NESTÛRÎLİĞİN ORTAYA ÇIKIŞ SÜRECİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 63 - 99, 27.09.2018

Talha Fortacı

Öz

Hıristiyanlığın ilk beş asrında kristolojik konulardan kaynaklanan birçok ayrılık hareketi ortaya çıkmıştır. Özellikle İsa’nın şahsiyeti ve doğası ile ilgili Ortodoks anlayıştan farklı düşünen gruplar ve akımlar, ana akım kiliseyi ve dönemin siyâsîlerini oldukça meşgul etmiştir. Aryüs’ten sonra en büyük ayrılık hareketinin öncüsü olarak kabul edilen Nestûrî hareketi de bunlardan biridir. Nestorius’un İsa’nın doğası ve Meryem’in tanrı taşıyıcısı olup olmadığı hakkındaki görüşleri dönemin hâkim anlayışını rahatsız etmiştir. Bunun neticesinde Nestorius, 431 yılında Efes’te düzenlenen konsil kararları uyarınca patriklikten azledilerek kiliseden aforoz edilmiştir. Nestorius’tan sonra taraftarları onun öğretilerine sahip çıkarak bağımsız bir kilise olmayı başarmıştır. Yüzyıllar boyu farklı coğrafyalarda yayılan ve birçok toplumu etkileyen Nestûrîlik, günümüze kadar varlığını devam ettirerek diğer ayrılık hareketlerinden farklı bir konumda yer almıştır. 428 yılında İstanbul Patrikliği’ne atanan Nestorius ve onun öğretisi etrafında şekillenen Nestûrî Kilisesi’ni konu edinen bu çalışma, Nestûrîliğin ortaya çıkış sürecini bir bütün olarak ele almayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hıristiyanlık, Nestûrîlik, Nestorius

Kaynakça

• Akdemir, Salih, “Suriye’deki Etnik ve Dînî Yapının Siyasi Yapının Oluşmasındaki Rolü”, Avrasya Dosyası-Arap Dünyası Özel Sayısı, 2007, c. VI, sy. 1.
• Albayrak, Kadir, “İznik Konsili Öncesinde ve Sonrasında Heretik Hıristiyan Akımları”, Ulus-lararası İznik Sempozyumu (5-7 Eylül), İznik, 2005.
• Albayrak, Kadir, “Keldânîler”, DİA, İstanbul, 2002, c. XXV.
• Albayrak, Kadir, “Nestûrîler ve Nestûrî Kilisesi”, Demokrasi Platformu [Türkiye’de Tarikat-lar ve Cemaatler - III], 2006.
• Albayrak, Kadir, “Nestûrîlik”, DİA, İstanbul, 2007, c. XXXIII.
• Albayrak, Kadir, Keldanîler ve Nasturîler, Vadi Yay., Konya, 1997.
• Altungök, Ahmet, “Erken Ortaçağlarda İran ve Bizans İlişkilerinde Nestûrî Hıristiyanların rolü”, Akademik İncelemeler Dergisi, 2014, c. IX, sy. 2.
• Ana Britannica, “Nasturilik”, Genel Kültür Ansiklopedisi, Ana Yay., İstanbul, 1989, c. XVI.
• Anzerlioğlu, Yonca, Nasturîler, Tamga Yay., Ankara, 2000.
• Aprim, Frederick, Asurlular, çev. Vedii İlmen, Yaba Yay., İstanbul, 2008.
• Aristoteles, Kategoriler, çev. Saffet Babür, İmge Kitabevi Yay., İstanbul, 2016.
• Atiya, Aziz S., Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, çev. Nurettin Hiçyılmaz, Doz Yay., İstanbul, 2005.
• Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlıkta Teslis Doktrini ve Hıristiyan İ’tizalleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, Ankara, 1982, c. V.
• Aydın, Mehmet, “I. İznik (M.S. 325) ve Efes (M.S. 431) Konsilleri Doğrultusunda Hıristiyan-lık’ta Hz. Meryem Kültü’nün Gelişimi”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştır-malar Dergisi, Konya, 2015.
• Aydın, Mehmet, Ansiklopedik Dinler Tarihi Sözlüğü, Damla Ofset, Konya, 2005.
• Aydın, Mehmet, Hıristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya, 1991.
• Bahadır, Gürkan, “Kuruluşundan IV. Yüzyıla Kadar Antakya”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Antakya, 2010, c. VII, sy. 13.
• Baş, Bilal, Bir Hıristiyan Mezhebi Olarak Aryüsçülük, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul, 2016.
• Baum, Wilhem, Winkler, Dietmar W., The Church of The East, London, 2003.
• Bethune-Baker, J.F., Nestorius and His Teaching: A Fresh Examination of the Evidence, Cambridge University Press, 1908.
• Bilge, Yakup, Geçmişten Günümüze Süryânîler, Zvi-Geyik Yay., İstanbul, 2001.
• Burkitt, F. Crawford, Early Eastern Christianity: St. Margaret’s Lectures on the Syriac-Speaking Church, London, 1904.
• Carus, Paul, The Nestorian Monument An Ancient Record of Christianity İn China, Chicago, 1909.
• Choo, Chai Yong, A Study of the Person of Christ According to Nestorius, Doktora Tezi, McGill Üniversitesi, 1974.
• Colless, Brian E., “The Legacy of the Ancient Syrıan Church”, The Evangelical Quarterly, 1968, c. XXXX, sy. 2.
• Çelik, Mehmet, “Süryânîler”, DİA, İstanbul, 2010, c. XXXVIII.
• Çelik, Mehmet, Ortadoğu Mozaiği Süryânîler-Nasturiler, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araş-tırmaları Merkezi Yay., Elazığ, 1996, sy. 4. Çelik, Mehmet, Süryânî Tarihi I, Ayraç Yay., Ankara, 1996.
• Çoban, Bekir Zakir, “Doğu Kiliseleri ve Monofizitizm”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mito-loji Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2013, c. X, sy. 2, ss. 13-27.
• Dalyan, Murat Gökhan, 19. yüzyıl’da Nasturiler, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2009. Davies, J.G., The Early Christian Church, London, 1965.
• Downey, Glanville, A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arap Conquest, Prin-ceton University Press, New Jersey, 1961.
• Ebu’l Feth Muhammed b. Abdü’l Kerîm eş- Şehristânî, el- Milel ve en-Nihal, thk. Muhammed Abdü’l Kâdir el-Fazılî, Lübnan, 2010.
• Eilers, Wilhelm, “Iran and Mesopotamia”, The Cambridge History of Iran, Ehsan Yarshater (Ed.), Cambridge University Press, Cambridge, 2000, c. III.
• Erdemir, Hatice P., Erdemir, Halil, “Kudüs’te Yahudi İsyanı ve Yahudiler”, History Studies, 2010, c. II, Özel Sayı.
• Eusebius, The History of the Church from Christ to Constantine, İngilizceye çev. G. A. Wil-liamson, London, 1965.
• Every, Edward, “Asuriler”, çev. Sami Kılıç, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ, 2005, c. X, sy. 1.
• Fortescue, Adrian, The Lesser Eastern Churches, London, 1913.
• Fortescue, Arian, The Orthodox Eastern Church, London, 1908.
• Frazee, Charles A., Catholics and Sultans, The Church and the Ottoman Empire 1453-1923, Cambridge, 1983.
• Gilson, Etienne, Ortaçağda Felsefe, çev. Ayşe Meral, Kabalcı Yay., İstanbul, 2007.
• Grant, Asahel, Nestûrîler ya da Kayıp Kabileler, çev. Hikmet İlhan, Avesta Yay., İstanbul, 2015.
• Günay, Ünver, Güngör, Harun, Türklerin Dini Tarihi, Berikan Yay., Kayseri, 2015.
• Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yay., Konya 1998.
• Gürkan, Salime Leyla, Yahudilik, İsam Yay., İstanbul, 2015.
• H. Dermot McDonald, “Nestorius”, Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yay., İstanbul, 2004.
• Hacaloğlu, Recep Albayrak, Türkmen Asur Kiliselerinde Okunan Türkçe İlahi Metinleri, TKAE Yay., Ankara, 1997.
• Hayes, E. R., Urfa Akademisi, çev. Yaşar Günenç, yaba Yay., İstanbul, 2002.
• Hefele, Charles Joshep, A History of The Christian Concils, London, 1883.
• Joseph, John, The Modern Assyrians of The Middle East: Encounters With Western Christian Missions Archaeologists & Colonial Powers, Brill Academic Publishers, 2000.
• Kaan, Enver Osman, Geçmişten Günümüze Dinler ve Mezhepler, Rağbet Yay., İstanbul, 2010.
• Kaçar, Turhan, “Ebioniteler’den Arius’a: Eskiçağ Doğu Hıristiyanlığında İsa Teolojisi Tar-tışmaları”, AÜİFD, Ankara, 2003, c. XLIV, sy. 2, ss. 187-206.
• Katar, Mehmet, “Tevhitten Teslise Geçiş Sürecinde Hıristiyanlık (Bir Yahudi İhya Hareketi Olarak Başlayan Hıristiyanlığın Evrensel Bir Din Haline Geliş Öyküsü)”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2007, c. XX, sy. 3, ss. 330-339.
• Kosinki, Rafal, “The Life of Nestorius as Seen In Greek and Oriental Sources”, Electrum, Krakow, 2007, c. XIII.
• Koyuncu, Süleyman, Sekizinci Asırda Gerçekleşen Dinler Arası İlk Diyalog, Ark Yay., İstan-bul, 2007.
• Kyle, Richard, “Nestorius: The Partial Rehabilitation of a Heretic”, Journal of The Evangelical Theological Society, 1989, c. XXXII/I, Lietzmann, M. Hans, Eski Kilise Tarihi, çev. Mehmet Aydın, Literatürk Yay., Konya, 2016.
• Loofs, Friedrich, Nestorius and His Place in the History of Christian Docktrine, Cambridge University Press, Cambridge, 1914.
• Malik, Gorgis David, Süryânîlerin Tarihi, çev. Vedii İlmen, Yaba Yay., İstanbul, 2012.
• Matfiyef, K.P., Asurlar ve Modern Çağda Asur Sorunu, Kaynak Yay., İstanbul, 1996.
• Nikitine, B., “Nestûrîler”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, c. IX.
• Omarkhalı, Khanna, Kürdistan’da Dini Azınlıklar, çev. İbrahim Bingöl, Avesta Yay., İstanbul, 2014.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yay., Ankara, 1981.
• Özcoşar, İbrahim, “Süryânî Kadîmleri (Yakubileri) Katolikleştirme Faaliyetleri ve Süryânî Katolik Patrikliğinin Kurulması”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Di-yarbakır, 2006, c. VIII, sy. 1.
• Saeki, P.Y., The Nestorian Monument in China, London, 1916.
• Sanasarian, Eliz, “Babi- Bahais, Christian and Jews in Iran”, Iranian Studies, 1998, c. XXXI, sy. 3/4.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2008.
• Satılmış, Selahattin, I. Dünya Savaşı Öncesinde Nestûrîler ve Misyonerlik Faaliyetleri, Yük-sek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir, 2006.
• Sever, Erol, Asur Tarihi, Kaynak Yay., İstanbul, 2008.
• Severius, Jacob, Târihü’l –Kenîssiyeti’s-Süryâniyye el-Antâkiyye, Beyrut, 1953, c. I.
• Su, Erol, “Doğu Süryânî Kilisesi Tarihi Çerçevesinde İran Asuri-Keldânîlerine Genel Bir Bakış”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011, c. IV, sy. 16.
• Surma Hanım, Ninova’nın Yakarışı, çev. Meral Barış, Avesta Yay., İstanbul, 2015.
• Tarakçı, Muhammet, “Nestorius ve Kristolojisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa, 2010, c. XIX, sy. 1, ss. 215-241. Tümer, Günay, “Günümüzde Doğu Hıristiyanlığı”, Asrımızda Hıristiyan-Müslüman Münase-betleri, İstanbul, 1993.
• Uyanık, Mevlüt, “İslam Felsefesinin Teşekkül Dönemi ‘Varlık’ Anlayışında Birinci ve İkinci Cevher Kavramı”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çorum, 2002, c. I.
• Üçyiğit, E., “Nestorius”, Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1977, c. XXV, ss. 204-206.
• Vıne, Aubrey R., The Nestorian Churches, Independent press, London, 1937.
• Wessel, Susan, Cyril of Alexandria and the Nestorian Controversy, Oxford University Press, 2004.
• Whitham, A.R., The History of the Christian Church to the Separation of East and West, London, 1920.
• Wigram, W.A., History of The Assyrian Church, London, 1910.
• Wigram, W.A., The Assyrians and Their Neighbours, London, 1929.
• Wright, David F., “Konseyler ve İnanç Bildirgeleri”, Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yay., İstanbul, 2004.
• Yohannan, Abraham, Mezopotamya’nın Kayıp Halkı Nasturiler, çev. Meltem Deniz, Beybûn Yay., Ankara, 2006.
• Yücetürk, Orhan Seyfi, Hıristiyanlık İnançlarının Doğuşu”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 1987, sy. 4.