İBN ḲUTEYBE’NİN EDEBÜ’L-KĀTİB MUKADDİMESİ’NDE DÖNEMİNİN İLMÎ ÇEVRELERİNE DAİR YAPTIĞI ELEŞTİRİLERİN TAHLİLİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 561 - 580, 31.03.2021

Soner Aksoy

https://doi.org/10.33415/daad.803455

Cited By: 1

Öz

İslamî ilimlerin hemen her alanında kendisini yetiştiren İbn Ḳuteybe (ö. 276/889), Arap dilinde edebî ve dilsel geleneğin gelişmesi ve ilerlemesinde büyük payı olan âlimlerin başında gelir. Bu bağlamda İbn Ḳuteybe’nin devlet hizmetinde görevli olan kâtipler için kaleme aldığı dil, imlâ ve kompozisyon esaslarıyla ilgili bilgileri içeren Edebü’l-kātib isimli eseri oldukça önemlidir. Öyle ki bu eser üzerine hicri dördüncü asırdan itibaren birçok şerh yazılmıştır. Daha çok dinî metinlerin özellikle Kur’an ve hadislerin doğru anlaşılması çerçevesinde döneminin ilmî çevrelerine dair eleştirileri içeren kısa bir Mukaddime ile başlaması, Edebü’l-kātib’i farklı kılan temel noktalardan birisidir. Bu Mukaddime’nin öneminden olsa gerek İbnü’s-Sîd el-Baṭalyevsî (ö. 521/1127), eser üzerine yazmış olduğu el-İḳtiḍāb fî şerḥi Edebi’l-Küttāb isimli üç ciltlik şerhinde Mukaddime bölümüne bir cilt ayırmıştır. Dolayısıyla yapılacak olan bu araştırmanın kapsamını bu Mukaddime oluşturmaktadır. Araştırmanın temel amacı ise Mukaddime’de yapılan eleştirilerin İbn Ḳuteybe’nin düşünce dünyası ve dönemin fikirsel hareketliliği açısından değerlendirilmesidir. Bu şekilde gerek İbn Ḳuteybe’nin düşünce dünyası gerekse de dönemin fikirsel hareketliliği açısından yapılan eleştirilerin arka planını ve nereye oturduğunu görme imkânı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, İbn Kuteybe, Kur’an ve Hadis, Edebü’l-Kâtib, Mukaddime, Eleştiri

Analysis of Ibn Quteyba’s Criticisms about the Scientific Circles of his Period in the Muqaddimah (Introduction) of Edeb al-Kātib

Öz

Ibn Quteyba (d. 276/889) who improved himself in almost every field of Islamic sciences, is one of the leading scholars who have a great role in the development and advancement of the literary and linguistic tradition in the Arabic language. In this context, Ibn Quteyba's work titled Edeb al-Kātib, which contains information about language, composition and spelling, which he wrote for the scribes (kuttāb) working in the state service, is very important. Such that many commentaries have been written on this work since the 4th century of the Islamic tradition. One of the main points that differentiates Edeb al-Kātib is that it begins with a short Muqaddimah (introduction) that includes criticisms about the scientific circles of the period in terms of correct understanding of religious texts, especially the Qur'ān and hadiths. Due to the importance of this Muqaddimah, Ibn al-Sîd al-Baṭalyevsî (d. 521/1127) in his three-volume commentary named al-İqtidāb fî Şerhi Edeb al-Kuttāb, he has commentated the chapter of Muqaddimah in one volume. Therefore, this Muqaddimah constitutes the scope of this research. The main purpose of the research is to analyze the criticisms made in the Muqaddimah in terms of Ibn Quteyba's world of thought and the intellectual mobility of the period. In this way, it will be possible to see the background of the criticisms made in terms of both the world of thought of Ibn Quteyba and the intellectual mobility of the period.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Ibn Quteyba, Qur’ān and Hadith, Edeb al-Kâtib, Muqaddimah (Introduction), Criticism

Kaynakça

• Akyüz, Hüseyin. el-Câhız’ın Hadis ve Sünnet Anlayışı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Algül, Hüseyin. İslam Tarihi. 4. Cilt. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1987.
• Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam Tarihi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Baṭalyevsî, İbnü’s-Sîd. el-İḳtiḍāb fî şerḥi Edebi’l-Küttāb. thk. Muṣtafā es-Seḳâ – Ḥāmid Abdulmecîd. 3. Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 1996.
• Câbirî, Muhammed Abid. Arap-İslam Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cevālîkî, Mevhūb b. Aḥmed. Şerḥu Edebi’l-Kātib. thk. Ṭayyib Ḥamd Būḥî. Kuveyt: Câmi‘atü Kuveyt, 2009.
• Çınar, Mehmet Şirin. Nahivciler ve Mantıkcılar Arasındaki Tartışmalar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Ḍayf, Şevḳi. el-Belāġa Taṭavvur ve Tārîḫ. Mısır: Dāru’l-Me‘ārif, ts.
• Demirbilek, Mine. İbn Kuteybe’nin Mezhep Anlayışı ve Diğer Mezheplere Bakışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Dülber, Hatice. İbn Kuteybe ve Hadis Anlayışı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2014.
• Hitti, Philip K.. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4. Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Hüseyin, Tâhâ. “el-Câhiz'den 'Abdulkahir Dönemine Kadar Arap Belağatı”. çev. M. Akif Özdoğan. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2016), 131-157.
• İbn Ḫaldūn, Abdurraḥmān b. Muḥammed. Muḳaddimetü İbn Ḫaldūn. Beyrut: Dāru Ṣādır, 2000.
• İbn Hallikān, Ebü’l-Abbās Şemsuddîn Aḥmed b. Muḥammed el-Berbekî. Vefeyātü’l-a‘yān. 8. Cilt. Beyrut: Dāru Ṣādır, ts.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed Abdullāh b. Müslim. Edebü’l-kātib. thk. Ali Fā‘ūr. Suud: Vizārātü’ş-Şuūni’l-İslāmiyye, 1987.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed Abdullāh b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arā. thk. Aḥmed Muḥammed Şākir. 2 Cilt. Kahire: Dāru’l-Me‘ārif, ts.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed Abdullāh b. Müslim. Te‘vîlu müşkili’l-Kur’ān. nşr. Aḥmed Seḳar. y.y.: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1973.
• İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed Abdullāh b. Müslim. Tefsîru ġarîbi’l-Kur’ān. thk. Aḥmed Seḳar. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Ḳuteybe. Hadis Müdafaası. çev. M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: OTTO Yayınları, 2017.
• İbn Nedîm, Ebü’l-Ferac Muḥammed b. İsḥāḳ. el-Fihrist. thk. İbrāhîm Ramaḍān. Beyrut: Dāru’l-Ma‘rife, 1997.
• İbrahim Hasan, Hasan. İslam Tarihi. çev. İsmail Yiğit - Sadrettin Gümüş. 10 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1985.
• İlhan, Avni. “Sümâme b. Eşres”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1989), 45-60.
• Kurt, Mustafa. İbn Kuteybe ve Tefsir Anlayışı. İstanbul: İfav Yayınları, 1996.
• Mez, Adam. Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti İslam’ın Rönesans’ı. çev. Salih Şaban. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Rescher, Nicholas. Tadavvuru’l-Mantıki’l-Arabî. çev. Muhammed Mehrân. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1985.
• Taylan, Necip. Anahatlarıyla İslam Felsefesi: Kaynakları, Temsilcileri, Tesirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1983.
• Tevḥîdî, Ebū Ḥayyān. Kitābu’l-imtā‘ ve’l-mu‘ānese. thk. Aḥmed Emîn - Aḥmed ez-Zeyn. Beyrut: Mektebetu’l-Aṣriyye, ts.
• Tüccar, Zülfikar. “Edebü’l-Kâtib”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/410-411. (İstanbul: TDV Yayınları, 1994).
• Varol, Hüseyin. “İbnu Kuteybe ve Eserleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1986), 141-153.
• Varol, Hüseyin. Edebu’l-Kâtib. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Doktora Tezi, 1980.
• Varol, M. Bahaüddin. “Ibn Kuteybe (V. 276/889) Hayatı, Eserleri ve İslam Tarihçiliğindeki Yeri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5 (1999), 245-274.
• Yazıcı, Hüseyin. “İbn Kuteybe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 20/145-149. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Ẕehebî, Şemsuddîn Ebū Abdullāh Muḥammed b. Aḥmed. Siyeru a‘lāmi’n-nübelā. thk. Şu‘ayb Arnavūd ve diğ. 25 Cilt. Kahire: Müessesetü’r-Risāle, 1985.