Gımaret, Beyrut 1981. ………… Kitabu’l-Mecmû-fi’l-Muhît-bi’t-Teklîf, (III), cem. Muhammed b. Hasan b. Ahmed b. Metteveyh, thk. Jan Peters, Kahire 1986. Kâdî Abdulcebbar, Ebu’l Hasen Ahmed b. Abdilcebbar el-Esedî Âbadî, el-Muğnî fî-Ebvabi’t-Tevhîd ve’l-Adl(Adl-İrade), thk. Muhammed Khodor Nabha, nşr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye (VI), Beyrut 2012. ……….. el-Muğnî fî-Ebvabi’t-Tevhîd ve’l-Adl(el-Mahlûkât), thk. Muhammed Khodor Nabha, nşr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye (VIII), Beyrut 2012. ………..el-Muğnî fî-Ebvabi’t-Tevhîd ve’l-Adl(Teklîf), thk. Muhammed Khodor Nabha, nşr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, (XI), Beyrut 2012. ………..el-Muğnî fî-Ebvabi’t-Tevhîd ve’l-Adl(el-Aslah, İstihkaku’z-zem, et-Tevbe), thk. Mu-hammed Khodor Nabha, nşr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye (XIV), Beyrut 2012. ………. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, tlk. Ahmed b. El-Huseyn b. Ebî Haşim, nşr. Dâru-İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 2012. ………. el-Muhît-bi’t-Teklîf, (I),cem. Hasen b. Ahmed b. Metteveyh, thk. Ömer es-Seyyid Azmi-Ahmed Fuad el-Ehvânî, Kahire 1965. ………. Müteşâbihu’l-Kur’an, thk. Ahmed Muhammed Zerzur, nşr. Dâru’t-Turas, Kahire 1966. Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâiler’in Kelam Sistemi, İSAM Yayınları, İstanbul 2011. Maha Elkaisy-Friemuth, God and Humans in Islamic Thought (Abd al-Jabbar-Ibn Sına and al-Ghazali), The Edition Published in the Taylor-Francis e-Library, Newyork 2006. Memiş, Murat, Mu’tezilî Bir Bakışla Bilgi Problemi, Sarkaç Yayınları, Ankara 2011. Nasîruddîn Tûsî, Muhammed b. el-Hasen, Keşfu’l-Murâd fî-Şerhi Tecrîdi’l-İtikâd, Muham-med b. el-Hasen, şrh. Cemaluddîn el-Hasen b. Yusuf, nşr. Müessesetu’l-A’lemi, Bey-rut 1988. Ocak, Hasan, Tanrı-İnsan İlişkisi Bağlamında İnsanın Hürriyeti, Ek Kitap, İstanbul 2012. Özdemir, Metin, Allah’ın Bilgisinin Ezeliliği ve İnsan Hürriyeti, İz Yayıncılık, İstanbul 2003. ………. İslam Kelamı’nda Kötülük Problemi (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1998. Şerif Murtazâ, Ali b. Huseyn el-Musevî el-Bağdâdî, el-Hudûd ve’l-Hakâik (Resailu’ş-Şerif-el-Murtazâ içerisinde), thk. Seyyid Ahmed el-Huseynî, Kum h. 1405. ……….. Emâli’l-Murtazâ Ğureru’l-Fevâid ve Dureru’l-Kalâid, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, nşr. Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, Beyrut 1954. Turhan, Kasım, Kelam ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, MÜİF Yayınları, (2. Baskı), İstan-bul 2003. Türkî, İbrahim, es-Sebebiyye inde’l-Kâdî Abdilcebbâr, nşr. Dâru’l-Vefâ, İskenderiye 2004. Zebîdî, Muhammed Murtazâ, Tâcu’l-Arûs, thk. Abdulkerim el-İzbâvî, nşr. Dâru’t-Turâs, Kuveyt 2001. Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, Kitabu’l-Minhâc fi-Usûli’d-Din, thk. Sabine Schmidtke, Beyrut 2007. ……….. Kitabu’l-Minhâc fî-Usûli’d-Dîn, thk. Sabine Schmidtke, nşr. ed-Dâru’l-Arabiyyeti’l-Ulûm, Beyrut 2007. Zeynî, Muhammed Abdurrahim, Ebu’l-Huzeyl Allâf ve Erâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye, nşr. Dâru’l-Yakîn, Kahire 2010