The Early Muslim Society’s Attitude towards the Handicapped

Yıl 2013, Cilt: 13 Sayı: 1, 131 - 171, 01.06.2013

Yusuf Acara

Öz

This article tries to determine the early Muslim society’s attitude towards the handicapped. We have established a base on real life stories of handicapped during that time to revive the spirit of this early generation by means of principles. Therefore, we have briefly mentioned the life story of handicapped companions of the Prophet (pbuh), their family life, marriage, children (if any), how they made a living, their psychological situation and if they fall into a depression and lastly how their disability affected their social life. It is possible to summarize the teachings of the Prophet (pbuh) on handicapped in three points: Keeping them connected and inside social life, developing awareness about them, providing a functional integrity between them and society.

Anahtar Kelimeler

Handicapped Companions, The Prophet, Decent society, functionality, handicapped awareness.

Saadet Asrı Model Toplum Tecrübesinin Engellilere İlişkin Kodları

Öz

Bu makalede, bizzat Allah’ın vahiyle müdahale ederek Hz. Muhammed’in önderliği ve örnekliğinde şekillendirdiği ve insanlığa ‘model toplum’ olarak sunduğu saadet asrı İslam cemaatinin engellilere ilişkin kodları tespit edilmeye çalışılmaktadır. Saadet asrı toplumunun günümüzde yeniden üretilebilmesi için gerekli olan temel ilkeler belirlenirken, daha ziyade yaşanmış engelli hayat hikâyelerinden hareket edilmiştir. Bunun için öncelikle engelli sahâbîlerin kısa hayat öyküleri araştırılarak, onların aile hayatları, evlilikleri, çocukları olup olmadıkları, maişetlerini nasıl temin ettikleri, özellikle sonradan engelli olanların psikolojik durumları, herhangi bir bunalıma düşüp düşmedikleri, sakatlıklarının sosyal ilişkilerini ne şekilde etkilediği gibi hususlar ortaya çıkarılmaya gayret edilmiştir. Hz. Peygamberin öğretisindeki engelliliğe ilişkin kodları, engellilerin sosyal hayatın içerisinde tutulması, toplumda engelli duyarlılığının oluşturulması ve engellilerin toplumla işlevsel bütünlüğünün sağlanması şeklinde üç madde halinde özetlemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Engelli sahâbîler, Hz. Peygamber, model toplum, işlevsellik, engelli duyarlılığı

Kaynakça

• Abdurrazzâk, Ebû Bekr İbn Hemmâm es-San'ânî, el-Musannef, Thk. Habîbu'r-Rahmân elA'zamî, II. Baskı, Beyrut 1403.
• Acar, Yusuf, Ölülere İbadet ve Kur’an, Konya 2011.
• Açıkel, Yusuf, ‘Hadisler Işığında Görme Engelliler ve Bazı Öneriler’, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2010/2, Sayı: 25, s. 15-44.
• Aydınlı, Abdullah, ‘İbn Ümmi Mektûm’, DİA, İstanbul 1999, XX, 434-5.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedruddîn, Umdetü’l-kârî şerh Sahîhı’l-Buhârî, Neşreden: Dâru İhyâi’-t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts. Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ, Ensâbü’l-eşrâf, Thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, I. Baskı, Beyrut 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, es-Sünenü’l-kübrâ, Beyrut ts. Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr, el-Müsned (el-Bahru’z-zahhâr), Thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah- Adil b. Sa’d, I. Baskı, Medine 1998-2009.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1981.
• ________, et-Târîhu’l-kebîr, Neşreden: Muhammed Abdulmuhit Hân, Dâiratü’l-Meârifi’lOsmâniyye, Haydarâbâd ts. ________, el-Edebü’l-müfred, Thk. Sümeyr b. Emin ez-Zührî, I. Baskı, Riyad 1998.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Hacer, el-Bursân ve’l-urcân ve’l-umyân ve’l-havlân, I. Baskı, Beyrut 1410.
• Çağrıcı, Mustafa, “Emir bi’l-Ma’ruf Nehiy ani’l-Münker”, DİA, İstanbul 1995, XI, 139.
• Çakan, İsmail L., ‘Amr b. Tufeyl’, DİA, İstanbul 1991, III, 93.
• ________, Seçme Hadisler, İstanbul 2008.
• Çakın, Kamil, ‘İtbân b. Mâlik’, DİA, İstanbul 2001, XXVII, 454.
• Çiçekana, Mehmet, Muaz b. Cebel: Hayatı ve Şahsiyeti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilimdalı İslam Tarihi Bilim Dalı, Konya 200 Dârakutnî, Ebu'l-Hasen Ali b. Ömer, es-Sünen, Thk. Abdullah Haşim Yemânî, Beyrut 19 Dârimi, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân, es-Sünen, Thk. Hüseyn Selim Esed, I. Baskı, Sudi Arabistan 2000.
• Döndüren, Hamdi, “İslâm’ın Engellilere Tanıdığı Kolaylıklar ve Ruhsatlar”, DİB “Engelliler Gerçeği ve İslam Sempozyumu”, Ankara 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as, es-Sünen, İstanbul 1992.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-Isbahânî, Marifetü’s-sahâbe, Adil b. Yusuf, I. Baskı, Riyad 1998.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî, el- Müsned, Thk. Hüseyn Selim Esed, I. Baskı, Dımeşk 19 Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim, el-Âsâr, Thk. Ebu’l-Vefa, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts. Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, Sahîh Câmi’i’s-Sağîr ve ziyâdetuh, el-Mektebü’l-İslamî, Beyrut ts. ________, Ehâdîs Mişkâti’l-Mesâbîh, III. Baskı, Beyrut 1985.
• Erul, Bünyamin, ‘Engelliler İle İlgili Hadislerin Analizi’, DİB “Engelliler Gerçeği ve İslam Sempozyumu”, Ankara 2003, http://www.diyanet.gov.tr/turkish/ namazvakti/ozoku.asp?id=495&yid=9&sayfa=1.
• Fayda, Mustafa, “Amvâs”, DİA, İstanbul 1991, III, 100.
• ________, ‘Ammar b. Yasir’, DİA, İstanbul 1991, III, 75.
• Fazlur, Rahman, İslam Geleneğinde Sağlık ve Tıp, Çev. A. Bülent Baloğlu- Adil Çiftçi, Ankara okulu yayınları, Ankara 1997.
• Gül, Emine, Kur’an’da Engelliler, İstanbul 2005.
• Hamdân, Abdülhamîd Salih, İmâmü’l-ulemâ: Muaz b. Cebel, ed-Dâru’l-Mısriyye elLübnâniyye, Kahire ts. Hamîdullah, Muhammed, Mecmûati’l-vesâiki’s-siyâsiyye li’l-ahdi’n-nebeviyyi ve’l-hılâfeti’rrâşide, VI. Baskı, Beyrut 1407.
• Harâitî, Ebû Bekr Muhammed b. Cafer es-Sâmirî, İ’tilâlü’l-Kulûb, Thk. Hamdi Demirtaş, II. Baskı, Riyad 2000.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan, Târîhu Dımaşk, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
• İbn Batûta, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah, Rihle (Tuhfet'ün-nuzzâr fî ğarâbi'lemsâr ve acâibi’l-asfâr), Dâru’ş-Şarki’l-Arabî, Beyrut ts. İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef, Şerh Sahîhi’l-Buhârî, Thk. Ebû Temim Yasir, Riyad 200 İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, Thk. Kemal Yusuf el-Hût, Riyad 1409.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Beyrut 1990. İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah en-Nemerî, el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb, Thk. Ali Muhammed Bücâvî, I. Baskı, Beyrut 1992.
• İbn Hacer, Muhammed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, Thk. Ali Muhammed Muavvad- Adil Ahmed Abdülmevcud, I. Baskı, Beyrût 1415.
• ________, Fethu’l-bârî şerh Sahîhı’l-Buhârî, Neşreden: Muhubbüddin Hatib, Beyrût 1379. İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî, Tefsîru’l-Kur’ani’lazîm, Thk. Esad Muhammed Tayyib, III. Baskı, Sudi Arabistan 1419.
• İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, İstanbul 1982.
• ________, Fedâilü’s-sahâbe, Thk. Vasiyyullah Muhammed Abbas, I. Baskı, Beyrut 1983.
• İbn Hayyât, Ebû Amr Halife el-Usfurî, et-Tabakât, Thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut 1993.
• İbn Hıbbân, Muhammed el-Büstî, es-Sahîh, Thk. Şuayb el-Arnavut, I. Baskı, Beyrut 1998. ________, es-Sîratü’n-nebeviyye ve ahbâru’l-hulefâ, Tashîh ve Talik: Seyyid Aziz Bey, III. Baskı, Beyrut 1417.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdulmelik, es-Sîratü’n-nebeviyye, Thk. Mustafa Saka- İbrahim Ebyari, II. Baskı, Mısır 1955.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, Thk. Ali Şîrî, I. Baskı, Beyrut 19 İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, el-Meârif, Thk. Servet Ukkâşe, II. Baskı, Kahire 1992.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid, es-Sunen, Thk. M. F. Abdülbaki, Istanbul 19 İbn Mendeh, Ebû Abdillah Muhammed b. İshak, Ma’rifetü’s-sahâbe, Thk. Amir Hasan Sabri, I. Baskı, Birleşik Arab Emirlikleri 2005.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Thk. Muhammed Abdulkadir Ata, I. Baskı, Beyrût 1990.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem el-Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe fî marifet’i-sahâbe, Thk. Ali Muhammed Muavvad- Adil Ahmed Abdülmevcud, I. Baskı, Beyrut 1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Saâdât Mecdüddin el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî (ö. 606/1209), Câmi’u’l-usûl fî ehâdîsi’r-Rasûl, Thk. Abdulkadir el- Arnavût, I. Baskı, Beyrut 1969-1972.
• İbnü’l-Mübârek, Ebû Abdirrahman Abdullah, ez-Zühd ve’r-rikâk, Thk. Habiburrahman elA’zamî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts. Kandemir, Yaşar, ‘Muaz b. Cebel’, DİA, İstanbul 2005, XXX, 338-339.
• ________, ‘Habbâb b. Eret’, DİA, İstanbul 1996, XIV, 340.
• Karagöz, İsmail, ‘Kur’an’ın Engellilere Bakışı’, DİB “Engelliler Gerçeği ve İslam Sempozyumu”, Ankara 2003.
• Kazancı, A. Lütfi, ‘Akra b. Habis’, DİA, İstanbul 1989, II, 285.
• Kula, Naci, “Bedeni Özürlü Gençlerin Din Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken Psikolojik Hususlar”, Tartışmalı Toplantılar Dizisi, Gençlik Dönemi ve Eğitimi, İSAV, İstanbul 2000.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’an, Thk. Ahmed Burdûnî- İbrahim Atfiş, II. Baskı, Kahire 1964.
• Mâlik, İbn Enes, el-Muvatta, Thk. Muhammed Mustafa el-A’zami, Beyrut 2004.
• Mercii, Erdoğan, ‘Hazinedar’, DİA, İstanbul 1998, XVII, 141.
• Mubârekfûrî, Ebu’l-Alâ Muhammed Abdurrahman, Tuhfetü’l-ahvezî şerh Câmi’i’t-Tirmizí, Thk. Abdulvehhâb Abdullatîf, II. Baskı, Kahire ts. Mukâtil, Ebu’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman, et-Tefsîr, Thk. Abdullah Mahmud, I. Baskı, Beyrut 1423.
• Muvaffakuddin, Ebû Muhammed b. Abdirrahman, Mürşidü’z-züvvâr ilâ kubûri’l-ebrâr, I. Baskı, Kahire 1415.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-sahîh, Dârul-Cîl - Dâru’l-Âfâkı’lCedîde, Beyrut ts. Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed, es-Sünen, Thk. Abdülğaffâr Süleyman el-Bündârî, Beyrut 1411.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref, el-Minhâc şerh Sahîhi Müslim b. elHaccâc, II. Baskı, Beyrut 1392.
• Nüveyrî, Şihabüddin Ahmed b. Abdilvahhâb, Nihâyetü’l-ereb fÎ fünûni’l-edeb, I. Baskı, Kahire 1423.
• Önkal, Ahmet, ‘Amr b. Cemûh’, DİA, İstanbul 1991, III, 83.
• ________, ‘Abdurrahman b. Avf’, DİA, İstanbul 1988, I, 158.
• Özsoy, Ömer, Sünnetullah, Ankara 1999.
• ________, Tarihsellik Üzerine Röportaj’, İktibas Dergisi, Ankara, Eylül 1997.
• Safiyyurrahmân, Mubârekfûrî, er-Rahîku’l-mahtûm, I. Baskı, Dâru’l-Hilâl, Beyrut ts. Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdulkerim b. Muhammed, el-Ensâb, Thk. Abdurrahman b. Yahya, I. Baskı, Haydarâbâd 1962.
• Sancaklı, Saffet, ‘Hz. Peygamber’in Engellilere Karşı Bakış Açısının Tespiti’, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI (2006), sayı: 2, s. 37-72.
• Seyyar, Ali, Yıldızlar Engel Tanımaz (Bedensel Özürlü Sahabiler'in Hayatı), İstanbul 2007. Şahin, Hatice, “Engellilik Kimin Sorunu? Bireyin mi, Toplumun mu?”, http://www.ozida.gov.tr/ozveri/ov1/ov1kiminsorunu.htm.
• Şâmî, Muhammed Yusuf e-Sâlihî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Raşâd fî Sîrati Hayri’l-Ibâd, Thk. İbrahim Terzi-Abdülkerim Ğarbâvî, I. Baskı, Kahire 1981.
• Şenel, Abdulkadir, ‘Muaykib b. Ebî Fâtıma’, DİA, İstanbul 2005, XXX, 338.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmet, Mucemü’l-kebîr, Thk. Hamdi Abdülmecid esSilefî, Kahire 1984.
• ________, Mu'cemü'l-evsat, Thk. Târık b. Avadullah , Kahire 1415.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir, et-Tefsîr (Câmi’u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’an), Thk. Ahmed Muhammed Şakir, I. Baskı, Beyrut 2000.
• ________, et-Târîh, Beyrut 1387.
• Tahmâz, Abdülhamîd Mahmûd, Mu'âz b. Cebel: İmâmü'l-'ulemâ ve muallimü'n-nâsi'1-hayr, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Câmiatü'l-İmâm Muhammed b. Suûd elİslâmiyye, el-Ma'hedü'l-âlî li'l-kazâ, Riyad 1400.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd, el-Müsned, Thk. Muhammed Abdulmuhsin et-Türkî, I. Baskı, Mısır 1999.
• Tezcan, Münür, Kur’an’ın Engellilere Yaklaşımı ve İslam’ın Engellilere Tanıdığı Kolaylıklar, Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, K. Maraş 2006.
• Tirmizî, Ebû Îsa Muhammed, es-Sünen, İstanbul 1992.
• ________, eş-Şemâilü’l-Muhammediyye, Dâru İhyâi’t-Türâs, Beyrut ts. Vâkıdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer, el-Meğâzî, Thk. Mars Jons, III. Baskı, Beyrut 19 Yardım, Ali, ‘İmran b. Husayn’, DİA, İstanbul 2000, XXII, 232-33.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, Kahire 200 Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Amr, el-Keşşâf an hakâikı ğavâmidı’t-tenzîl, III. Baskı, Beyrut 1407.
• Zeyla’î, Cemalüddin Abdullah b. Yusuf, Tahrîcü ehâdîsi’l-Keşşâf, Thk. Abdullah b. Abdirrahman, I. Baskı, Riyad 1414.
• Ziriklî, Hayreddin b. Muahmud, el-A’lâm, XI. Baskı, Beyrut 1995.
• Zuhaylî, Muhammed, Merciu’l-ulûmi’l-İslâmiyye: Ta’rîfuhâ, Târihuhâ, Eimmetuhâ, Ulemâuhâ, Mesâdiruhâ, Kütübühâ, Dâru’t-Turâs, Dımaşk ts. 