People Who Are Graced, People Who Draw On Themselves The Wrath Of Allah, And People Who Go Astray In Fatiha

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 3, 219 - 244, 01.06.2012

Halil Aldemir

Öz

In this paper, a division, which is stated in the sura of Fatiha and sent down at the beginning of Makkah Period, will be studied. In this sura, people are categorized into three groups such as people who are graced, people who draw on themselves the wrath of Allah, and people who go astray. First of all, the terms of grace, wrath, and astray will be interpreted in the frame of Arabic Language Resources and the verses of Quran, then the literal meanings of these terms and their usages about whom will be determined. Furthermore, the related rumors that were told by Prophet Muhammad and his companion will be assessed. In this assessment, the accuracy of the rumors, approaches of the explicators to the rumors, new comments, their justification of the Prophet`s comment, and verses sent down in Makkah and Hadiths told in Medina will be considered.

Anahtar Kelimeler

Quran, verse, grace, wrath, astray

FÂTİHA SURESİ’NDE NİMET VERİLENLER GAZABA UĞRAYANLAR ve DALÂLETTE OLANLAR

Öz

Bu makalede Mekke döneminin başlarında nazil olan ve Kur'ân’ın başında yer alan Fatiha Suresi’nde yapılan bir taksim araştırılacaktır. Bu surede insanlar ni-met verilenler, gazaba uğrayanlar ve dalâlette olanlar şeklinde üç vasıfla nite-lendirilmişlerdir. Öncelikli olarak nimet, gazab ve dâlalet kavramları Arap Dili kaynakları ve Kur'ân âyetleri çerçevesinde ele alınacak, bu kavramların sözlük anlamları ve âyetlerde kimler hakkında kullanıldığı tespit edilecektir. Daha sonra konuyla ilgili Hz. Peygamber’den ve sahabeden yapılan rivâyetler değerlendirilecektir. Bu değerlendirme yapılırken, rivâyetlerin sıhhati, müfessirlerin bu rivâyetlere yaklaşımları, getirdikleri alternatif yorumlar, Hz. Peygamber’in yorumunu gerekçelendirmeleri, âyetin Mekkî, hadisin Medenî olduğu konusu dikkate alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, âyet, nimet, gazab, dalâlet.

Kaynakça

• Kur'ân-ı Kerîm.
• Abdurrezzâk İbn Hemmâm, (ö. 211), Tefsîru’l-Kur'ân’il-‘Azîm, Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Birinci Baskı, Beyrut 1999.
• Ahmed İbn Hanbel, eş-Şeybânî, Müsnedü Ahmed İbn Hanbel, (nşr. Bedreddin Çetiner), I- VI, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Âlûsî, Ebu‟s-Senâ Şihâbuddin Mahmud İbn Abdillah (ö. 1270/1854), Ruhû'l-Maânî fî Tefsîri’l-Kur'ân’i’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî (nşr. Muhammed Ahmed el-Emed-Umer Abdisselâm es-Selâmî), Dâru İhyâi‟t-Turâsi‟l-„Arabî, Beyrut 2000.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‟ud el-Ferrâ (ö. 516), Ma‘âlimu’t-tenzîl (nşr. Muhammed en-Nemr, Osman Dumayriyye, Süleymen Müsellem), Dâru Taybe, İkinci Baskı, Riyâd 2006.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed İbn el Hüseyin İbn Ali (ö. 458/1066), Şu‘abu’l-imân, yy., ts..
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed İbn el-Hüseyin İbn Ali Beyhakî (ö. 458), es-Sünenu’l-Kübrâ, Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye, Haydarabad 1347.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail İbn Hammâd (ö. 400/1009), es-Sıhâh tâcu’l-lüğa ve sıhâhi’l- arabiyye (nşr. Ahmed Abdulğafûr Atâr), I-VII, Dâru‟l-ılm li‟l-melâyin, Birinci Baskı, Beyrut 1990.
• Derveze, Muhammed İzzet (ö. 1404/1984), et-Tefsîru'l-hadîs, I-X, Dâru‟l-ğarbi‟l-İslâmî, İkinci Baskı, Kahire 2000.
• Ebu Hayyân, Muhammed İbn Yûsuf, el-Bahru’l-muhît (nşr. Sıdkî Muhammed Cemîl), Dâru‟l-fikr, Beyrut 1420
• Ebu‟s-Suûd, Muhammed İbn Muhammed (ö. 982/1574), İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l- Kur’âni’l-Kerîm, I-IX, Dâru ihyâi‟t-turâsi‟l-Arabî, Beyrut 1994.
• Elbânî, Nâsıruddî, Silsiletü’l-ehâdîsi’s-sahîha, Mektebetü‟l-ma„arif, Riyad 2002.
• Halebî, Ahmed İbn Yûsuf es-Semîn (ö. 756/1355), Umdetu’l-huffâz fî tefsîri eşrafi’l-elfâz (nşr. Muhammed et-Tuncî), I-IV, Âlemu‟l-kütüb, Birinci Baskı, Beyrut 1993. , ed-Durru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn (nşr. Ali Muhammed Muavvıd vd.) Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Birinci Baskı, Beyrut 1994
• Heysemî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali İbn Ebî Bekr İbn Süleyman (1967). Mecme‘u’z-Zevâid ve Menbe‘u’l-fevâid, Beyrut: Dâru‟l-Kitâbi‟l-„Arabî.
• Huvvârî, Hûd İbn Muhakkem (ö. ?), Tefsîru Kitâbillâhi’l-azîz, I-IV, Dâru‟l-ğarbi‟l-İslâmî, Birinci Baskı, Beyrut 1990.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaluddin Yûsuf İbn Abdullah, el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb (nşr. Ali Muhammed Muavvıd-Âdil Abdulmevcûd), Dâru‟l-kutubi‟l-ılmiyye, Beyrut 1995.
• İbn Âdil, Ebu Hafs Umer İbn Ali, el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb (nşr ‘Âdil Ahmed ‘Abdilmevcûd, Ali Muavvıd), Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Birinci Baskı, Beyrut 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (ö. 1394/1973), Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, I-XXX, Dâru Suhnûn, Tunus, ts.
• İbn „Atıyye, Ebu Muhammed Abdulhak İbn Ğâlib, el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l- ‘azîz (nşr. Abdusselâm ‘Abd), Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Birinci Baskı, Beyrut 1993.
• İbn Cüzeyy, Muhammed Ahmed İbn Cüzeyy el-Kelbî el-Ğırnâtî (2005). et-Teshîl li‘Ulûmi’t-Tenzîl, Beyrut: el-Mektebetü‟l-„asriyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman İbn Muhammed İbn İdris Râzî (ö. 327/939), Tefsîru’l- Kur’ân’i’l-Azîm (nşr. Esad Muhammed et-Tayyib), I-X, Mektebetü Nezar Mustafa el-Bâz, Mekke 1998.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris İbn Ebû Hâtim (327/938), el-Cerh ve’t-ta‘tîl, Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Beyrut ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekir Abdullah İbn Muhammed el-Absî (ö. 235), el-Musannef (nşr. Muhammed Avvâme), Dâru‟l-kıble, Cidde 2006.
• İbn Hacer, Ahmed el-Askalânî (ö. 852/1254), el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe (nşr. Ali Mu- hammed el-Becâvî), Dâru‟l-ceyl, Birinci Baskı, Beyrut 1412.
• İbn Hıbbân, Ebu Hatim Muhammed İbn Hibban İbn Ahmed et-Temîmî (2010). el- Müsnedü's-Sahih ale't-Tekâsim ve'l-Enva', Sahihu İbn Hibbân, es-Sünen, et-Tekâsim ve’l-Enva’ (nşr. Muhammed Mustafa el-Hatîb), Beyrut: Dâru‟l-Kutubi‟l-„Ilmiyye.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddin Abdulmelik (ö. 213/828), es-Sîratu’n-nebeviyye (nşr. Mustafa Saka, İbrahim Abyari, Abdulhâfız Şelebî), I-IV, Dâru‟l-hayr, Beyrut 1995.
• İbn Kesîr, Ebu‟l-Fidâ İsmâil (ö. 774), Tefsîru’l-Kur’ân’i’l-Azîm, Dâru‟l-ma„rife, Altıncı Baskı, Beyrut 1993.
• İbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Cemaluddin Muhammed İbn Mukrim (ö. 711/1311), Lisânu’l- Arap, I-XV, Dâru‟l-fikr, Birinci Baskı, Beyrut, ty.
• İsfehânî, Râğıb, Müfredâtu elfâzi’l-Kur'ân (nşr. Safvân Adnân Dâvûdî), Dâru‟l-kalem, Birinci Baskı, Dımaşk 1992. , Tefsîru’r-Râğıb (nşr. Muhammed Abdulaziz Besyûnî), Külliyyetu‟l-âdâb bi câmiati Tantâ, yy., 1999
• Kâsımî, Cemâluddîn (ö. 1914), Mehâsinu’t-Te’vîl, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut 2003.
• Kermi, Hasen Said, el-Hâdî ilâ Lugati’l-Arap, I-IV, Dâru Lübnan, Birinci Baskı, Beyrut 1991.
• Mekkî İbn Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş İbn Muhammed el-Kayravânî el-Endelusî (ö. 437), el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye fî ‘ılmi’l-Kur'ân ve tefsîrihi ve ahkâmihî ve cümelin min funûni ‘ulûmihî (nşr. Heyet), Mecmû„atu buhûsi‟l-kitâb ve‟s-sünne, Birinci Baskı, 2008.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu‟l-Hasen ö. 150/767), Tefsîru Mukâtil (nşr. Ahmed Ferîd), Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Beyrut 2003.
• Nesefî, Ebu‟l-Berakât Abdullah İbn Ahmed, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl (nşr. Yusuf Ali Büdeyvî, Muhyiddin Dîb Mistû), Dâru‟l-kelimi‟t-tayyib, İkinci Baskı, Beyrut 2005
• Râzî, Fahruddin Ebû Abdillah Muhammed İbn Ömer (ö. 606/1209), Mefâtîhu’l-ğayb (nşr. Hânî el-Hâcc, ‘Imâd Zeki el-Bârûdî), el-Mektebetü‟t-tevfîkıyye, Kahire ts..
• Reşîd Rızâ (ö. 1354/1935), Tefsîru’l-Menâr, I-XII, el-Heyetu‟l-Mısriyyeti‟l-âmme li‟l-kitâb, yy. 1983.
• Sa„îd İbn Mansûr, Ebu Osmân el-Horasânî, Sünen (nşr. Sa‘d İbn Abdillah), Dâru‟l-Asîmî, Riyâd 1414.
• Sa„lebî, Ebu İshâk Ahmed İbn Muhammed İbn İbrahim, „el-Keşf ve’l-beyân (nşr. Ebu Mu- hammed İbn Âşûr), Dâru ihyâi‟t-tirâsi‟l-„Arabî,Birinci Baskı, Beyrut 2002.
• Suyûtî, Celâluddîn (ö. 911), ed-Durru’l-Mensûr (nşr. Abdullah İbn Abdilmuhsin et-Turkî), I-XVII, Merkezu Hicr, Birinci Baskı, Kahire 2003.
• Şevkânî, Muhammed İbn Ali İbn Muhammed (1997), Fethu’l-kadîr el-Câmi‘ beyne Fen- neyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ‘Ilmi’t-Tefsîr (nşr. Abdurrahman Umeyra), Mansûra: Dâru‟l-Vefâ.
• Şınkîtî, Muhammed el-Emîn İbnu‟l-Muhtâr (ö. 1393), Advâu’l-beyân fî îdâhi’l-Kur'ân bi’l- Kur'ân, Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, İkinci Baskı, Beyrut 2006.
• Şimşek, M. Sait, Hayat Kaynağı Kur'ân Tefsiri, Beyan Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul 2012.
• Şirbînî, Şemsuddin Hatib Muhammed İbn Ahmed (ö. 977/1569), es-Sirâcu’l-münîr, Dâru‟l-kutubi‟l-„ılmiyye, Beyrut ts.,
• Taberî, Ebû Ca‟fer Muhammed İbn Cerîr (ö.310), Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur'ân (nşr. Ahmed Muhammed Şâkir), Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut 2000.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl İbn el-Hasen (ö. 548/1153), Mecmau’l-beyân, fî tefsîri’l-Kur’an, Dâru mektebeti‟l-hayât, Beyrut ts.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed İbn İsa (ö. 279/892), el-Câmiu’s-Sahîh, (nşr. Ahmed Mu- hammed Şakir), I-V, Dâru‟l-Kütübi‟l-„Ilmiyye, Beyrut, ts.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed İbn Ömer el-Eslemî (ö. 207/823), Kitâbu’l-mağâzî (nşr. Marsden Jones), I-III, Matbaatu Câmiati Oxford, Birinci Baskı, London 1966.
• Yıldırım, Suat, Fâtiha ve En‘âm Sûrelerinin Tefsiri, Işık Yayınları, İzmir 1993.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1347), Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ (nşr. thk. Şuayb el-Arnaut, Hüseyin Esat), Müessestü‟r-risâle, Bey- rut 1985.
• Zemahşerî, Ebû Kasım Mahmud İbn Ömer (ö. 538), el-Keşşâf an hakâkik ğavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-aqâvîl fi vucûhi’t-te’vîl (nşr. Muhammed Abdusselâm Şâhîn), Dâru‟l- kütübi‟l-ılmiyye, Beyrut 1995. ııı