Ibn Khalduns’s Criticism Of The Muslim Philosophers: The Case Of Metaphysics

Yıl 2013, Cilt: 13 Sayı: 1, 101 - 130, 01.06.2013

Hasan Ocak

Öz

Many of the Muslim thinkers have criticized philosophy. In addition to the anti-philosophical attitude taken up by the theologians on the account that philoso-phy is thought to lead to infidelity or to be itself infidelity, the theologians composed some refutations against the philosophers who set forth views which they consider to be in conflict with religion. Ibn Khaldun, however, displays a new and original attitude to philosophy. His attitude rests on a logical critique of the epistemological premises on which philosophers build their metaphysics. He shows a quite clearly positive inclination towards philosophy during his critique of philosophy. Ibn Khaldun not only avoids rejecting philosophy as a whole like a legalist, but also avoids taking a negative attitude towards the problems of philosophy with a philosophical and theological position; on the contrary, he aims at examining the epistemological principles of philosophy and producing a critical analysis of the nature of the basic premises of philosophical thought.

Anahtar Kelimeler

metaphysics, criticism, philosophy, Islamic Philosophy

İbn Haldun’un İslam Filozoflarına Yönelttiği Eleştiriler: Metafizik Örneği

Öz

İslam düşünürlerinin birçoğu felsefeyi eleştirmiştir. Küfre götürdüğü veya bizzat küfür olduğu için fakihler tarafından takınılan karşıt tutuma ilaveten, kelamcılar da kendilerine göre dinin bildirdiğine muhalif görüş belirten filozoflara ilgili mevzularda reddiye yazmışlardır. İbn Haldûn ise felsefeye karşı yeni ve orijinal bir tutum sergiler. Onun tutumu, filozofların ilahiyatı dayadıkları epistemolojik ilkeleri mantıki bir şekilde eleştirme temeline dayanır. Eleştirisini yaparken gayet açık pozitif bir eğilime sahip olduğunu göstermiştir. İbn Haldûn felsefeyi tam anlamıyla fıkıhçı bir zihniyetle toptan reddetmediği gibi, felsefi yahut kelami bir tutumla bazı problemlerine karşıt olduğunu da belirtmez. Aksine, felsefenin epistemolojik omurgasını tümüyle ele almaya ve felsefi düşüncenin temel öncüllerinin neliğini eleştirel açıdan göstermeyi hedefler.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Metafizik, Eleştiri, Felsefe, İslam Felsefesi

Kaynakça

• ALTINTAŞ, Hayrani, İbni Sina Metafiziği, Ankara, 1992.
• ADJUKİEWİCZ, Kazimerz, Felsefeye Giriş, (Temel Kavramlar ve Kurumlar), çev. Ahmet Cevizci, Gündoğan Yay., Ankara, 1994
• AKYOL, Aygün, İbn Haldun’un İlim Anlayışında Felsefe Ve Tarih Tasavvuru, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, c. 10, sayı: 20
• ARDIÇ, Nurullah, İslâmî ve Batılı Epistemolojik Yaklaşımlar: İbn Haldun ve Weber Örneği, Geçmişten Geleceğe İbn Haldun Sempozyumu Sonuç Bildirileri, İsam yay., Ankara, 2006.
• ARİSTOTELES, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yay., İstabul, 1996.
• ARSLAN, Ahmet, İbn Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası, Vadi Yay., Ankara, 1997.
• ________, İslam Felsefesi Üzerine, Vadi Yay., Ankara, 1999.
• BAYRAKTAR, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, AÜİF Yay., Ankara, 1997.
• ________, İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1985
• BEDİR, Murtaza, İslâm Düşünce Geleneğinde Naklî İlim Kavramı ve İbn Haldun, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 15, 2006
• ÇUBUKÇU, İbrahim Agah, İslam Düşünürleri, AÜİF Yay., Ankara, 1983.
• CABİRİ, Muhammed Abid, Felsefi Mirasımız ve Biz, çev. Said Aykut, Kitabevi Yay., İstanbul, 2000.
• ________, Niçin İbn Haldun?, çev. Harun Yılmaz, DÎVÂN İlmî Araştırmalar S. 21 (2006/2), CEYHAN, Semih, İbn Haldun’un Tasavvuf Kritiği, Geçmişten Geleceğe İbn Haldun Sempozyumu, Ankara, 2006
• ________, İbn Haldun’un Sufîlere ve Tasavvufa Bakışı: Umranda Tasavvuf İlmi, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 15, 2006
• DUMAN, Abdullah, İbn Haldun'a Göre Haberlere Yalan Karışma Sebepleri ve Bunları Ortaya çıkarma Metotları, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 14 Sayı: 42 (Kış 2010)
• EFLÂTUN, Şölen, Çev: Birdal Akar, Şule Yayınları, 2009.
• FAHRİ, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, İklim Yay., İstanbul, 1992.
• ________, İslam Felsefesi Kelamı ve Tasavvufuna Giriş, çev. Şahin Filiz, İnsan Yay., İstanbul, 1998.
• FARÂBÎ, Ebu Nasr Muhammed b. Tarkhan b. Uzluğ, İlimlerin Sayımı, çev.Ahmet Ateş, İstanbul, 1955.
• ________, et-Tenbih ala Sebili’s-Saade, nşr.Krm: Dairetü’l-Maarif, Haydarabat, 1346 h./
• ________, Mutluluğun Kazanılması, çev. Ahmet Arslan, Vadi Yay., Ankara,1992.
• ________, Ağrad Ma Ba’de’t-Tabia, nşr. Krm: Dairetü’l-Maarif, Haydarabat, 1349 h.
• ________, Kitâbü’l-Mille ve nüsusun uhrâ, nşr. Muhsin Mehdî, Dârü’l-Meşrik, Beyrut, 19 GAZÂLÎ, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, Tehâfütü’l- felâsife, thk. Süleyman Dünya, Kahire, trz. GÖRGÜN, Tahsin, “İbn Haldun”, TDVİA, İstanbul, 1999, c. XIX.
• ________, Tarih ve Toplum Araştırmalarında Bir Yöntem Kaynağı Olarak Klasik Metafizik: Fahreddin er-Râzî Ekolü ve İbn Haldun, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 17, 2007 ________, İbn Haldûn’un Toplum Metafiziğinin Güncelliği ve Günümüzde Toplum Araştırmaları Açısından Önemi, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, 2006
• İBN HALDUN, Mukaddime, Neş: Said Mahmut Ukayyil, Daru’l-Cil, 2005
• İBN SİNA, Ebu Ali el-Hüseyin b.Abdullah b.Hasan, en-Necat, nşr: M. Sabri el-Kurdi, Mısır, 13 İbn Sînâ, “Fî Aksâmi’l-Ulumi’l-Akliyye”, Tis’a Resâil içinde, İstanbul 1298
• İZMİRLİ, İsmail Hakkı, İslam’da Felsefe Akımları, Haz. N. Ahmet Özalp, Kitabevi Yay., İstanbul, 1995.
• Katip Çelebi, Keşfu’z-Zunun, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1971
• KİNDİ, Ebu Yusuf Yakub b. İshak, Felsefi Risaleler, çev. Mahmut Kaya, İz Yay., İstanbul, 19 ________, Kindî, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, Felsefi Risaleler içinde, çev.: Mahmut Kaya, İz Yay., İstanbul 1994
• KORKUT,Şenol, İbn Haldun’un “es-Siyâsetü’l-medeniyye” Teorisini Eleştirisi, İslâm Araştrmaları Dergisi, Sayı 15, 2006
• KOZAK, İ. Erol, Epistemolojik Dönüşüm ve İbn Haldun, Geçmişten Geleceğe İbn Haldun Sempozyumu Sonuç Bildirileri, İsam Yay., Ankara, 2006
• KUŞGÖZ, Emine, İbn Haldun’un Kur’an ve Tefsir Anlayışı, CÜ.SBE. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2007
• TOKTAŞ, Fatih, İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, Kitapyurdu,İstanbul, 2004.
• TÜRKER, Ömer, Mukaddimede Aklî İlimler Algısının Değerlendirilmesi, Geçmişten Geleceğe İbn Haldun Sempozyumu Basılmış Taslak Metinleri (İstanbul: İSAM Yayınları, 2006)
• UYANIK, Mevlüt, Bilginin İslamileştirilmesi ve Çağdaş İslam Düşüncesi, Ankara Okulu Yay., Ankara, 1999
• VURAL, Mehmet, Gazâlî’de Metodolojik Yaklaşımlar, İslami Araştırmalar, Ankara, 2000, c. XIII.
• WALSH, Henry-WİSHİNE, Bruce, “Metafizik Nedir”, Der.-çev. Ahmet Cevizci, Metafiziğe Giriş, İstanbul, 2001.
• YILDIZ, Fatih, Mütekaddimun Ve Müteahhirun Dönemi Kelamcılarında Delil, Çukurova ü. SBE. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana, 2010 