The Begining of Isnad in the Hadith Narration or the History of Fitna

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 3, 119 - 166, 01.06.2012

Arif Ulu

Öz

With the statement "Previously, Isnad was not asked. But, when there occurred fitna (civil war), people started to require to be told the names of the narrators...", Ibn Sîrîn (d. 110/728) made some important findings about the starting time and method of implementation of isnad. Yet, it is remarkable that there are serious divergences among the researchers about the meanings of these findings. These different approaches have taken shape especially about the history of the fitna. In this article, such findings of İbn Sirin were investigated. First, the elements of the content of the narration were indicated, and then the evaluations were made through the some narrations which did not exist in the previous studies.

Anahtar Kelimeler

Ibn Sîrîn, Isnad, Fitna (Civil War), Ahl al-Sunna, Ahl al-Bid’a

Hadis Rivâyetinde İsnadın Başlaması ya da Fitnenin Tarihi

Öz

İbn Sîrîn (ö. 110/728) “Önceleri isnaddan sormazlardı. Ne zaman ki fitne meydana geldi râvîlerinizin isimlerini bize söyleyin demeye başladılar…” ifadesiyle isnadın başlama zamanı ve uygulanış yöntemine yönelik bazı önemli tespitler yapmıştır. Ancak bu tespitlerin ne anlam ifade ettiği üzerinde araştırmacılar arasındaki önemli görüş ayrılıkları dikkati çekmektedir. Bu farklı yaklaşımlar özellikle fitnenin tarihi konusunda belirgin bir hal almaktadır. Bu makalede İbn Sîrîn’in söz konusu tespitleri incelenmiştir. Önce rivâyetin muhtevâsının unsurları tespit edilmiş, ardından önceki çalışmalarda yer almayan bazı rivâyetlerden de hareketle değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Sîrîn, İsnad, Fitne, Ehl-i Sünnet, Ehl-i Bid’at

Kaynakça

• Abdurrazzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San’ânî, Tefsîru’l-Kur’an, tahk. Mustafa Müslim Muhammed, Mektebetü’r-Ruşd, Riyad, 1989.
• Ahmed b. Hanbel, Kitabu’l-Ilel ve Ma’rifetü’r-Ricâl, tahk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, Beyrut, 1988.
• el-Âlûsî, Mahmûd Şihâbuddîn, Rûhu’l-Maânî fi Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Seb’ıl-Mesânî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, tsz.
• Aşıkkutlu, Emin, Hadiste Rical Tenkidi, İFAV Yay., İstanbul, 1997.
• el-A’zamî, Muhammed Mustafa, İlk Devir Hadis Edebiyatı, çev. Hulusi Yavuz, İz Yay., İstanbul, 1993. , İslâm Fıkhı ve Sünnet - Oryantalist J. Schacht’a Eleştiri-, çev. Mustafa Ertürk, İz Yay., İstanbul, 1996.
• el-Bâcî, Ebu’l-Velîd, Süleyman b. Halef, et-Ta’dîl ve’t-Tecrîh, tahk. Ebû Lubâbe Huseyn, Riyad, 1986.
• Bağcı, H. Musa, Hadis Tarihi, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2009.
• el-Berbehârî, Ebû Muhammed el-Hasen, Şerhu’s-Sünne, tahk. Hâlid b. Kâsım, Riyad, 2000.
• el-Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, Kitabu’l-Osmaniyye, tahk. Abdüsselam Muhammed Harun, Mektebetü’l-Cîl, Beyrut, 1991.
• Cihan, Sadık, Uydurma Hadislerin Doğuşu ve Sosyo-Politik Olaylarla İlgisi, Etüt Yay., Samsun, 1997.
• el-Cûzcânî, Ebû İshak İbrahim b. Ya’kûb, Ahvâlu’r-Ricâl, tahk. Subhî es-Semerrâî, Muessesetü’r-Risâle, Beyrut, h. 1405.
• Çağırıcı, Mustafa, “Fitne”, DİA, XIII, 156-159.
• Çelik, Ali, Hz. Peygamber’in Hadislerinde Fitne Kavramı, Çağlayan Yay. İzmir, 1996. , “Hz. Peygamber’in Hadislerinde Fitne Kavramı ve Sebepleri”, Diyanet İlmî Dergi, Ankara, 1989, cilt: XXV, sayı: 2, s. 109-117. , Kavram ve Mâhiyet Olarak Sünnet ve Bid’at, Beyan Yay., İstanbul, 1997.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Ebû Hanife, Nu’man b. Sâbit, el-Fıkhu’l-Ebsât, (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içerisinde), İFAV. Yay., İstanbul, 2002, 3. baskı.
• Ebû Nuaym el-Isfahânî, Ahmed b. Abdillah, Hılyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, Dâru’l- Kütübi’l-Arabî, Beyrut, h. 1405, 4. baskı. , Ma'rifetü's-Sahâbe, tahk. Adil b. Yusuf el-Garâzî, Riyad, 1988.
• Ebu’l-Hasen el-Eş’arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn, tahk. Muhammed Mu- hyiddin Abdulhamid, el-Mektebetü’l-Asrıyye, Beyrut, tsz.
• Ertürk, Mustafa, Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği), Ankara, 2005.
• Esen, Muammer, ‘Ehl-i Sünnet’ Kavramın Oluşum ve Gelişim Süreci, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2009.
• el-Felâte, Ömer b. Hasan Osman, el-Vad’ fi’l-Hadis, Muessesetü Menâhili'l-Irfan, Beyrut, 1981.
• el-Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Süfyân, el-Ma’rife ve’t-Târîh, haşiye: Halil el-Mansûr, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1999.
• Fığlalı, Ethem Rûhi, Günümüz İslam Mezhepleri, İzmir İlahiyat Vakfı Yay., İzmir, 2008.
• Güner, Osman, “Haberin Kaynağına Ulaşmada İsnadın Rolü”, OMÜİFD, Samsun, 1999, sayı: XI, s. 55-77.
• el-Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah, Ma’rifetu Ulûmi’l-Hadîs, tahk., es-Seyyid Muazzam Huseyn, Kahire, tsz.
• Halîfe bin Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybânî, Kitâbu’t-Tabakât, tahk. Ekrem Ziya el-Umerî, Dâru Taybe, Riyad, 1982, 2.baskı.
• Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye, Kitâbu’l-İrcâ’, tahk. ve neşr., Josef Van Ess, Arabica, Brill, Leiden, 1974, XXI, s. 20-25.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, el-Câmî’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmî, tahk. Muhammed Accâc el-Hatîb, Muessesetü’r-Risâle, Beyrut, tsz. , el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1988. , Târihu Bağdad, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, tsz.
• Hatiboğlu, M. Said Hz. Peygamber’in vefâtından Emevilerin Sonuna Kadar –Siyâsi-İctimâî Hadiselerle Hadis Münasebeti, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara, 1967. , İslâmî Tenkid Zihniyeti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1962.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaluddin Yusuf b. Abdillah el-Kurtubî, Câmiu Beyâni’l-Ilm ve Fadlih, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, tsz.
• İbn Adiy, Abdullah b. Abdillah el-Curcânî, el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl, tahk. Yahyâ Muhtâr Gazâvî, Beyrut, 1988, 3. baskı.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen el-Bekrî el-Kurtûbî, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, tahk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim, Mektebetü’r-Ruşd, Riyad, 2003, 2. baskı.
• İbn Cemâa, Muhammed b. İbrahim, Îdâhu’d-Delîl fî Kat’ı Huceci Ehli’t-Ta’tîl, tahk. Vehbî Süleymân el-Elbânî, byy., 1990.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman er-Râzî, Kitâbu'l-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1952.
• İbn Ebî Ya’lâ, Tabakâtu’l-Hanâbile, tahk. Abdurrahman b. Süleyman, Riyad, 2005.
• İbn Ebi’l-Hadîd, Şerhu Nehci’l-Belâga, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1954.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe, tahk., Ali Muhammed el-Bacâvî, Dâru’l-Cîl, Beyrut, tsz. , Lisânu’l-Mîzân, tahk. Abdulfettah Ebû Gudde, Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslamiyye, Beyrut, 2002. , Tehzîbu’t-Tehzîb, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1984.
• İbn Hıbbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim et-Teymî, Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l- Muhaddisîn ve’d-Duafâi ve’l-Metrûkîn, tahk. Mahmûd İbrahim, Daru’l-Ma’rife, Beyrut, 1992. , es-Sikât, tahk. es-Seyyid Şerafuddîn Ahmed, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1975.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ, Imâdüddîn İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, tahk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Hicr li't-Tıbâa ve'n-Neşr, Cize, 1998.
• İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, 1990.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut, tsz.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe, Tarihü’l-Medineti’l-Münevvere, tahk. Fehim Mu- hammed Şeltut, Dâru’l-İsfahani, Cidde, 1973.
• İbn Teymiyye, Ebu'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalim, el-Muntekâ min Minhâci'l- İ'tidal fî Nakdi Kelami Ehli'r-Rufz ve’l-İ’tizal (Muhtasaru Minhâci’s-Sünne), İhtisar: Ebû Abdillah Ahmed b. Osman ez-Zehebî, tahk. Muhibbuddîn el-Hatîb, İdaretü'l- Buhusi'l-Ilmiyye, Riyad, 1992, 3. baskı.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman bin Ali, Sîretü ve Menâkıbu Ömer b. Abdilazîz, tahk. Naîm Zerzûr, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1984. , Kitâbu’l-Mevdûât, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, Medine, 1966.
• İbnu'l-Esîr, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe fi Ma’rifeti’s-Sahâbe, Kahire, 1970.
• Juynboll, G.H.A., “Fitne ve Bid’at Kavramlarının Tarihlenmesine Dair”, Oryantalistik Hadis Araştırmaları- Makaleler çev. Mustafa Ertürk, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001, s. 59-69. , Hadis Tarihinin Yeniden İnşası, çev. Salih Özer, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2002. , “İslâm’da İlk Büyük Siyasî Fitnenin Tarihi”, Oryantalistik Hadis Araştırmaları- Makaleler, çev. Mustafa Ertürk, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001, s. 39-58.
• Kandemir, M. Yaşar, “Şa’bî”, DİA, İstanbul, 2010, XXXVIII, 217-218.
• Karataş, Mustafa, “Hadislerde İsnad Sistemi”, Diyanet İlmi Dergi, DİB. Yay. Ankara, 2003, c: XXXIX, sayı: 4, s. 71-84
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, “Bir Panaroma: Geçmişten Geleceğe Ehl-i Sünnet”, İslâmiyât, c: VIII, sayı: 3, Ankara, 2005, s. 69-80. , “Ehlu’s-Sunne’ Kavramı Üzerine Yeni Bazı Mülahazalar”, İslâmî Araştırmalar, c: I, sayı: 1, 1986, s. 71-79.
• Kızıl, Fatma, Oryantalistlerin Hadislerin Menşeini Tespite Yönelik Yöntemleri, Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, UÜSBE, Bursa, 2005.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDV Yay., Ankara, 1967. , “İbn Şihab ez-Zührî”, AÜİFD, Ankara, 1976, c: XXI, s. 51-84. , “İslam Hadisinde İsnad ve Hadis Ravîlerinin Cerhi”, AÜİFD, Ankara, 1961, c: XI, s. 47-57. , “Mevzû Hadislerin Zuhuru”, AÜİFD, Ankara, 1967, c: XV, s. 57-68.
• Kutlu, Sönmez, “İlk Mürciî Metinler ve Kitabü’l-İrca”, AÜİFD, Ankara, 1997, c: XXXVII, s. 321-322.
• Kutluay, Yaşar, Tarihte ve Günümüzde İslâm Mezhebleri, Pınar Yay. İstanbul, 2003.
• Kuzudişli, Bekir, “Hadis Araştırmalarında Oryantalist Gelenek ve Motzki”, İsnad ve Metin Bağlamında Hadis Tarihlendirme Metotları (Harald Motzki), çev. Bekir Kuzudişli, İz Yay., İstanbul, 2011. , Hadis Tarihi (Yayınlanmamış Kitap Çalışması).
• Ma’mer b. Râşid, el-Câmi (Abdurrazzâk’ın Musannef’inin sonunda), tahk. Habîburrah- man el-A’zamî, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, tsz.
• Mâlik b. Enes, el-Muvatta, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• el-Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahman, Tehzîbu’l-Kemâl, tahk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Muesse- setü’r-Risâle, Beyrut, 1980.
• Motzki, Harald, Batıda Hadis Çalışmalarının Tarihi Seyri, çev. Bülent Uçar, Hadisevi Yay., İstanbul, 2006.
• Müslim, Ebu’l-Huseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Öz, Mustafa, Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi, Ensar Yay. İstanbul, 2011.
• Özer, Salih, “G. H. A. Juynboll ve İsnad Analiz Yöntemleri”, İsnad Analiz Yöntemleri (Derleme ve Çeviri), Ankara Okulu Yay. Ankara, 2005.
• Özler, Mevlüt, Tarihsel Bir Adlandırmanın Tahlili -Ehl-i Sünnet- Ehl-i Bid’at-, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2010.
• Özsoy, Abdulvahap, Hicrî I. Yüzyıl Hadîs Tenkîd Kriterleri Ve İlgili Rivâyetlerin Değer- lendirilmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, EAÜSBE, Erzurum, 2011.
• Polat, Salahattin, “İsnad’ın Menşei ve Hadiste Kullanımının Tarihi Seyri Üzerinde Tartışmalar”, Hadis Araştırmaları, İnsan Yay., İstanbul, tsz.
• er-Râmehürmuzî, Hasan b. Abdirrahman, el-Muhaddisü’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâî, tahk. M. Accâc el-Hatîb, byy., 1984, 3. baskı.
• Robson, James, “The Isnad in Muslim Tradition”, Transactions of the Glasgow University Oriental Society, Glasgow, 1953-1954, XV, s. 15-26.
• es-Sa’lebî, Ebû İshak Ahmed b. İbrahim, el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’an (Tefsîru’s- Sa’lebî), tahk. Ebû Muhammed b. Aşur, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 2002.
• Schacht, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford University Press, London, 1975.
• Sezgin, Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Kitâbiyât Yay., Ankara, 2000.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshak, el-İ’tisâm, el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, Mısır, tsz.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım b. Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, tahk. Hamdî Abdul- mecîd es-Selefî, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Bağdat, 1985, 2. baskı.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, tahk. Ahmed Mu- hammed Şâkir, Muessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2000. , Târihu’t-Taberî, tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut, tsz.
• Tekineş, Ayhan, Geleneğin Altın Zinciri-İsnad-, Ensar Yay., İstanbul, 2006.
• et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, el-Ilel (es-Sünen’in içerisinde), İstanbul, 1992.
• Uğur, Mücteba, “Ebû Mes’ûd el-Bedrî”, DİA, İstanbul, 1994, X, 187.
• el-Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammad, ed-Duafâu’l-Kebîr, tahk. Abdulmu’tî Emin Kal’acî, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmıyye, Beyrut, 1984.
• Ulu, Arif, “Önceleri İsnaddan Sormazlardı…’ Rivâyetinin Senedi Üzerine Bir İnceleme”, EAÜİFD, Erzurum, 2011, sayı: XXXVI, s. 19-47.
• Umerî, Ekrem Ziya, Hadis Tarihi, çev. İsmail Kaya, Esrâ Yay., Konya, 1990.
• Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Ensar Yay., İstanbul, 2010, 2. baskı.
• Van Ess, Josef, “Das Kitâb al-Irgâ’ des Hasan b. Muhammed b. al-Hanafiyya” Arabica, Brill, Leiden, 1974, XXI/I, s. 20-52. , “İslam Kelamının Başlangıcı”, çev. Şaban Ali Düzgün, AÜİFD, Ankara, 2000, c: XLI, s. 399-423.
• Yahyâ b. Maîn, et-Târîh (Abbâs b. Muhammed ed-Dûrî rivâyeti), tahk. Ahmed Nur Seyf, Mekke, 1979.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Bid’at”, DİA, İstanbul, 1994, X, 501-505.
• Yıldırım, Enbiya, “Hadis Uydurma Faaliyetinin Ortaya Çıkışı”, Hadis Problemleri, Rağbet Yay., İstanbul, 2007, 3. baskı.
• Yiğit, İsmâîl, “Muhtâr es-Sakafî”, DİA, İstanbul, XXXI, 54-55.
• Yücel, Ahmet, Hadis Tarihi, İFAV. Yay., İstanbul, 2011. , “İbn Sîrîn”, DİA, İstanbul, 1999, XX, 358-359. ez-Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, tahk. Ali Muhammed el-Bacâvî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, tsz.
• , Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, tahk. Şuayb el-Arnaut, Muessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1983.
• , Târîhu’l-İslâm Vefeyâtü'l-Meşâhir ve'l-A'lâm, tahk. Ömer Abdüsselam Tedmurî,
• Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut, 1991.
• , Tezkiratü’l-Huffâz, Dâiratu’l-Maârifi’l-Osmâniyye, Haydarâbad, 1955. ııı