The Conception of Nur al-Muhammed that is One of the Sources of Ottoman Religious Culture and Its Comparison to Its Counterparts in Some Other Cultures

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 547 - 587, 30.09.2019

Hidayet Aydar

https://doi.org/10.33415/daad.479499

Cited By: 1

Öz

his work focuses on the concept of Nur al-Muhammed (the Divine Light of Prophet Muhammed), a widespread thought in the Islamic culture, especially in Sufism and Islamic literature as it also deals with how the concept is perceived in the works that cherish Ottoman religious culture. Behind the concept is the theory of “this Light is the first existence that God created among the others”. Although the subject has been treated first time by the works written in the third century of Muhammedan calendar, some claim that it has roots in other cultures.  On the other hand, the belief that Nur al-Muhammed is the first to be created has found too many advocates from religious-sufi circles. This tendency is also present in the works that cherish Ottoman religious culture. In almost all works written for the purpose of educating and preaching people we found this concept in extensive amounts. We will try to analyze how the concept is dealt with in Mawlids and afore-mentioned kind of books. Afterwards, we will try to discover the accuracy of the belief and whether there are similarities or interaction between Nur al-Muhammed and its equivalents in other cultures, especially in Christianity.

Anahtar Kelimeler

Nur al-Muhammed, Islamic culture, Ottoman, Sufism, Islamic literature, Mawlit books, Christianity

MEVLİTLER BAĞLAMINDA OSMANLI DİN KÜLTÜRÜNÜ BESLEYEN ESER-LERDE NÛR-İ MUHAMMEDÎ ANLAYIŞI ve DİĞER BAZI KÜLTÜRLERDEKİ BENZER DÜŞÜNCELERLE MUKAYESESİ

Öz

Bu çalışmada İslamî kültürde, özellikle de Tasavvuf ve İslam Edebiyatı alanlarında oldukça yaygın bir anlayış olan Nur-i Muhammedî hususu ve bunun Osmanlı din kültürünü besleyen eserlerdeki algılanış biçimi üzerinde durulacaktır. “Allah’ın mahlûkat arasında yarattığı ilk varlığın Hz. Peygamber’in nurunu olduğu” anlayışına dayanan Nur-i Muhammedî konusu, hicri üçüncü asırdan itibaren yazılan eserlerde işlenmeye başlanmıştır. Bazı kaynaklarda bu anlayışın aslının başka kültürlere dayandığı ileri sürülmüştür. Bununla birlikte Hz. Muhammed’in nurunun ilk yaratılan varlık olduğu inancı, dinî-tasavvufî çevrelerde büyük bir ilgi görmüştür. Bu ilgi Osmanlı din kültürünü besleyen eserlerde ziyadesiyle yer almıştır. Neredeyse halka vaz u nasihat etmek ve onları dinî ve ahlâkî yönden eğitmek maksadıyla yazılmış tüm Osmanlıca eserlerde bu husus ele alınmıştır. Biz burada bu anlayışın Osmanlı tebaası arasında sıkça okunan Mevlit kitaplarında nasıl işlendiğini irdeleyeceğiz. Sonra bu anlayışın hakikati ve başka kültürlerle, bilhassa Hıristiyanlık kültüründeki anlayışla alakası üzerinde durmaya çalışacak, aralarında bir benzerliğin bulunup bulunmadığı, bir etkileşimin olup olmadığı konusunu inceleyerek bir sonuca varmaya gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Nur-i Muhammedi, İslam kültürü, Osmanlı, Tasavvuf, İslami Edebiyat, Mevlitler, Hıristiyanlık

Kaynakça

• Abbas, Kasım Muhammed. el-Hallâc el-A’mâlu’l-Kâmile (et-Tefsir, et-Tavâsîn, Bostan, el-Ma’rife, Nusûsu’l-Velâyeti, el-Merviyyât, ed-Divân). Beyrût: Mektebetu’l-İskenderiyye, 2002.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs amme’ş-tehera mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs. thk. Ahmet Kalaş. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
• Açık, Kerim. “Muhyiddin İbnu’l-Arabî’nin Menkabetu Mevlidi’n-Nebî İsimli Mevlidi Ve Edebi Tenkitli Metni”. Ekev Akademi Dergisi 19/62 (Bahar 2015): 677-716.
• Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• Adam, Baki. “Tevrat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 40-45. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Affifi, A.E. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. Trc. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedu Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayip el-Arnaût - Adil Mürşid - Heysem Abdülgafûr. 2. Baskı. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 1999.
• Ahmed Emin. Duhâ’l-İslâm. el-Kâhire: Mektebetu’l-Usra, ts.
• Akkuş, Ahmet. Yazıcıoğlu Muhammed ve Muhammediye Adlı Eserinin Kültür Tarihimizdeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Rize Üniversitesi, 2010.
• Akman, Mustafa. “Hakikat-ı Muhammedî Düşüncesi Ve Bu Düşüncenin Referanslarını Aktaran İki Kaynak Ve Müellifleri”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 2 (Nisan 2011 - Eylül 2011): 107-131.
• Aksoy, Hasan. “Şemseddin Sivasi, Hayatı, Şahsiyeti, Tarikatı, Eserleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2005): 1-46.
• Aksu, Aslıhan. Keşfî Çelebi ve Mevlid’i (İnceleme- Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversi-tesi, 2013.
• Alpsoy, Hüseyin. Siyer-i Ârif’in Mevlid-i Evvel Bölümü. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, 2012.
• Arpaguş, Hatice K. “Geleneksel Dinî Kültür Kaynaklarının Değerlendirilmesi Hurâfe Kültürü ve Mitoloji (Mitoloji ve Geleneksel Kültür Kaynaklarımız”. Türkiye I. Dinî yayınlar Kong-resi Tebliğler-Müzâkereler 31 Ekim-02 Kasım 2003 Ankara. 191-206. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2004.
• Arpaguş, Hatice K. Osmanlı Halkının Geleneksel İslam Anlayışı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Arpaguş, Hatice K. “Osmanlı Dönemi Siret Yazıcılığında Peygamber Algısı”. Siret Sempozyumu –I- Türliye’de Siret Yazıcıoğlu. 67-101. Ankara: 2012.
• Arslan, Mustafa. “Halk Arasındaki Yaygın İnanışların Oluşumuna Etki Eden Tarihsel ve Psiko-Sosyal Faktörler”. Diyanet İlmî Dergi 40/3 (Temmuz-Ağustos-Eylül 2004): 105-120.
• Arslan, Mustafa. “Söylem, Mitos ve Tarih: Popüler Dinî Literatürde Hz. Muhammed (Sav) Ta-savvuru –Muhammediyye Örneği-”. Milel Ve Nihal 6/1 (Ocak-Nisan 2009): 195-219.
• Arslantürk, A. Hümeyra. “Süleyman Çelebi Mevlidi'nin Kur'ânî Kaynakları”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempzoyumu Mevlid ve Süley-man Çelebi. Ed. B. Kemikşi-O.Çetin. 259-274. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınla-rı, 2010.
• Artûşî, Hoca Hüseyin. Mevlid-i Saadet-i Hazret-i Peygamber (Kürtçe Mevlid). Dersaadet: 1325.
• Atmaca, Veli. “Hadis’te İsrâiliyâta Bakış (1)”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1996): 359-387.
• Ay, Mahmut. “İşârî Tefsirlerde Hakîkat-i Muhammediyye Anlayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi 23 (İstanbul, 2010): 77-120.
• Ay, Mahmut. “Sufi Teolojinin Peygamberlik Algısı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/1 (2008): 17-47.
• Bağcı, H. Musa. “Hz. Peygamberi Beşer Üstü Gösteren Bazı Görüşlere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999): 299-317.
• Bağcı, H. Musa. “Ulaşılmaz Örnek Peygamber Tasavvurunun Tarihsel Teşekkülü”. Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (İzmir, 2004): 103-136.
• el-Bağdâdî, Necmuddin Süleyman b. Abdulkavî et-Tûfî el-Hanbelî. et-Ta’lîk ale’l-Enâcîli’l-Erba’a ve Kutubi’l-Enbiyâi el-İsnâ Aşere ve’t-Tevrât. thk. Musa b. Muhammed Al Hicâd ez-Zehrânî. Dimaşk: Dâru Akl li’n-Neşri ve’t-Terceme, 2016.
• Baki, Şair-i Meşhur Abdülbaki. Mevahib-i Ledünniye Tercemesi Mealimu’l-Yakîn. Nşr. Halil İbrahim-Ahmed Rıfat-Ahmed Cemil. Matbaa-i Amire: 1313.
• Bayir, Elif. İnsan-ı Kâmil Anlayışının Metafizik Boyutu. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2007.
• Bayraktar, Şule. Hocazâde Muhammed Râsim Hikmet Efendi’nin Tuhfetü’l-Aşıkîn Hediyyetü’l-Ma’şûkîn Adlı Mevlid Şerhi (1a-83a). Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2015.
• el-Bekrî, Ebu’l-Hasan. el-Envâr fî Mevlidu’n-Nebî Muhammed Sallalahu Aleyhi ve Sellem. Kum: Menşûrâtu eş-Şerîf er-Rıdâ, 1373.
• Bektaş, Ali. Erzurumlu Ketencizâde Mehmed Rüşdi Efendi’nin Mevlidi (Metin – İnceleme). Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2011.
• Berkey, Jonathan Porter. The Formation of Islam: Religionand Society in the Near East, 600-1800. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Bernstein, Marc S. Stories of Joseph Narrative Migrations Between Judaism and Islam. Detroit-Michigan: 2006.
• el-Beyrûtî, Mustafa b. Muhyiddin. Mevridu’s-Safa fî Mevlidi Mustafa, el-Matbaatu’l-Edebiyye. Beyrut: 1318.
• Bican, Ahmed, Âşıkların Nurları Envâru’l-Âşıkîn. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, ts.
• Bilge, Bestami. Celâl Muhibbî Mevlidi: Tuhfetü’l-Hakîr (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yük-sek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi, 2014.
• Bilgin, Şaban. Kutsal Kitaplarda Mitolojik Unsurlar (İlahi Kitaplar Bağlamında). Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2002.
• Ceylan, Kübra. Hocazâde Muhammed Rasim Hikmet Efendi’nin Tuhfetü’l-Aşıkîn Hediyyetü’l-Ma’şûkîn Adlı Mevlid Şerhi (83a-164a). Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2015.
• el-Cîlî, Abdulkerin b. İbrahim. el-İnsânu’l-Kâmil fî Ma’rifeti’l-Evâhiri ve’l-Evâil. Thk. Ebû Abdirrahman Salahuddin Muhammed b. Uveyde. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997. Çavdar, Hasan. İlâveli Mevlid (Metin-Sözlük-Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2010.
• Çelebi, Süleyman. Mevlid (Vesîlet-ün-Necat). Nşr. Faruk K. Timurtaş. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
• Çetinkaya, Bayram Ali. “İhvân-ı Safâ Felsefesinin İbnü’l-Arabî Düşüncesindeki İzdüşümleri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2). 23 (2009): 131-147.
• Çınar, Mahmut. İslami Literatür’deki Nur-i Muhammedi Anlayışının Nübüvvet Açısından Değer-lendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
• Çınar, Mahmut. Nûr-i Muhammedi İnancının Ortaya Çıkışı ve Kaynakları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Çift, Salih. “İlk Dönem Tasavvuf Düşüncesinde Nûr Kavramı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004): 139-158.
• Çift, Salih. “Tasavvuf Düşüncesi Açısından Süleyman Çelebi ve Mevlidi”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu Mevlid ve Süley-man Çelebi, Ed. Bilal Kemikli-Osman Çetin. 301-312. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
• Demirci, Mehmet. “Hakikat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Demirci, Mehmet. “Nûr-i Muhammedî”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983): 239-258.
• Dikmen, Melek. “Nûr-i Muhammedî Anlayışının Metin Ve Minyatür Üzerinden Takibi: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1221 No’lu Siyer-i Nebî Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9/47 (Aralık 2016): 1060-1065.
• Dikmen, Melek. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H. 1221 No’lu Siyer-i Nebî’de Metin Minyatür İlişkisi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• el-Diyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. El-Hasan. Târîhu’l-Hemîs fi Ahvâli Enfesi Nefîs. Bey-rut: Müessesetu Şaban, ts.
• Doğan, Özgür. 16. Yüzyıl Şairlerinden Derviş’in Mevlid’i (Metin Ve İnceleme). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• Doğru, Rabia. Kara Vâiz’in Mevlid’i (Metin-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2013.
• Douzkın, M.Alı. Vaiz Ümmi Mevlidi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversi-tesi, 2013.
• Ebû Şehbe, Muhammed b. Muhammed. el-İsrâiliyât ve’l-Mevdûât fi Kutubi’t-Tefsîr. Kahire: Mektebetu’s-Sünneh, 1408.
• Egüz, Esra. Erzurumlu Mustafa Darîr'in Sîretü'n-nebî'sindeki Türkçe Manzumeler (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Ekinci, Ramazan. “Erzurumlu Osman Siraceddin ve Mevlid-i Şerifi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (2011): 262-289.
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddin. Silsiletu’l-Ehâdisi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa ve Eseruha es-Seyiu fi’l-Umme. er-Riyad: Mektebetu’l-Maarif, 1412/1992.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşu-na Kadar. Trc Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
• Ercilasun, Ahmet B. “Osmanlı Türkçesi”. Osmanlı. Ed. Güler Eren, 9: 391-398. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Erdemci, Cemalettin. “Hz. Muhammed (sav) ile Vefatından Sonra İrtibat Kurmanın İmkânı”. Hz. Peygamber’in Nübüvvet Süresi ve Kapsamı Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri, 27-46. Gaziantep: 2014.
• Erginli, Zafer. “İbn Arabî’ye Göre Hz. Âdem’de Temel İnsan Nitelikleri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü‟l-Arabî Özel Sayısı-1) 9/21 (2008): 161-197.
• Erkan, Mustafa. “Erzurumlu Mustafa Darîr’in Edebiyat Ve Kültürümüze Tesirleri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 32 (2014): 65-78.
• Erkan, Mustafa. Sîretü’n-Nebî (Tercümetü’z-Zarîr) İnceleme – Metin. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 1986.
• Ertekin, M. Zahir. “Mela ‘Eliyê Baqustanî û Mewlûda Wî”. Mukaddime, 6/1 (2015): 101-138.
• Erul, Bünyamin. “Hz. Peygamber'in Risalet Öncesi Hayatına Farklı Bir Yaklaşım”. Diyanet İlmi Dergi Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) -Özel Sayı- (2003): 33-66.
• Erul, Bünyamin. “Uydurma Rivayetlerde Peygamber Tasavvuru”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri Kutlu Doğum Sempozyumu – 2001. 419-438. Ankara 2003.
• “Evvelu mâ Halakallahu Subhanehu ve Teâlâ mine’l-Mahlûkât”. Erişim: 24 Aralık 2017. http://www.atattan.com/fatawa/show/378.
• Fazlur Rahman. İslam. Trc. M.Dağ-M.Aydın. Ankara: Selçuk Yayınları, 1993.
• Fenton, Paul B. “Yahudi Mistisizmi ve İslam Tasavvufunda Evliyâ Hiyerarşisi”. Trc. Salih Çift. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2007): 369-391.
• Freke, Timothy and Peter Gandy. Mutûni Hirmis Hikmetu’l-Ferâinetu’l-Mefkude (The Hermetica The Lost Wisdom of the Pharaohs). Trc. Ömer el-Faruk Ömer. Mısır: el-Meşru’ el-Kavmî li’t-Terceme: 2002.
• Gencdoğan, İklima. Aziz Mahmud Hüdayi Divanı’nda Dini Muhteva. Yüksek Lisans Tezi, Anka-ra Üniversitesi, 2010.
• Gerek, Melek. Salâhî Abdullah-I Uşşâkî’nin Manzûme-i Mevlid Ve Mirâc-ı Nebî Adlı Eserlerinin Tenkitli Metinleri. Yüksek Lisans tezi, Ahi Evran Üniversitesi, 2017.
• Goldziher, Ignaz. “Hadis'te Yeni-Eflatuncu Ve Gnostik Unsurları”. trc. Ömer Özsoy. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997): 405-410.
• Göğebakan, Yüksel. “Resimsel Anlatım Bakımından ‘Acaibü’l Mahlûkat’, ‘Tercüme-i Miftah Cifrü’l-Cami’ Ve ‘Ahvâl-i Kıyâmet’ Eserlerindeki Mitolojik Unsurlar”. The Journal of Academic Social Science Studies 26 (2014): 123-141.
• Güler, Zülfi, “Yunus Emre’nin Nur-i Muhammedî Anlatımının Türk Yaratılış Destanlarıyla Benzerliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16/2 (2006): 65-72.
• Gümüş, Fatih. “Muhammediye” Adlı Manzum Eserdeki Hadislerin Tahric Ve Değerlendirmesi. Yüksek Lisans tezi, Rize Üniversitesi, 2011.
• Gündüz, Şinasi. Pavlus: Hristiyanlığın Mimarı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Güngör, Zülfikar. “Azîz Mahmud Hüdâyî Dîvânı’nda Hz. Muhammed İmajı”. Üsküdar Sempoz-yumu-III: Uluslarası Aziz Mahmud Hüdayi Sempozyumu (23-25 Mayıs 2005) Bildiri-ler, I: 437-448. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmalar Merkezi Yayınları, 2006.
• Gürlek, Sema. Âşık Nevrûzî Mevlidi (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversi-tesi, 2013.
• Ğalib, Mustafa. Eflûtîn. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilal, 1986.
• el-Ğumârî, Ebu’l-Fadl Abdullah b. Muhammed. Murşidu’l-Hâir li Beyâni Ved’i Hadîsi Câbir. Erişim: 26 Aralık 2017. http://www.a7bash.com/kutub/MurshidAlHaairLibayan.pdf. Hafî. Zâdü’l Meâd (Kitâbü Mevlüdü’n Nebi). Nşr Secaattin Tural. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah. Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Thk. Mustafa Ab-dülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Harman, Ömer Faruk. “İsa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınla-rı, 2000), 22: 465-468.
• Haşim Veli. Esraru Mevlidi’n-Nebi. Bekir Efendi-Karagöz Matbaası, 1326.
• “Hel Hulika’n-Nebiyyu aleyhi’s-selam min nûrin”. Erişim: 24 Aralık 2017. www.alsoufia.com/main/1952-1-هل-خلق-النبي-صلى-الله-عليه-وسلم-من-نور-html.
• el-Hererî, Abdullah. Risâle fî Butlâni Da’va Evveliyyeti’n-Nûri’l-Muhammedî. Beyrut: 1422/2001.
• el-Himş, Adab Mahmud. en-Nûru’l-Muhammedî Beyne Hedyi’l-Kitâbi’l-Mübîn ve Ğuluvvi’l-Ğâlîn, er-Riyâd: 1407.
• İbn Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. Nşr. Ebu’l-Ala Afifî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, ts.
• İbn Arabî, Muhyiddin. Mevlidu’n-Nebi Sallallahu aleyhi ve sellem, er-Riyad: Câmiatu’l-Melik Suûd, 1957.
• İbnu’l-Arabi, Muhyiddin. el-Futuhatu’l-Mekkiyye. Nşr. Ahmed Şemsuddin. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• İdiz, Ferzende. “Tasavvufta Hakîkat-i Muhammediyye Meselesi ve Mesnevî’den Örnekler”. Ekev Akademi Dergisi 18/59, (Bahar 2014): 179-199.
• İlahi, İhsan İlahi Zahîr el-Pakistânî. et-Tasavvuf el-Menşe’ ve’l-Mesâdir. Lahor: 1406/1986.
• Kadıoğlu, İdris. “Muhyî ve Hakîkat-i Muhammediyye Kasîdeleri”. Journal of Turkish Language and Literature 2/1: (Winter 2016): 210-226.
• Kaplan, Yıldıray. Erzurumlu Kadı Mustafa Darîr’in Kitâb-ı Siyer-i Nebî’si. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
• el-Kastalânî, Ahmed b. Muhammed. el-Mevâhibu’l-Ledüniyye bi’l-Minehi’l-Muhammediyye, Thk. Salih Ahmed eş-Şâmî. Beyrût: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1425/2004.
• Kaya, Abdurrahman. Cismî’nin Mevlid’i (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• Kaya, Mesut. Çağdaş Tefsirlerde İsrâiliyata Yaklaşım Ve Kitab-ı Mukaddes Bilgilerinin Kullanı-mı. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2013.
• Kılavuz, A. Saim. “Mevlid'in Akaid Ve Kelam Açısından Analizi”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempzoyumu Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. B. Kemikli-O.Çetin), 292-300. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. “Hz. Peygamber Tasavvurumuzun Dönüşümü: Paradigma’dan Para-gon’a, Paragon’dan Kozmik İlke’ye”. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu. 129-139. Isparta, 2002.
• Kızıl, Hayrettin. “Diyarbakır ve Çevresinde Yazılmış Mevlitlerin Konularına Göre Tasnifi Dene-mesi”. e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi (Diyarbakır Özel Sayısı) 4/7 (2012): 116-150. Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1980.
• Kurt, Abdurrahman – Yanmış, Mehmet. “Mevlid Dindarlığı –Bursa Örneği-”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempzoyumu Mevlid ve Süley-man Çelebi. Ed. B. Kemikli-O. Çetin. 342-357. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Anka-ra 2010.
• Kurt, Ali Osman. “Süleyman Çelebi'nin Mevlid (Vesiletü'n-Necat)'inde Mitolojik Unsurlar”. Ekev Akademi Dergisi 10/29 (Güz 2006): 179-190.
• Lindisfarne, Nancy. Elhamdülillah Laikiz, Trc. Selda Somuncuoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Massignon, Louis. “Tasavvuf”. İslam Ansiklopedisi. 12/1: 26-32. İstanbul: Milli Eğitim Basıme-vi, 1979.
• Merdin, Saadettin. “Hakikat-i Muhammediye/Nur-i Muhammedî Teorisi”. Erişim: 11 Aralık 2017. https://mehmetselvi.wordpress.com/2014/02/06/hakikat-i-muhammediyenur-u-muhammedi-teorisi-saadettin-merdin/.
• “Mevlid Manzumesine Eleştirel Bir Yaklaşım Mevlid Manzumesi (Vesîletü’n-Necât) Süleyman Çelebi”. Erişim: 08 Aralık 2017.
• http://www.erdemyolu.com/Mevlid_Manzumesine_Elestirel_Yaklasim.pdf.
• Mevlid-i Şerif. Müellifi Meçhul. y.y., ts.
• Morris, Henry M. Kutsal Kitap, Bilim ve Yaratılış. Trc. M. Ali Şimşek. İstanbul: Kitab-ı Mukad-des Şirketi, 2008.
• “Multeka Ehli’l-Hadis”. Erişim: 24 Aralık 2017. http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=6670.
• Murteza, Ahmed. “Hadîsu Evveli mâ Halakallâhu Nûru Nebiyyike yâ Câbir Beyne’l-Hakîkati ve’l-Hayâl”. Erişim: 25 Aralık 2017. https://www.alkutubcafe.com/book/judUzP.html.
• Müslim, b. El-Haccâc. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nicholson, Reynold A. İslam Sufileri. Trc. M. Dağ v. dğr. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1978.
• Nom, Muhammed Taha. Sinanoğlu Ümidü’l Müznibin Mevlidi İnceleme Metin. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2013.
• Okudan, Rifat. “Hakikat-i Muhammediyye, Felsefî Temelleri ve Dinî Asıllarının Değerlendiril-mesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2003): 139-164.
• Okudan, Rifat. “Hz. Peygamber’den İlk Yaratılan Şey Hakkında Rivâyet Edilen Hadisler Işığında Hakikat-i Muhammediye”. VI. Kutlu Doğum Sempozyumu, Tebliğler. 165-178. Isparta: Tuğra Matbaası, 2003.
• Onay, İsa. Mevlid Ve Naatlarda Peygamber Tasavvuru. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2013.
• Ökten, Sadettin. “Mevlid Veya Bir Medeniyet Beyannamesi”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. B. Kemikli-O.Çetin. 31-48. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Özkan, Fatma. Şehîdî Mevlid (İnceleme-Metindizin). Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2012.
• Özkan, Mustafa. “Erken Dönem Osmanlı Türkçesi”. Osmanlı. Ed. Güler Eren. 9: 399-411. Anka-ra: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Özköse, Kadir. “Azîz Mahmud Hüdâyî’de Nûr-i Muhammedî Telakkisi”. Üsküdar Sempozyumu-III: Uluslarası Aziz Mahmud Hüdayi Sempozyumu (23-25 Mayıs 2005) Bildiriler. 1: 231-238. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmalar Merkezi Yayınla-rı, 2006.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsteri (ö. 283/896) ve Tasavvufi Tefsiri Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler”. Tasavvuf 3/9 (2002): 239-265.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Hallâc-ı Mansûr ve Eseri (Kitâbu’t-Tavâsin). İstanbul: 1976.
• Pekolcay, Necla. “Kitab-ı Mevlidi’n-Nebi aleyhi’s-selam Zâdü’l-Mead”, İslâmî Türk Edebiyatı Metinlerini Tetkik Metodları, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınla-rı, 1986.
• Pekolcay, Necla. İslâmî Türk Edebiyatı Metinlerini Tetkik Metodları, İstanbul: Marmara Üniver-sitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• es-Sadık, b. Muhammed b. İbrahim. Hasâisu’l-Mustafa Sallallahu Aleyhi ve Sellem Beyne’l-Ğuluvvi ve’l-Cefa, er-Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, ts.
• Samsakçı, Seda Yeşildal. Hafî’nin Mevlidi (el-Kevkebü’d-Dürriyye fî Mevlidi Hayri’l-Beriyye) ve Tahlili. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.
• Sarmış, İbrahim. Hz. Muhammed’i Doğru Anlamak. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
• Schimmel, Annemarie. el-Eb’âdu’s-sûfiyye fi’l-İslâm ve Târîhu’t-Tasavvuf. Trc. M.İ.es-Seyyid-R.H.Kutub. Bağdat: Menşûrâtu’l-Cemel, 2006.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Envâru’l-Aşikîn’de Bulunan Bazı Hadislerin Müslümanların Dînî Anla-yışlarına Etkileri Üzerine”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2013): 163-191.
• Şaliş, Nefise. Muhıbbî Hayatı, Eserleri Ve Mevlid’i. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• eş-Şinkîtî, Ahmed Abdulkadir el-Medenî. Tenbîhu’l-Huzzâk alâ Butlâni mâ Şâ’e Beyne’l-Enâm min Hadîsi’n-Nûr el-Mensûb li Musannifi Abdurrezzâk. er-Riyad: Mektebetu Dâri’l-Yakîn, 1402.
• Şirin, Mustafa. er-Risâletü’l-Ahmediyye fi’l-Velâdeti’l-Muhammediyye, (Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Gramatikal İndeks). Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2007.
• Taşköprü Kaymakamı el-Hac İbrahim Kadem. Mevlid-i Nebi aleyhi’s-Selam. Mekteb-i Sanayi’ Matbaası, 1302.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Tural, Secaatin. Hafî Zâdü’l-Meâd (Kitâbu Mevlidi’n-Nebi). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2011.
• al-Tustarî, Sahl b. Abd Allah al-Tustari. Tafsîr. Trans. Annabel Keeler and Ali Keeler. Jordan: Royal Aal al-Bayt Institute for Islamic Thought Amman, 2011.
• et-Tüsterî, Sehl b. Abdillah. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Tak. Taha Abdurrauf Sa’d-Sa’d Hasan Muhammed Ali. el-Kâhire: Dâru’l-Haram li’t-Turâs, 2004.
• Tüylü, Eda. Derviş Mevlid (İnceleme – Çeviriyazı- Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi, Kahra-manmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2013.
• Uludağ, Süleyman. “Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 448-450. İstanbul: TDV Yayınları 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Şiilikte Tasavvuf”. Milletlerarası Tarihte Ve Günümüzde Şiilik Sempozyu-mu İslami İlimler Araştırma Vakfı (Tebliğler ve Müzakereler) 13-15 Şubat 1993. 515-542. İstanbul; İlmi Neşriyat, 1993.
• Umay Türkeş-Günay. “Osmanlı İmparatorluğu ve Türk Halk Kültürü”. Osmanlı. Ed. Güler Eren. 9: 23-50. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Ünal, Meral. Es-Sivasi-Şemsettin Ahmet b. Muhammed b. Arif Ezzili’nin Mevlidi’n - Nebi İsimli Eseri (İnceleme, Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• el-Vekil, Abdurrahman. Hâzihi Hiye es-Sûfiyye, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1979.
• Vural, Mehmet. “Dâvûdü’l-Kayserî’de Tasavvuf Felsefesi –Hakikat-i Muhammediye Nazariyesi Üzerine-”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 3 (2015): 42-56.
• Yazar, Sadık. “Cismî ve Mevlidi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2 (Winter 2008): 484-515.
• Yıldırım, Ahmet. “Hadislerde Yaratılış Problemi”. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu, 193-207. Isparta: 2002.