EHL-İ HADİS FIKHININ TEDVİNİ: 
TİRMİZÎ’NİN CÂMİ‘İNDE FIKHÜ’L-HADİS VE FAKİH MUHADDİSLER TABAKÂTI

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 3, 99 - 136, 31.12.2018

Oğuzhan Yıldız

Öz

Tirmizî’nin Câmi‘inin özelliği olarak
belirlenebilecek ilk etken, eserin mahza hadis rivâyeti için telif edilmemesidir.
Eserde hadis rivâyetleriyle mündemiç olarak özellikle hadislerin fıkhının da
işlenmesi, söz konusu eserin bariz bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır.
Müellifin hadislerin fıkhını işlemesi iki yolla olmaktadır. Bu yollardan
birincisinde bizzat kendisi hadis rivâyetlerinden yola çıkarak fıkhî
istinbâtlarda ve tercihlerde bulunmaktadır. Onun bu süreçte takip ettiği usûl,
ehl-i hadisin hüküm istinbât usûlü, teknik tabiriyle fıkhü’l-hadis
disiplinidir. Bu disiplinde, tek bir tarikten gelse bile isnadı, metni ve varsa
illetleriyle beraber hadis rivâyeti bir bütün olarak ele alınmakta ve sıhhati
tespit edildikten sonra naklî veya aklî başka bir delile arz edilmemektedir.
Tirmizî’nin hadislerin fıkhını işlemesinin ikinci yolu ise bir kısım âlimlerin
görüşlerini nakletmek suretiyledir. Onun seçtiği bu âlimler de ehl-i hadise
mensup olup fıkhü’l-hadis disiplinine göre fıkhî istinbâtlarda bulunan
isimlerdir. Bu isimlerin bir araya getirilmesi ile ehl-i hadis fakihlerin;
diğer tabirle fakih muhaddislerin tabakâtı elde edilebilmektedir. Nitekim
Tirmizî’nin atıfta bulunduğu isimlerden elde edilen tabakalar arasında kuvvetli
bir hoca talebe ilişkisi görülmekte ayrıca Tirmizî öncesi ve sonrasında yapılan
tabakalandırmalarla mukayese edildiğinde büyük bir uyumdan söz
edilebilmektedir. Bu durumlardan hareketle Tirmizî’nin hicrî üçüncü asırda
ehl-i hadis fıkhını tedvin ettiği de ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkhü’l-hadis, Tirmizî, Câmi‘, Ehl-i Hadis

CODIFICATION OF THE FIQH OF THE AHL AL-ḤADITH: FIQH AL-ḤADITH AND THE REGISTER OF FAQIH ḤADITH SCHOLARS IN TIRMIDHI'S JAMI`

Öz

One of the foremost features that can be pointed
out in Tirmidhī's Jāmi` is the work not having been authored for the
sole purpose of narrating ḥadīth. The work's implicit treatment of fiqh
alongside the ḥadīth narrations is a glaring feature of the work in question.
The author's treatment of the fiqh of ḥadīths is undertaken in two ways. In the
first approach, he himself, based on the ḥadīth narrations, is found making
fiqhī deductions and preferences. The methodology he followed in this process
was that of the Ahl al-Ḥadīth's method of deductive-based ruling,
which in technical terms is the discipline of fiqh al-ḥadīth. In this field of
study, the ḥadīth, the text (matn) and, if present, the underlying cause
(`illah), are considered as a whole – even if it comes from a single
chain of transmission (isnād) – and after the strength of the ḥadīth has
been determined, it is not presented with any other evidence of any kind whether
rational (aqlī) or textual/traditional (naqlī). As for his
second approach in his treatment of the fiqh of ḥadīths, Tirmidhī narrates the
opinions of particular scholars. The scholars which he had chosen are those who
belong to the Ahl al-Ḥadīth whose names are found to have made fiqhī
deductions based on the discipline of fiqh al-ḥadīth. With the names of these
people being brought together, we can derive the register of the Faqīhs of the Ahl
al-Ḥadīth, i.e. the Faqīh Ḥadīth scholars. Indeed, a strong student-teacher
relationship can be discerned among those whom Tirmidhī cites, and, moreover,
we may notice a great deal of coherence between the names when compared with
the registers compiled before and after Tirmidhī. In this case, it can be maintained
that Tirmidhī had codified the fiqh of the Ahl al-Ḥadīth in the
third-century Hegira.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Fiqh al-ḥadīth, Tirmidhī, Jāmi`, Ahl al-Ḥadīth

Kaynakça

• Abdülmecid, Abdülmecid Mahmud. el-İtticâhâtü’l-fıkhiyye inde ashâbi’l-hadis. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1979.
• Askalanî, İbn Hacer. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 5 cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Askalânî, İbn Hacer. Tehzibü’t-Tehzib. 6 cilt. Beyrut: Darü İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1991.
• Bağdâdî, Hatib. el-Câmi‘ liahlaki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. Thk. Mahmud Tahhan. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 1983.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Atâ b. Ebû Rebah”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4: 35-36. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Cevziyye, İbn Kayyım. İ‘lâmü’l-müvekki‘în. Thk. Meşhur b. Hasan. 7 cilt. Riyad: Darü İbnü’l-Cevzî, h. 1423.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. 5. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Hamş, Adâb Mahmud. el-İmamü’t-Tirmizî ve menhecühû fî kitabihi’l-Câmi‘. 3 cilt. Amman: Darü’l-feth li’t-tedrisat ve’n-neşr, 2003.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Ma‘mer b. Râşid”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27:552-554. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Itr, Nureddin. el-İmâmü’t-Tirmizî ve’l-müvâzenetü beyne Câmi‘ihî ve beyne’s-Sahihayn. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1988.
• İbn Haldun, Veliyyüddin Abdurrahman. Mukaddime. Thk. Ali Abdülvâhid Vâfî, 3 cilt. 3. Baskı. Kahire: Nehdatü Mısır, t.y.
• İbn Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb. el-Fihrist. Beyrut: Darü’l-ma‘rife, 1978.
• İbnü'l-Medînî, Ali. İlelü’l-hadis. Thk. Mâzin b. Muhammed es-Sersavî. Riyad: Darü İbnü’l-Cevzî, h. 1433.
• Kallek, Cengiz. “Fukahâ-i seb‘a”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 214. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Karaman, Hayreddin. “Ahmed b. Hanbel” (Fıkıh İlmindeki Yeri). Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 80-82. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kaya, Eyyüp Said. “Mekhûl b. Ebû Müslim”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 552-553. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kılıçer, M. Esad. “Ehl-i Re’y”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 520-524. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-tekâsım fî ma‘rifeti’l-ekâlîm. Leiden: E. J. Brill, 1967.
• Mübârekfûrî, Ebu'l-Ulâ Muhammed. Tuhfetü’l-Ahvezî. 10 cilt. Kahire: Darü’l-hadis, 2001.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. Tesmiyetü fukahâi'l-emsâr. -Mecmûatü Resail fî ulûmi'l-hadis içinde-. Medine: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1969.
• Nîsâbûrî, Hâkim. Ma‘rifetü ulûmi’l-hadis ve kemmiyyeti ecnasihî. Thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 2010.
• Nîsâbûrî, Hâkim. el-Medhal ilâ ma‘rifeti Kitabi’l-İklîl. Beyrut: Darü İbn Hazm, 2003.
• Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadis” (Fıkıh). Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 508-512. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Özdirek, Recep – Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Süfyân es-Sevrî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 23-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Özel, Ahmet. “Mâlik b. Enes”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 506-513. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özen, Şükrü. “Leys b. Sa‘d”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 164-168. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Özpınar, Ömer. Hz. Peygamber’i ve Hadislerini Anlamak (Fıkhü’l-hadis İlmi). İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
• Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Re’y Tartışmaları-Şeybanî Örneği-. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Şentürk, Recep. Toplumsal Hafıza Hadis Rivâyet Ağı 610-1505. Trc. Mehmet Fatih Serenli. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2004.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa. Sünenü't-Tirmizî. Thk. Muhammed Fuad Abdülbakî, İbrahim Utve Avd, Ahmed Muhammed Şakir. 3 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Tsılıgkır (Çilingir), Chamntı (Hamdi). Hadis Rivâyetinde Fakih Râvînin Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
• Ulu, Arif. “Tebeu’t-tâbiîn”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 217-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kelâm”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 196-203. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yıldız, Fahrettin. İlmî Bir Disiplin Olarak Fıkhü’l-hadis. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
• Yıldız, Oğuzhan. Tirmizî’nin Câmi‘inde Fıkhü’l-hadis ve Fakih Muhaddisler. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. 2. Baskı. İstanbul: İFAV Yay., 2015.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. 31. Baskı. İstanbul: İFAV Yay., 2016.
• Zehebî, Şemseddin. el-Mûkiza. Riyad: Darü İbnü’l-Cevzî, h. 1434.
• Zehebî, Şemseddin. Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnavut. 25 cilt. Beyrut: Müssesetü’r-risâle, 1990.