Two Different Faces of Representation: A Comparative Analysis of The Classical Dalālat Conception and the Concept of Modern Semiosis in the Context of Definition and Its Elements

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 1069 - 1095, 30.09.2021

Şeyma Gülsüm Önder

https://doi.org/10.33415/daad.955388

Öz

In classical logic, ad-dalālat, which means that knowledge of one thing requires knowledge of another, has an important place in Islamic sciences. On the other hand, semiotics has developed in a structure that concerns many fields from thought to art and from science to culture since its establishment. Semiosis, which is used as one of the basic terms of science branches such as semiotics and narratology with its sub-branches, was put forward by the logician philosopher Charles Sanders Peirce (1839-1914). In short, semiosis is the name given to the process of representing a certain thing (object) on a certain ground, in a certain meaning. In this article, the main difference between the terms dalālat and semiosis, which are evaluated under the phenomenon of representation, will be revealed based on the definitions given to these terms in their own fields of existence and the knowledge of the elements. Accordingly, in the introduction, the place of dalālat in Islamic tradition in general and classical logic in particular will be briefly mentioned. In the first part, dalālat will be discussed with its definition and elements, while in the second part, Peirce's semiotics and the concept of semiosis will be discussed by briefly giving modern semiotics’ schools. In the third chapter, a comparative analysis of classical dalālat and semiosis’ terms will be made, taking into account the ground that played a role in their formation. As a result, it will be pointed out that the relationship between the emergence ground of the dalālat and the elements it contains is mind-centred and based only on the dāl-medlūl relationship, while the modern concept of semiosis is object-oriented and is knitted with a network of double and triple relations between the sign, the object and the mind. Therefore, it will be pointed out that the semiosis reflects the concept of representation better than the dalālat in terms of the breadth of its scope, apart from the limitation imposed by its object-oriented nature.

Anahtar Kelimeler

Semiotics, Logic, Peirce, Object, Relation of Signifier-Signified

TEMSİLİN İKİ FARKLI YÜZÜ: TANIM VE UNSURLARI BAĞLAMINDA KLASİK DELÂLET ANLAYIŞI İLE MODERN SEMİYOZİS KAVRAMININ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Öz

Klasik mantıkta bir şeyin bilgisi ile başka bir şeyin bilgisine ulaşmak anlamındaki delâlet, İslâmî ilimlerde önemli bir yere sahiptir. Diğer yandan semiyotik bilimi, kuruluşundan bu yana düşünceden sanata, bilimden kültüre birçok alanı ilgilendiren bir yapıda gelişme göstermiştir. Alt dallarıyla birlikte göstergebilim ve anlatıbilim gibi bilim dallarının temel terimlerinden biri olarak kullanılan semiyozis ise mantıkçı filozof Charles Sanders Peirce (1839-1914) tarafından ortaya atılmıştır. Semiyozis kısaca bir göstergenin belli bir zeminde, belli bir anlamda yine belli bir şeyi (nesne) temsil etme sürecine verilen isimdir. Bu makalede temsil olgusu altında değerlendirilen delâlet ve semiyozis terimleri arasındaki temel fark, bu terimlere kendi varlık alanlarında verilen tanımlar ve unsurların bilgisinden hareketle ortaya koyulacaktır. Buna göre girişte, delâletin genelde İslam geleneğinde, özelde ise klasik mantıktaki yerine kısaca değinilecektir. Birinci bölümde delâlet, tanımı ve unsurları ile ele alınırken ikinci bölümde, kısaca modern göstergebilim ekolleri verilerek Peirce semiyotiği ve semiozis kavramı ele alınacaktır. Üçüncü bölümde ise klasik delâlet ile semiyozis kavramlarının oluşumlarında rol oynayan zemin dikkate alınarak karşılaştırmalı analizi yapılacaktır. Sonuç olarak delâletin ortaya çıkış zemini ve içerdiği unsurlar arasındaki ilişkinin akıl merkezli ve yalnızca dâl-medlûl ilişkisine dayalı olduğuna, modern semiyozis kavramının ise nesne odaklı olduğuna ve göstergenin, nesnenin ve zihnin birbirleriyle ikili ve üçlü ilişkiler ağı ile örülü bir sistem oluşturduğuna işaret edilecektir. Dolayısıyla semiyozis kavramının nesne odaklı oluşunun, etki alanını sınırlaması dışında, kapsayıcılığı açısından temsil olgusunu delâlet kavramına nazaran daha iyi yansıttığına işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Semiyotik, Mantık, Peirce, Nesne, Dâl-Medlûl İlişkisi

Kaynakça

• Altunya, Hülya. “Gelenbevî’nin İsaguci Şerhi İsimli Eseri Üzerine ‘Delâlet ve Tanım Konuları Bağlamında’ Bir İnceleme”. Eskiyeni 41 (2020).
• Bardakoğlu, Ali. “Delâlet”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 9/120. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Bolay, Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 9/119. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Cengiz, Mehdi - Fazlıoğlu, Şükran. “Fahreddin er-Razî’nin ‘Dilde Kesinlik’ Sorununa Yaklaşımı: Tespit ve Tercih”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 42 (2020).
• Cengi̇z, Mehmet. “Fıkıh Usûlünde Beyân Teorisinin Delâlet Yolları Üzerinde Tatbîki ‘Hâs Lafız Özelinde’”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (30 Aralık 2020), 511-546.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Muʿcemü’t-taʿrîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîlet, 1425/2004.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2015.
• Commens Digital Companion to C. S. Peirce. “Sign”. Erişim 17 Ağustos 2021. http://www.commens.org/dictionary/term/sign
• Commens Digital Companion to C. S. Peirce. “Final Interpretant”. Erişim 22 Ağustos 2021.
• http://www.commens.org/dictionary/term/final-interpretant
• Deffe, Belkâsım. “ʿİlmü’s-Sîmyâ fi’t-Türâsi’l-ʿArabî”. Mecelletü’t-Türâsi’l-’Arabî 91 (2003).
• Erdem, Mehmet - Deliçay, Tahsin. “Mantık, Belâgat ve Usûl-ü Fıkıh İlimleri Arasında Ortak Bir Kavram Olarak ‘Delâlet’”. Marife 1 (2002).
• Fârâbî, Ebû Nasr. Harfler Kitabı. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Fârâbî, Ebû Nasr. Kitâbu’l-elfâzi’l-müstamele fi’l-mantık. thk. Muhsin Mehdi. Beyrut: Dâr’ul-Meşrık, 1406–1986.
• Gazzâlî. el-Müstasfâ min ʿilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız. 4 Cilt. Medine: Medine-i Münevvere, 1413/1992.
• Hanûn, Mübârek. Dürûs fi’s-sîmyâiyyât. Mağrib: Mektebetü’l-Edebi’l-Mağribî, 1. Basım, 1987.
• İltaş, Davut. Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Yönteminin Delâlet Anlayışı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2006.
• İbn Sînâ. Yorum Üzerine/Kitâbu’ş-Şifâ. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İnönü, Nazlı. “Charles Sanders Pierce’ün Pragmatizmi”. Felsefe Arkivi 33 (2008).
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ. Külliyyât-ü Ebi’l-Bekâ. thk. Muhammed Muhammed Tamir - Enes Şami. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1435–2014.
• Kur’an Yolu (Erişim 19 Haziran 2021). https/kuran.diyanet.gov.tr.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz b. ‘Alî. Mir’âtu’l-usûl fî Şerhi Mirkâti’l-Vusûl. İstanbul: Dâru’t- Tıbâ‘ati’l-‘Âmira, 970/1272.
• Peirce, Charles Sanders. The Collected Papers of Charles Sanders Peirce. ed. John Deely. 8 Cilt. PDF: Cambridge: Harvard University, 1994.
• Râzî, Ebû Abdullah Kutbüddîn. Tahrîrü’l-kavâʿidi’l-mantıkiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye. thk. Muhsin Bîdârfer. Menşûrât Bîdâr, 2. Basım, 765/1364.
• Rifat, Mehmet. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 2. Temel Metinler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Sekkâkî, Ebû Ya’kûb. Miftâhu’l-‘ulûm: Belâgat. çev. Zekeriya Çelik. İstanbul : Litera, 2017.
• Selçuk, Remziye. “İzmirli İsmâil Hakkı’dan Hareketle ‘Delâlet’ Üzerine Bir Değerlendirme”. Ekev Akademi Dergisi 75 (2018).
• Şahin, Hüseyin. “Kelâmcılara Göre Delîl ve Delîl Türleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 13/1 (2015).
• Tâhâ, Nas. Fıkıh Usûlünde Mefhûmun Delâleti ile İlgili Kavramların Gelişimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2011.
• Teftazânî, Sa’deddîn Mesʿûd b. Ömer b. Abdullah. el-Mutavvel: Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-Ulûm. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1434–2013.
• Teftâzânî, Sa’düddin. el-Makâsıd. çev. İrfan Eyibil - Ahmet Kaylı. 1 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Teftâzânî, Sa’düddin. el-Mutavvel Belagat İlimleri Beyân-Bedî‘. çev. Zekeriya Çelik. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
• Tehânevî, Muhammed b. ʿAla b. Ali el-Fârûkî el-Hanefî. Keşşâf Istılâhâti’l-Fünûn. thk. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1416–1996.
• Street, Tony. “The Reception of Pointers 1.6 in Thirteenth-Century Logic: On the Expression’s Signification of Meaning”. Philosophy and Language in the Islamic World. ed. Nadja Germann - Mostafa Najafi. Berlin: De Gruyter, 2021.
• Türer, Celal. Charles Sanders Pierce’ün Pragmatik Felsefesi. İstanbul: Üniversite Kitabevi, 1. Basım, 2003.
• Yıldırım, Abdullah. Vazʿ İlmi ve Unkûdu’z-Zevâhir/Ali Kuşçu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• ʿAskerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl. el-Furûkü’l-lugaviyye. Kâhire: Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfe, 1417–1997.
• ʿAyâşî, Münzir. es-Sîmyâiyyât: İtticâhâtühâ ve Mefâhîmühâ. Şam: Dâru Emeli’l-Cedîde, 1. Basım, 2017.