SADRÜŞŞERÎA’NIN USÛL DÜŞÜNCESİNDE FIKIH USÛLÜ’NÜN MAHİYETİ

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 75 - 92, 31.10.2018

Ali Kumaş Mehmet Ümütli

Öz

Herhangi bir ilmi disiplini anlamanın en doğru yolu, o ilmin mahiyetinin doğru bir şekilde belirlenmesidir. Bu amaca yönelik çalışmalar ise söz konusu ilmin tanımını ve konusunu tespit etme şeklinde gerçekleşmiştir. Fıkıh usûlü ilmi de erken dönemden itibaren bu tür çalışmalara konu olmuş, İslam âlimleri tarafından usûl-i fıkhın tanım ve konusunu tespite yönelik farklı yaklaşımlar ortaya konmuştur. Konuyla ilgili olarak Hanefî usûlcülerinden Sadrüşşerîa’nın (ö. 747/1346) benimsemiş olduğu farklı yaklaşımın, usûl geleneğinde önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Sadrüşşerîa, fıkıh ve fıkıh usûlü kavramlarını gelenekten farklı bir şekilde tanımlamış, fıkıh usûlünün konusunu tespit hususunda orijinal bir görüş ileri sürmüştür. Bu makalede, Sadrüşşerîa’nın fıkıh usûlünün mahiyetiyle ilgili yaklaşımı ve bu yaklaşımın gelenek içerisindeki yansımalarını tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Sadrüşşerîa, Fıkıh usûlü, Tanım, Usûl geleneği

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed b. Muhammed (ö. 730/1330), Keşfu’l-Esrâr an Usûl-i Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, Şirket-i Sahâfe-i Osmâniye, İstanbul 1308/1890. el-Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî (ö. 631/1233), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, nşr. Abdurrezzâk Afîfî, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrût, t.y. el-Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf (ö. 816/1413), et-Ta’rifât, nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1424/2003. el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl, nşr. Muhammed Abdusselam Abduşşâfî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1413/1993. ___________, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Mi’yâru’l-ilm, nşr. Süleyman Dünyâ, Dâru’l-Maârif, Mısır 1961. Güzelhisarî, Mustafa Hulusi (ö. 1253/1837), Menâfiu’d-Dekâik Şerhu Mecâmii’l-Hakâik, Dâru’t-tıbaati’l-Âmire, İstanbul ty. İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî (ö. 428/1037), el-İşârât ve’t-Tenbîhât, nşr. Süleyman Dünyâ, Dâru’l-Maârif, Kahire ty. İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî el-Bağdâdî (ö. 694/1295), Nihâyetü’l-Vüsûl ilâ İlmi’l-Usûl, nşr. Sa‘d b. Garîr, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Mekke 1985. İbn Emîr-i Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî (ö. 879/1474), et-Takrîr ve’t-Tahbîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1983. İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemaluddîn Osman b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus (ö. 646/1249), Muhtasaru Müntehe’s-su’l ve’l-emel fî ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel, nşr. Nezîr Hamâdû, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2006. İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî (ö. 861/1457), et-Tahrîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1403/1983. Dönmez, İbrahim Kâfi, “Gazzâlî”, DİA, c. XIII, TDV Yayınları, Ankara 1996, (511-515) İzmîrî, Mevlânâ Mehmed (ö. 1165/1751), Hâşiyetü Mir’âti’l-Usûl, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1309. Kâdî Beyzâvî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ömer b. Muhammed (ö. 685/1286), Minhâcü’l-Vüsûl ilâ İlmi’l-Usûl, Müessetü’r-Risâle, Beyrût 2006. Koca, Ferhat, “İslam Düşüncesinin Kurucu Unsuru Olarak Usûl-i Fıkhın Kelam, İs-lam Felsefesi Ve Tasavvufla İlişkisi”, (Tebliğ), İslam Düşüncesinin Kurucu Unsurları: Usul-i Fıkıh-Kelam-Tasavvuf-İslam Felsefesi, Ensar Yayınları, İstanbul 2016. Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi, İSAM Yayınları, İstanbul 2014. Kuveysînî, Hasan Dervîş, Şerhu Metni’s-Süllem fi’l-Mantık, by., Mısır, ty. Molla Cîven, Ahmed b. Ebî Saîd b. Abdillâh (Ubeydillâh) el-Leknevî (ö. 1130/1718), Nûrü’l-Envâr fî Şerhi’l-Menâr, İhsan Kitabevi, İstanbul 1986. Molla Hüsrev, Mehmed (ö. 885/1480), Mir’âtü’-Usûl fî Şerh-i Mirkâti’l-Vüsûl, Salah Bilici Kitabevi, İstanbul ty. Molla Fenârî, Şemsuddîn Muhammed b. Hamza b. Muhammed (ö. 834/1431), Fusûlü’l-Bedâyî fî Usûli’ş-Şerâi’, nşr. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmail, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 2006. en-Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (ö. 710/1310), Keşfu’l-esrâr şerhu’l-musannif ale’l-Menâr, İhsan Kitabevi, İstanbul 1986. Türker, Ömer , “Tarif”, DİA, c. XL, TDV Yayınları, Ankara 2011. (28) er-Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn (ö. 606/1210) , el-Mahsûl, nşr. Taha Câbir Feyyâz el-Alvânî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1997. Seydişehrî, Mahmud Esad (1856-1918), Telhis-i Usûl-i Fıkıh, İstanbul ty. Seyyid Bey (1873-1925), Medhal, Dâru’t-Tıbaati’l-Âmire, İstanbul ty. eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed (ö. 1250/1834), İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hak min İlmi’l-Usûl, nşr. Ahmed Azve İnaye, Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, Dımaşk 1999. et-Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid (ö. 1158/1745), Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, tahk. Ali Dehûc, Mektebetü Lübnân, Beyrût 1996.