ABBÂSÎ İKTİDARININ MEŞRUİYET ARACI OLARAK AHBÂRU’L-ABBÂS VE İSLÂM TARİHÇİLİĞİ AÇISINDAN DEĞERİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 293 - 322, 31.03.2021

Öznur Özdemir , Şule Yüksel Uysal

https://doi.org/10.33415/daad.820181

Cited By: 2

Öz

Emevî iktidarının son bulmasıyla 132/750 yılında hilâfete geçen ve ikinci İslâm hanedanı sayılan Abbâsîler, yönetimi uzun bir ihtilâl hareketi nihayetinde devralmışlardı. İktidarı devraldıktan sonraki politikaları da ihtilâlin etkisinde olan bir anlayışa göre şekillenmişti. Öncelikli hedefleri hilâfetin kendilerinin meşru hakkı olduğunu savunmak ve bunu İslâm toplumundaki tebaaya kabul ettirmekti. Bu uğraşları ihtilâl başarıya ulaşana kadar olduğu gibi ilk Abbâsî halifesinin kendisini halife ilan etmesinden sonra da uzun müddet devam etmiştir. Hilâfeti ele geçiren hanedanın meşruiyetini ispat gayesi, bu dönemde yazılan eserlere belirli ölçülerde yansımıştır. Bu eserler arasında, Ahbâru’l-Abbas adıyla bilinen ve 1950’li yıllarda Bağdat’ta bulunan bir el yazması, ihtilâl tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kaynağa birçok çalışmada başvurulmuş olmasına rağmen, bu zamana kadar Abbâsî iktidarının meşruiyet aracı olarak İslâm tarihçiliği açısından müstakil bir çalışmada değerlendirilmemiştir. Bu makale, Ahbâru’l-Abbas’ı yönlendirici ve taraflı bir kaynak olarak ele alıp eserin yazım amacı hakkında bir inceleme ortaya koymak üzere kaleme alınmıştır. Kaynak modern dönemde İslâm tarihçiliğine yöneltilen sorular ve Abbâsî İhtilâline dair tartışmalar ışığında değerlendirilecektir. Çalışma, kaynaktan belirli bölümler içermektedir ve bu bölümler öne çıkan tartışma konuları ile ilişkilendirilerek sunulacaktır. Böylece 3./9. yüzyıla ait olduğu tahmin edilen bir İslâm tarihi kaynağı, tarih yazımı açısından ele alınarak da‘vet, devlet ve meşruiyet ekseninde Abbâsî İhtilâli ve ideolojik tarihçiliğinin analizi yapılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Abbasiler, Abbâsî İhtilâli, Tarih Yazımı, Meşruiyet

The Akhbār al-Abbās as a Legitimacy Tool of the Abbāsid Caliphate and its Value for Islamic Historiography

Öz

The second Islamic dynasty of Islam, the Abbāsids, had the caliphate in 132/750 after the Umayyads' collapse by means of a long-term revolutionary movement. After they took over the power, they shaped their policies under the influence of the revolution. Their primary goal was to defend themselves for their caliphate's legitimate right and impose this on the Islamic society. These efforts had continued for a long time after the first Abbāsid Caliph declared himself "the new caliph" in such a way they had been continued during the revolution. The aim for proving the legitimacy of the dynasty was reflected by the works written in this period to a certain extent. Amongst these works, a manuscript known as Akhbār al-Abbās, found in the 1950s in Baghdad, has an important place in the history of the revolution. Although the source has been referenced in many studies, it has not been evaluated in a study in terms of Islamic historiography as a means of the legitimacy of the Abbāsid power until now. This article is written to examine the purpose of writing by supposing Akhbār al-Abbās as a manipulative and biased source. The source will be evaluated in light of the new questions to the Islamic historiography and discussions on the Abbāsid Revolution in the modern period. The study includes specific chapters from the source, and these chapters will be presented concerning the discussion topics. Thus, a source of Islamic history which is dated to the 3rd/9th century will be discussed as well as the history of the Abbāsid Revolution and ideological historiography will be analysed based on da‘wa, dawla and legitimacy.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Abbāsids, Abbāsid Revolution, Historiography, Legitimacy

Kaynakça

• Agha, Saleh Said. The Revolution Which Toppled Umayyads: Neither Arabs Nor ’Abbāsid. Brill, 2003.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahmed b. Yahya, Belâzürî. Fütûhu’l-Buldân. thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’ - Ömer Enîs et-Tabbâ’. Beyrut: Müessesetu’l-Maârif, 1987.
• Bahramian, Ali - Umar, Suheyl. “Akhbār al-Dawla al-ʿAbbāsiyya”. Encyclopaedia Islamica, 2008. http://dx.doi.org/10.1163/1875-9831_isla_COM_0238
• Başaran, Selman. “İbnü’n-Nettâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/178-179. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bloch, Marc. Tarihin Savunusu veya Tarihçilik Mesleği. İstanbul: İletişim, 2018.
• Bora, Fozia. Writing History in the Medieval Islamic World: The Value of Chronicals as Archives. Londra: I.B. Tauris, 2019.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-. el-Câmi‘u’s-Sahih. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400.
• Carr, Edward Hallett. Tarih Nedir? İstanbul: İletişim, 2005.
• Çetin, Nihad. “Ahbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/486-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Daniel, Elton. “The Anonymous ‘History of the Abbasid Family’ and its Place in Islamic Historiography”. Middle East Studies 14 (1982), 419-434.
• Daniel, Elton L. The Political and Social History of Khurasan Under Abbasid Rule, 747-820. Minneapolis: Bibliotheca Islamica Minneapolis, 1979.
• Demirci, Kürşat. “Deccâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/67-69. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Dûrî, Abdulazîz. İlk Dönem İslam Tarihi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
• Green, Anna - Troup, Kathleen. The Houses of History. Manchester: Manchester University Press, 1999.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Siyasi-İctimai Hâdiselerle Hadîs Münasebeti. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Humphreys, R. Stephen. İslam Tarih Metodolojisi. İstanbul: Litera Yayınları, 2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Matbaatu Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Lassner, Jacob. Islamic Revolution and Historical Memory: An Inquiry Into the Art of ʻAbbāsid Apologetics. New Haven: American Oriental Society, 1986.
• Lassner, Jacob. “The ‘Abbasid Dawla: An Essay on the Concept of Revolution in Early Islam”. Tradition and Innovation in Late Antiquity. ed. Frank Clover - R. Stephen Humphreys, 1989.
• Mottahedeh, Roy. “The ’Abbāsid Caliphate in Iran”. Cambridge History of Iran. ed. R. Nelson Frye. Cambridge: Cambridge University Press, 1975.
• Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Hüseyin. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412.
• Omar, Farouk. The Abbasid Caliphate 132/750-170/786. Bağdat: National Printing and Publishing, 1969.
• Öz, Mustafa. “Muhammed b. Hanefiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/537-539. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Özen, Şükrü. “Velâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/11-15. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Râmhurmuzî, Hasen b. Abdurrahman. el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-vâî. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1391.
• Sharon, Moshe. Black Banners from the East: Revolt: The Social and Military Aspects of the ‘Abbasid Revoltulion. ACLS Humanities E-Book, 1990.
• Van Vloten, Gerlof. Emevî Devrinde Arab Hâkimiyeti: Şîâ ve Mesîh Akîdeleri Üzerine Araştırmalar. çev. Mehmed Said Hatiboğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınevi, 1986.
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınevi, 1963.
• Ahbâru’d-devleti’l-‘Abbâsiyye. thk. Abdülazîz Dûrî - Abdülcebbâr Muttalibî. Beyrut: Dârü’t-Talia, 1971.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 09 Ocak 2020. https://sozluk.gov.tr
• Kitab-ı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1997.
• Kur’an-ı Kerim Meali. Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim 19 Ekim 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr