The Traces of The Death’s Variability Idea in the Verses

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 455 - 482, 31.03.2022

Nezir Maviş

https://doi.org/10.33415/daad.1033358

Öz

The nature of human death has been a controversial issue. Poverty, illness, accident, and war are reflected in people's lives negatively; It is known that health, peace and well-being reflect positively. The fact that man's life span is surrounded by biological, social and other laws and conditions within the scope of sunnah makes us think that he has a choice and effect on living until old age, and this reinforces the consciousness of protecting the life of himself and others by getting rid of the fatalistic understanding of the individual. This situation raises the ques-tions of whether the divine providence regarding death determines an unchanging period for every human being or a specific capacity to live and whether the latter means a change in religious science. The purpose of our article is to seek answers to these questions based on the texts. While doing this, the interpretations of good verses on the subject will be emphasized how the commentators interpret these verses will be examined, and Mu'tazilite and Sunni views will be consulted when necessary. Thus, it will be tried to determine which of the views of the immutability and variability of the time is in harmony with the scriptures, human freedom and responsibility, and the laws within the scope of sunnatullah that limit the time.

Anahtar Kelimeler

Kalām, verse, death, procrastination, delay

ECELİN DEĞİŞKENLİĞİ DÜŞÜNCESİNİN NASLARDAKİ REFERANSLARI

Öz

İnsan ecelinin mahiyeti tartışılagelen bir konu olmuştur. Yoksulluk, hastalık, kazâ ve savaş gibi arızî durumların insanın yaşamına olumsuz yansıdığı; sağlık, huzur ve refahın ise olumlu yansıdığı bilinmektedir. İnsanın yaşama süresinin sünnetullah kapsamındaki biyolojik, toplumsal ve diğer yasa ve şartlarla kuşatılması, yaşlılık dönemine kadar yaşamada tercih ve etkisinin bulunduğunu düşündürmekte, bu da bireyin kaderci anlayıştan sıyrılarak kendisinin ve başkalarının yaşamını koruma bilincini pekiştirmektedir. Bu durum, ecele ilişkin ilahi takdirin her insanın yaşayacağı değişmez bir süre mi yoksa insana belli bir yaşama kapasitesi mi belirlediği ve bunlardan ikincisinin ilahi ilimde değişim anlamına gelip gelmediği sorularını gündeme getirmektedir. Makalemizin amacı, bu sorulara naslar temelinde cevap aramaktır. Bunu yaparken konuyla ilgili örnek nasların yorumları üzerinde durulacak, müfessirlerin bu nasları nasıl yorumladıkları irdelenecek, gerektiği yerlerde Muʿtezilî ve Sünnî görüşlere başvurulacaktır. Böylece ecelin değişmezliği ve değişkenliği görüşlerinden hangisinin naslarla, insan özgürlük ve sorumluluğuyla ve eceli sınırlayan sünnetullah kapsamındaki yasalarla uyum halinde olduğu tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, nas, ecel, takdîm, te’hir

Kaynakça

• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cuʿfî. Ṣaḥîḥ. Dımaşk-Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1423/2002.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ. thk. Muhammed Muhamed Tâmir. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1430/2009.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf. Müʿcemü’t-taʿrîfât. thk. Muhammed Sıddîk el- Minşevî. Kahire: Dârü’l-Fadîle, 1357/1938.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. thk. Şuʿayb el-Arnavut - Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yaʿkūb b. Muhammed. Beṣâirü zevi’t-temyîz fî leṭtâifi’l- kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Ka-hire: y.y. 1996.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tûnisî. Tefsîrü’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t- Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuâyb el-Arnavut-İbrahim Zeybek. 50 Cilt (Beyrut: Müesseetü’r-Risale, 1460/1999).
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş- Şâfiî. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-ʿaẓîm. thk. Sâmî b. Muham-med es-Seleme. 8 Cilt. Riyad: Dârün Tayyibe, 1418/1997.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânüu’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır. Karadeniz, Osman. “Ecel ve Ömür”. Kelâm El Kitabı, ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Karaman, Hayreddin ve dğrl. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. 5 Cilt. http://www.insanveislam.org/ FileUpload/ ep813891/File/kuran-yolu.pdf), 4/752.
• Kermî, Zeynüddîn Merʿî b. Yûsuf b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Ebî Bekr. İrşâdü zevi’l-ʿirfân limâ li’l-ʿumr mine’z-ziyâde ve’n-noḳsân- thk. Meşhûr Hasan Mahmûd Salmân. Amman: Dârü Ammâr, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿli-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. 5 Cilt. Kahire: Dârü’l- Kütübi’l-Mısriyye, 1353/1935.
• Küleynî, Muhammed b. Yaʿkûb. el-Kâfî. thk. Muhammed Câfer Şemsüddin. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Teâ’ruf li’l- Matbûât, 1411/1990.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân -Te’vîlâtü Ehl-i’s-sünne-. thk. Fâtıma Yûsuf Eshamî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, ts.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. et-Tavḳîf ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf. thk. Abdülhamit Salih Hamdan. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Ṣaḥîḥ. thk. Nazar Muhammed el-Faryâbî. Riyad: Dârün Tayyibe, 1426/2005.
• Okumuş, Namık Kemal. Kelâmda Ecel Problemi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Bölümü Kelâm Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2000.
• Râġıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Ḳur’ân. b.y.: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, ts.
• Râzî, Ebû Abdillah (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberîstânî. Tefsîrü Faḫri’r-Râzî -el- Müştehir bi’t-Tefsîri’l-kebîr ve Mefâtiḥi’l-ġayb-. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1401/1981.
• Şerîf el-Murtazâ, Ali b. el-Hüseyn el-Mûsevî. Tefsîrü’ş-Şerîf el-Murtażâ -Nefâisü’t-te’vîl-. thk. Müctebâ Ahmed el-Mûsevî. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Elemî li’l-Matbûât, 2008.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Nûmân el-Bağdâdî. Taṣḥîḥü iʿtikâdâti’l-İmâmîyye. thk. Hüseyin Dergâhî. Kum: Müessesetü’l-İmam es-Sâdık, 1413/1992.
• Şeyh el-Müfîd, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Nûmân el-Bağdâdî. Evâilü’l-maḳkâlât. thk. Şeyh İbrahim el-Ensârî. Kum: el-Mu’temerü’l-Âlemi li-Elfîyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd.Müfîd, 1413/1992.
• Şeyh es-Sadûk, Ebû Câfer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Bâbeveyh el-Kummî. Kitâbü’l-İʿtiḳâdât. thk. Müessesetü’l-İmam el-Hâdî. Kum: Peyâm-i İmam Hâdî, 1433/1971.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Tefsîrü’t-Ṭaberî -min Kitâbihi Câmiʿü’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Ḳur’ân-. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l- Arabiyye, 1422/2001.
• Tanahî, Mahmûd Muhammed. min-Esrâri’l-luğa -fi’l-kitâb ve’s-sünne-. Mekke: Dârü’l-Feth, 2008.
• Teftazânî, Saʿdüddîn Mesʿûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerḥü’l-aḳâid. thk. Şeyh Ahmed Hicâzî es-Sakkâ. Kahire: Mektebe-tü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1407/1987.
• Tehânevî, Muhammed Alî. Mevsûʿatü keşşâfi ıṣtılaḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. thk. Alî Dahrûc. trc. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirûn, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿü’l-kebîr. thk. Beşâr Avâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ġarb el-İslâmî, 1417/1996.
• Yalçınkaya, Mustafa. “Kelâmî Bir Problem Olarak Ecel ve Maktulün Eceli Meselesine Mukayeseli Bir Yaklaşım”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergi-si 11/1 (2018), 189-212.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan haḳkâiḳi’t-tenzîl ve ʿuyûnü’l- eḳkâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 3. Baskı, 1430/2009.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zümerli. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1415/1995.