AKSARÂYÎ’NİN KİTABÜ’L-ES’İLE VE’L-ECVİBE’Sİ VE YORUM METODU

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 171 - 198, 31.10.2018

Necattin Hanay

Öz

Cemaleddîn Aksarayî’nin Kitabü’l-es’ile ve’l-ecvibe olarak bilinen Şerhu müşkilâti’l-Kur’âni’l-Kerîm ve şerhu müşkilâti’l-ehâdîsi rasûli Rabbi’l-ʻâlemîn adlı kitabı bazı ayet ve hadislerdeki müşkilâta dair soru ve cevapları muhtevî Farsça bir eserdir. Anadolu topraklarında beylikler döneminde yaşamış olan Aksarayî, mevcut kitabını Amasya emiri Hacı Şadgeldi Paşa’ya ithafen kaleme almıştır. Ayet ve hadislerde var olduğu düşünülen problemleri gündeme taşıyan Aksarayî’nin naslar karşısında konumlandığı yer, tevilin kendisine sunduğu geniş hareket alanını da etkin bir şekilde kullandığı yorumlama/uzlaştırma zeminidir. Bu zemini ayakta tutan epistemolojik referansı ise çoğunlukla dilbilime dayalı beyânî bilgi sistemidir. Ancak eserde kelamî ve itikadî açıdan problem teşkil eden, örneğin rü’yetullah, hüsün-kubuh, ismet-i enbiya gibi meselelere taalluk eden nasların yorumu Eşʻarî düşünce sistemine dayalı teolojiye uygun olarak çözüme kavuşturulmaktadır. Elinizdeki bu çalışma hem eser hakkında bilgi vermekte, aynı zamanda nas-yorum ilişkisini mezkûr eser özelinde ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aksarayî, Es’ile, Ecvibe, Müşkil, Te’vil

Kaynakça

• Aksarayî, Cemâleddin Muhammed b. Muhammed, Kitâbü’l-es’ile ve’l-ecvibe, Süleymaniye Ktp. Ayasofya, no: 71. Ata, Ramazan, “Osmanlı Devletinde Cemalîler Okulu: Cemal Halvetî ve Zenbilli Ali Cemalî Efendi”, FÜİFD, 2015, 20:1, ss. 75-98. Ateş, Ahmet, “Hicrî VI-VIII. (XII-XIV.) Asırlarda Anadolu’da Farsça Eserler”, Türkiyat Mec-muası, 1945, c. VIII, ss. 94-135. Bayer, İsmail, Keşşaf Tefsirinde Belağat Uygulamaları, (Yayımlanmamış doktora tezi) Ata-türk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2013. Bulut, Mehmet, “İsmet”, DİA, c. XXIII, ss. 134-136. Çelebi, İlyas, “Hüsün ve Kubuh”, DİA, c. XIX, ss. 59-63. Görkaş, İrfan, Cemaleddin Aksarayî’nin Hayatı-Eserleri, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. Konya 1995. Halvetî, Cemâl, Şerhu erbaʻîni’l-kudsiyye, Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, no: 314/1. http://www.topkapisarayi.gov.tr/tr/content/revan-köşkü (et.11/01/2017) Hüsameddin, Hüseyin, Amasya Tarihi, Necm İstikbâl Matbaası, İstanbul 1927. Mubârekfûrî, Tühfetü’l-ahvezî bi şerhi câmiʻu’t-Tirmizî, Dâru’l-Fikr, ts. Münâvî, Feyzü’l-kadîr şerhu’l-câmiʻi’s-sağîr, Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiye, Beyrut 1415/1994. Öz, Mustafa, “Cemaleddîn Aksarâyî”, DİA, c. VII, ss. 308-309. Özcan, Abdülkadir, “I. Mahmud”, DİA, c. XXVII, ss. 352-357. Öztürk, Mustafa, “Tefsirde Fahreddin er-Râzî”, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, Ömer Türker-Osman Demir (ed.), İSAM Yay. İstanbul 2013. Şâtibî, Ebû İshâk İbrâhîm, el-Muvâfakât I-VI, Dâru İbn-i Affân, S. Arabistan 1997. Tîbî, Şerafüddîn, el-Kâşif ʻan hakâiki’s-sünen, thk. Abdülhamid el-Hindâvî, Mektebetü Nizâr, Riyad 1417/1997. Yeşilyurt, Temel, “Rü’yetullah”, DİA, c. XXXV, ss. 311-314. Zemahşerî, el-Keşşâf ʻan hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1424.