Tarihten Günümüze Sûfî-Siyaset İlişkileri Yazar: Salih Çift, Takyettin Karakaya (ed.), (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020, 720 sayfa.)

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 1189 - 1204, 30.09.2021

Muammer Cengiz

https://doi.org/10.33415/daad.948779

Öz

İslâm düşüncesinin sacayaklarından biri olarak tasavvufun siyaset düşüncesi ile irtibat noktaları, İslâm toplumunun bir parçasını teşkil eden zâhid ve sûfî çevrelerin siyasî kurum ve karakterlerle münasebetleri, tasavvufun kurumsal tezahürü olan tarikatların siyasetle temas biçimleri akademik bir ilgi konusu olarak tasavvuf açısından olduğu kadar târih, siyaset, iktisat ve sosyoloji gibi sahalar zaviyesinden de ele alınabilecek interdisipliner bir mahiyete sahiptir. Hangi tasnif şeklini dikkate alırsak alalım tasavvuf târihinin bütün dönemlerinde “sûfîler”in toplumun farklı kesimleri (devlet ricâli, ulemâ, halk, gayr-i müslimler vs.) yahut “tasavvuf”un muayyen bir mesele (kültür, sanat, metafizik, hukuk, iktisat, siyaset) ile olan irtibatı tasavvuf araştırmalarının önemli bir boyutunu teşkil eder. Bu çerçeveden bakıldığında tasavvuf ve tarikatlar târihini/düşüncesini bir çok muayyen konu/tema bağlamında olduğu gibi siyaset kavramı/kurumu üzerinden de “okumak”/“takip etmek” mümkündür. “Tasavvuf ilminin siyaset düşüncesinden, tarikatların da –ilk ortaya çıkış yılları istisna edilirse- siyasetten uzak ve bağımsız kalmadıkları” düşünüldüğünde “sûfî-siyaset ilişkileri”nin asırlara hükmeden bir mesele olarak bütün yönleri ve tarafları ile çözüme kavuşturulması gereken bir problem alanı olduğunu söylemek mümkündür. “Tasavvuf/sûfî/tarikat ve siyaset/siyaset adamı/siyâsî merkez” arasındaki târihî-aktüel, teorik-pratik, inişli-çıkışlı, uzak-yakın, muvafık-muhalif, açık-karmaşık ilişkilerin tarihinin çok gerilere götürülebilecek farklı katmanları, muhtelif vecheleri, değişik parametleri bulunmaktadır. Bir ilmî disiplin olarak “tasavvuf”, bu disiplinin uzanımı olarak ortaya çıkmış “tasavvuf literatürü”, tasavvufun kurumsal ve sosyal tezahürleri olan “tarikatlar, tekkeler” ve tasavvufî hayatı benimseyen kimlikler olan “şeyh ve mürid” gibi temel unsurlara siyaset merkezli olarak bakıldığında değişik dönem ve coğrafyalarda bazen benzer bazen de farklı manzaralarla karşılaşmak mümkündür. Dolayısı ile sûfî ve siyaset ilişkileri çok yönlü ilişkiler ağında ve uzun bir tarihi süreçteki hem teorik çerçeveyi hem de pratikteki uygulamaları dikkate alarak ele alınabilecek bir meseledir. Sûfî-siyaset ilişkilerini belirleyen farklı yan unsurlar olsa da idare mekanizmasının içinde bulunanlar (siyasi merkez/iktidar/bürokrasi/yöneticiler/idareciler) ile tasavvuf merkezli kişi ve kurumlar (sûfîler/tekkeler/şeyhler/dervişler) arasındaki münasebetlerin bu irtibat tarzlarının zeminini teşkil ettiğini düşünebiliriz. Zaman zaman karmaşık-çefrefilli-gerilimli-çatışmacı zaman zaman ise mesafesiz, uyumlu ve yakın bu ilişki tarzlarını tek bir cephesiyle okumak ve değerlendirmek hadisenin bütününü gözden kaçırmanın önündeki en büyük engel olarak durmaktadır. Târihî ve güncel boyutları ile sufi-siyaset ilişkilerinin nesnel/objektif/bilimsel yöntemlere dayalı olarak, sığ münakaşalardan uzakta kalarak, bütüncül bir perspektiften ele alınması ile hem dünü/târihi doğru teşhis etmek hem de bu gün yaşanan bir takım sorunların üstesinden gelmek mümkün hale gelecektir. Haddizatında tasavvuf literatürü açısından sufi-siyaset ilişkileri çerçevesinde oluşan müstakil bir literatürün varlığı konunun sûfî muhayyilede daima canlı bir mesele olarak varolageldiğini ve en azından teorik/ilkesel olarak çerçevesinin belirgin olduğunu söylemek mümkündür.
Yukarıdaki girizgâhtan hareketle sözü “01-03 Kasım 2019”da İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV) ile Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi işbirliği ile Bursa’da gerçekleştirilmiş olan “Tarihten Günümüze Sûfî-Siyâset İlişkileri” başlıklı uluslararası ilmî toplantıda sunulan bildirilerin Salih Çift ve Takyettin Karakaya editörlüğünde bir araya getirilmesiyle ortaya çıkmış kitapa getirecek ve mezkur yayının kritiğini yapmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf, sufi, siyaset

Kaynakça

• Tarihten Günümüze Sûfî-Siyaset İlişkileri, Salih Çift, Takyettin Karakaya (ed.), (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020, 720 sayfa.)