İBNÜ’L-CEZERÎ’NİN “YEDİ HARF” MESELESİ ÜZERİNDEKİ FİKİRLERİ

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 265 - 303, 27.09.2018

Yaşar Akaslan

Öz

Kur’ân ilimleriyle meşgul olan âlimler, Kur’ân ve kırâat tarihinin temel meselelerinden sayılan “yedi harf” olgusu üzerinde önemli mesai harcamışlardır. Özellikle kırâat ilminin meşrûiyet zemini kabul edilen “yedi harf” meselesi üzerinde görüş belirtmeyen kırâat âlimi neredeyse yoktur. Onlar, meseleye dair ya müstakil eser yazmak ya da kaleme aldıkları kitapların bir veya birkaç bölümünü bu konuya hasretmek suretiyle düşüncelerini aktarmışlardır. İbnü’l-Cezerî de bu husus üzerinde otuz yılı aşkın bir süre kafa yorduğunu ifade ederek fikirlerini dile getirmiştir. Bu çalışmada, kırâat ilminin otoritelerinden kabul edilen ve görüşleri dikkate alınan İbnü’l-Cezerî’nin, sahanın en karmaşık meselelerinden sayılan “yedi harf” olgusuna bakışı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, İbnü’l-Cezerî, Yedi Harf, Kırâat, Rivâyet

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ, Beyrut 1979.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, Beyrut ts.
• Ahmed Emin, Fecru’l-İslâm, Beyrut 1969.
• Akaslan, Yaşar, “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017, sy. 43. ss. 217-251.
• Akpınar, Musa, “Kur’ân’ın Anlaşılması ve Tebliği Yönünden Yedi Harfle İlgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi”, Bilimname, 23. sy., 2012/2, ss. 105-129.
• Altıkulaç, Tayyar, “İbn Şenebûz”, DİA, TDV, İstanbul 1999, XX, ss. 376-377.
• ______, “İbnü’l-Cezerî”, DİA, TDV, İstanbul 1999, XX, ss. 551-557.
• Askalânî, İbn Hacer, Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut ts.
• ______, İnbâü’l-ğumr bi ebnâi’l-‘umr fi’t-târîh, Hasen Habeşî (tahk.), Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, Kahire 1972.
• Aşıkkutlu, Emin “Kırâat İlminin Temellendirilmesinde Ahrufü’s-seb‘a Hadisi: Tahriç, Tahlil ve Değerlendirme”, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları: Kırâat İlmi ve Problemleri-IV, Ensar, İstanbul 2002, ss. 43-106.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1988.
• Babanzâde, İsmail Paşa Bağdadî, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn, Milli Eğitim Basıme-vi, İstanbul 1951.
• Birışık, Abdülhamit, “en-Neşr”, DİA, TDV, İstanbul 2007, XXXIII, ss. 19-20.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, TDV, Ankara 2004.
• Çetin, Abdurrahman, Yedi Harf ve Kırâatler, Ensar, İstanbul 2005.
• Dağ, Mehmet, Geleneksel Kırâat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım, İSAM, İstanbul 2011.
• ______, “İbn Mücahid’in Kıraat Ekollerini Yedi İle Sınırlaması: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Ekev Akademi Dergisi, sy. 27 (Bahar 2006), ss. 81-104.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osman b. Saîd, el-Ahrufu’s-seb‘a li’l-Kur’ân, Abdülmüheymin Tahhân (tahk.), Dâru’l-Menâr, Cidde 1997.
• ______, Câmiu’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb‘i’l-meşhûre, Muhammed Sadûk Cezâirî (tahk.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Demirci, Tefsir Usûlü, İFAV, İstanbul 2011.
• Deylemî, Ebû Şücâ‘, el-Firdevs bi me’sûri’l-hıtâb, Beyrut, 1986.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed Bennâ, İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer, Şa‘bân Muhammed İsmail (tahk.) Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1987.
• Durmuş, İsmail, “Hasr”, DİA, TDV, İstanbul 1997, XVI, ss. 392-393.
• Ebû Şâme, Makdisî, Mürşidü’l-vecîz, Tayyar Altıkulaç (tahk.), Dâru Sâdır, Beyrut 1975.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’ân Dili, Birleşik, Ankara 2003.
• Hatîb, Abdüllatif, Mu‘cemu’l-kırââti’l-Kur’âniyye, Dâru Sadeddîn, Dımaşk 2000.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekr, Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid, Beyrut 1967.
• Hindî, Ali b. Abdilmelik, Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl, Bekrî Hayyân-Safvet Sikâ (nşr.), Beyrut 1979.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed b. Müslim, Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân, Seyyid Ahmed Sakr (nşr.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1981.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrut ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed, en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr, Ali Muhammed Dabbâ‘ (tahk.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• ______, Tayyibetü’n-neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr, Muhammed Temîm Zü‘bî (zabt ve tsh.), Mektebetü Dâri’l-Hüdâ, Cidde 1994.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhayy, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Abdülkadir Arnaut-Mahmûd Arnaut (tahk.), Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1988.
• Karaçam, İsmail, Kur’ân-ı Kerim’in Nüzûlü ve Kırâati, İFAV, İstanbul 1995.
• Kârî, Abdülaziz Abdülfettâh, Hadîsü’l-ahrufi’s-seb‘a, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2002.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd, Fedâilu’l-Kur’ân, Mervân Atıyye-Muhsin Harâbe Vefâ Takiy-yüddîn, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1995.
• Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Muhammed, Letâifü’l-işârât li fünûni’l-kırâât, ‘Âmir Seyyid Osman-Abdussabûr Şâhin (tahk.), Kahire 1972.
• Kattân, Mennâ‘ Halil, Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Müessesetü’r-Risâle, Riyad 2009.
• ______, Nüzûlü’l-Kur’ân alâ seb‘ati ahruf, Mektebetü Vehbe, Kahire 1991.
• Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu‘cemü’l-müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, Mües-sesetü’r-Risâle, Beyrut 1993.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Ahmed, el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kâtibi’l-‘Arabiyye, Mısır 1967.
• Maşalı, Mehmet Emin, Kur’ân’ın Metin Yapısı, Otto, Ankara 2015.
• ______, Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kırâat İlmi, Otto, Ankara 2016.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed, el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât, Muhyiddîn Ramazan (tahk.), Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, Dımaşk 1979.
• ______, el-Keşf ‘an vucûhi’l-kırââti’s-seb‘ ve ‘ilelihâ ve hucecihâ, Muhyiddîn Ramazan (tahk.), Dımaşk 1974.
• Mersafî, Abdülfettâh Acemî, Hidâyetü’l-kârî ilâ tecvîdi kelâmi’l-bârî, Mektebetü Tayyibe, Medine 1980.
• Mutî‘, Muhammed, Şeyhu’l-Kurrâ: el-İmâm İbnü’l-Cezerî, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1995.
• Nüveyrî, Ebu’l-Kâsım Ali, Şerhu Tayyibeti’n-neşr, Mecdî Muhammed Surûr Sa‘d Baslûm (tahk.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• Okcu, Abdülmecit, Kur’ân ve Kırâat, Ekev, Erzurum 2001.
• Öğmüş, Harun, “Yedi Harf Meselesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sy. 24, 2010, ss. 1-23.
• Râzî, Fahruddîn, Mefâtihu’l-ğayb (Tefsîru’l-kebîr), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1981.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn, Dav’u’l-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘, Dâru’l-Cîl, Beyrut ts.
• Subhi Sâlih, Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kurân, Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, Beyrut 2009.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman, Fethu’l-kebîr, Beyrut, ts.
• ______, el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Şuayb Arnaut (tahk.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2008.
• Şâhin, Abdussabûr, “Kur’ân Tarihinde Yedi Harf Meselesi 1”, Tayyar Altıkulaç (çev.), Diya-net İşleri Başkanlığı Dergisi, 1973, sy. 1, ss. 11-22.
• ______, Târîhu’l-Kur’ân, Kahire 1966.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, Mısır 1968.
• Temel, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İFAV, İstanbul 2009.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed Alî, et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’ân, Ahmed Habîb Âmilî (tahk.), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• Vâfî, Mennâ‘ Ali Abdülvâhid, Fıkhu’l-lüğa, Nehdatü Mısır, Kahire 2004.
• Yüksel, Ali Osman, İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr, İFAV, İstanbul 1996.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr, Tayar Altıkulaç (tahk.), TDV, İstanbul 1995.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Abdullah, el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim (tahk.), Mektebetü Dârü’t-Türâs, Kahire 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Fevvâz Ahmed (tahk.), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1995.