Bu makalede, hadis usulü kaynaklarında çok sık olmasa da İbnü’s-Salâh’a (öl. 643/1245) itiraz bağlamında ismi geçen İbn Ebi’d-Dem’in (öl. 642/1244) ve Tedkîku’l-ʿınâye fî tahkîki’r-rivâye adlı kitabının Mukaddimetu İbni’s-Salâh ile olan ilişkisi ele alınmaktadır. Tedkîku’l-ʿınâye’nin intihal olduğu yönünde Şemsuddîn es-Sehâvî’nin (öl. 902/1497) iddiası ile eserin tahkik heyetinin kanaatinin örtüşmesi sebebiyle söz konusu iki eser mukayeseli okunarak aralarındaki ilişki tespit edilmeye çalışılmıştır. Henüz İbnü’s-Salâh hayattayken eseri hakkında çalışma yapılmış olması ve bunun da intihal niteliğini taşıması fevkalade dikkat çekicidir. Şekil, yöntem ve muhteva açısından Tedkîku’l-ʿınâye’deki intihalin boyutlarının ve niteliğinin ortaya konması bu araştırmanın temel hedefidir. Bu arada bahse konu eserin sahip olduğu bazı orijinal yönleri ile müellifinin İbnü’s-Salâh’a yaptığı birtakım eleştirilere de dikkat çekilmektedir.
Aba, Veli. Hatîb el-Bağdâdî’nin Hadis Usulü Anlayışı. Konya: Palet Yayınları, 1. Basım, 2013.
Arslan, Ali. “Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri
Araştırmaları Dergisi 6/5 (2017), 2459-2474. http://www.itobiad.com/tr/download/article-file/369569
Atan, Abdullah Hikmet. Dâru’l-Hadis Müessesesinin Ortaya Çıkışı ve İlk Dönem Dımaşk Dâru’l-Hadisleri. İstanbul:
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
Bağcı, H. Musa. “Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu”.
İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 541-576. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Bedir, Murtaza. “Mütekaddimîn ve Müteahhirîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 32/186-188. İstanbul:
TDV Yayınları, 2006.
Erdoğan, Tunahan. “Hadiste İctihad Kapısı Kapanmış mıdır?” 5. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler
Kitabı. 37-55. İlmi Etüdler Derneği, 2016. https://doi.org/10.12658/TLCK.5.3.B003
Eren, Muhammet Emin. “Moğultay b. Kılıç’ın İbnu’ṣ-Ṣalāḥ ile Derdi Ne İdi?: Memlük Dönemi Hanefilerin Hadisçi
Olarak Var Olma Mücadelesi”. Hadis ve Ulema. İs-tanbul: İSAV, 2021.
Evgin, Abdulkadir. “Hadis’e Dayalı Bazı Problemlerin Günümüze Yansımaları”. Dinî Araştırmalar Dergisi 5/13
(2002), 177-186.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Soru-nu. Ankara: TDV
Yayınları, 1. Basım, 1997.
Hatamleh, Thamer. “Menhecü’z-Zerkeşî fi’n-Nüket ʿalâ İbni’ṣ-Ṣalâḥ Muḳârane maʿa menheci İbn Ḥacer fî
Nüketih”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2015), 452-474.
Hizmetli, Sabri. “İbn Ebü’d-Dem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/455-456. İstanbul: TDV Yayınları,
1999.
Kahraman, Hüseyin. “İbnu’ṣ-Ṣalâḥ ve ʿUlûmu’l-Ḥadîs̱’i”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (1994),
335-342. http://isamveri.org/pdfdrg/D00193/1994_6/1994_6_KAHRAMANH.pdf
Ḳasṭallânî, Aḥmed b. Muḥammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilmelik el-Mıṣrî. İrşâdü’s-sârî li şerḥi’l-Buḫârî. 10 Cilt. Mısır: el-
Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 6. Basım, 1323.
Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah. Keşfu’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Şerafettin
Yaltkaya - Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: Maârif Matbası, 1. Basım, 1941.
Kesgin, Salih. “Hadis Usul Tarihindeki Yeri Bağlamında Kâdî İyâz’ın (v. 544/1149) el-İlma’ İla Ma’rifeti Usuli’r-
Rivaye ve Takyidi’s-Sema’ Adlı Eseri”. Ondokuz Ma-yıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2015), 61-81.
Kettânî, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Ḥasenî. er-Risâletü’l-müstaṭrafe (Hadis Literatürü). çev.
Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, ts.
Koç, İbrahim. Günümüz Arap Dünyasında Hadis Usulü Tartışmaları. Ankara: TDV Ya-yınları, 1. Basım, 2021.
Koçyiğit, Talat. “ʿIlmu Uṣûli’l-Ḥadîs̱ veya ʿIlmu Muṣṭalaḥi’l-Ḥadîs̱”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/
(1969), 117-135.
Maabdeh, Yaḥya Zakareya. “el-Muṣannefât fi’n-nüketi’l-ḥadîs̱iyye ʿavâmilu neş’etihâ ve mecâlâtihâ”. Din
Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi XXI/1 (2021), 451-484.
Molla ʿAliyyu’l-Ḳârî, Nûruddîn ʿAli b. Sulṭân Muḥammed el-Heravî. Şerḥu Nuḫbeti’l-fiker fî muṣṭalaḥâti ehli’l-es̱er.
thk. Muḥammed Nizâr-Hüşeym Nizâr. Beyrut: Dâru’l-Erḳâm, ts.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû’ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Dârü’l-Fikir, 1. Basım, ts.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref b. Mürî. et-Taḳrîb ve’t-teysrîr li maʿrifeti süneni’l-beşîri’n-neẕîr fî uṣûli’l-
ḥadîs̱. thk. Muḥammed ʿOs̱mân el-Ḫuşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1. Basım, 1985.
Özben, Zübeyde. “Hanefiler’in Mukaddime Temelli Hadis Usulü Litaratürüne Katkısı”. İslâm Araştırmaları Dergisi
36 (2016), 1-31.
Özşenel, Mehmet. “Bir Kriz Dönemi Âlimi Olarak İbnu’ṣ-Ṣalâḥ ve Eseri ʿUlûmu’l-Ḥadîs̱”. Sakarya Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 55-68.
Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavût-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-
Turâs̱, 2000.
Seḫâvî, Ebu’l-Ḫayr Şemsüddîn Muḥammed b. ‘Abdirrahmân, İbrâhîm Bâcis ʿAbdulmecîd. el-Cevâhir ve’d-durer
fî tercemeti Şeyḫi’l-İslâm İbn Ḥacer. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
Seḫâvî, Ebu’l-Ḫayr Şemsüddîn Muḥammed b. ʿAbdirraḥmân. Fetḥu’l-muġîs̱ bi şerḥi Elfiyeti’l-ḥadîs̱. thk. Ali Hüseyin
Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1. Basım, 2003.
Suyûṭî, Ebu’l-Faḍl Celâlüddîn ‘Abdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed. Tedrîbu’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevâvî.
thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1. Basım, 2005.
Sübkî, Ebû Naṣr Tâcüddîn ʿAbdülvehhâb b. ʿAlî b. ʿAbdilkâfî. Ṭabaḳâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdülfettâh
Muhammed el-Hulv, Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hicr, 2. Basım, 1413.
Şirbînî, Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ ma‘ri-feti me‘âni’l-Minhâc. thk. Muavvad Ali
Muhammed, Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 6 Cilt. Beyrut, 1. Ba-sım, 1994.
Tuğlu, Nuri. “Hadis İlminde Kitap Esaslı Sıhhat Tespiti Üzerine Bazı Mülahazalar (Ḥâkim en-Neysâbûrî ve İbnu’ṣ-
Ṣalâḥ Özelinde)”. Dinî Araştırmalar Dergisi 15/41 (2012), 136-155.
Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOsmân b. Ḳaymaz et-Türkmânî. Siyeru Aʿlâmi’n-
nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOsmân b. Ḳaymaz et-Türkmânî. Teẕkiratu’l-ḥuffâz.
4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 1998.
In this article, the relevance of Tadqīq al-‘Ināyah of Ibn Abi’l-Dam (d. 642/1244), whose name is mentioned in the context of objection to Ibn al-Ṣalāḥ (d. 643/1245) although not very often, to Muqaddimah Ibn al-Ṣalāḥ is discussed. Ba-sed on Şams al-Din al-Sakhāwī’s (d. 902/1497) claim that Tadqīq al-‘Ināyah is plagiarism and the book’s critical edition committee being of the same opinion, it is tried to determine the relationship between the two works by reading them comparatively. It is very remarkable that there was a study on Ibn al-Ṣalāḥ’s work while he was still alive, and that it contained plagiarism. The main objective of this research is to reveal the dimensions and nature of plagiarism in Tadqīq al-‘Ināyah in terms of form, method and content. In the meantime, the paper will draw researchers attention to some of the original aspects of the work in question and to some criticisms of its author against Ibn al-Ṣalāḥ.
Aba, Veli. Hatîb el-Bağdâdî’nin Hadis Usulü Anlayışı. Konya: Palet Yayınları, 1. Basım, 2013.
Arslan, Ali. “Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri
Araştırmaları Dergisi 6/5 (2017), 2459-2474. http://www.itobiad.com/tr/download/article-file/369569
Atan, Abdullah Hikmet. Dâru’l-Hadis Müessesesinin Ortaya Çıkışı ve İlk Dönem Dımaşk Dâru’l-Hadisleri. İstanbul:
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
Bağcı, H. Musa. “Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu”.
İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 541-576. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Bedir, Murtaza. “Mütekaddimîn ve Müteahhirîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope-disi. 32/186-188. İstanbul:
TDV Yayınları, 2006.
Erdoğan, Tunahan. “Hadiste İctihad Kapısı Kapanmış mıdır?” 5. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler
Kitabı. 37-55. İlmi Etüdler Derneği, 2016. https://doi.org/10.12658/TLCK.5.3.B003
Eren, Muhammet Emin. “Moğultay b. Kılıç’ın İbnu’ṣ-Ṣalāḥ ile Derdi Ne İdi?: Memlük Dönemi Hanefilerin Hadisçi
Olarak Var Olma Mücadelesi”. Hadis ve Ulema. İs-tanbul: İSAV, 2021.
Evgin, Abdulkadir. “Hadis’e Dayalı Bazı Problemlerin Günümüze Yansımaları”. Dinî Araştırmalar Dergisi 5/13
(2002), 177-186.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Soru-nu. Ankara: TDV
Yayınları, 1. Basım, 1997.
Hatamleh, Thamer. “Menhecü’z-Zerkeşî fi’n-Nüket ʿalâ İbni’ṣ-Ṣalâḥ Muḳârane maʿa menheci İbn Ḥacer fî
Nüketih”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2015), 452-474.
Hizmetli, Sabri. “İbn Ebü’d-Dem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/455-456. İstanbul: TDV Yayınları,
1999.
Kahraman, Hüseyin. “İbnu’ṣ-Ṣalâḥ ve ʿUlûmu’l-Ḥadîs̱’i”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (1994),
335-342. http://isamveri.org/pdfdrg/D00193/1994_6/1994_6_KAHRAMANH.pdf
Ḳasṭallânî, Aḥmed b. Muḥammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilmelik el-Mıṣrî. İrşâdü’s-sârî li şerḥi’l-Buḫârî. 10 Cilt. Mısır: el-
Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 6. Basım, 1323.
Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah. Keşfu’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Şerafettin
Yaltkaya - Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: Maârif Matbası, 1. Basım, 1941.
Kesgin, Salih. “Hadis Usul Tarihindeki Yeri Bağlamında Kâdî İyâz’ın (v. 544/1149) el-İlma’ İla Ma’rifeti Usuli’r-
Rivaye ve Takyidi’s-Sema’ Adlı Eseri”. Ondokuz Ma-yıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2015), 61-81.
Kettânî, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Ḥasenî. er-Risâletü’l-müstaṭrafe (Hadis Literatürü). çev.
Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, ts.
Koç, İbrahim. Günümüz Arap Dünyasında Hadis Usulü Tartışmaları. Ankara: TDV Ya-yınları, 1. Basım, 2021.
Koçyiğit, Talat. “ʿIlmu Uṣûli’l-Ḥadîs̱ veya ʿIlmu Muṣṭalaḥi’l-Ḥadîs̱”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/
(1969), 117-135.
Maabdeh, Yaḥya Zakareya. “el-Muṣannefât fi’n-nüketi’l-ḥadîs̱iyye ʿavâmilu neş’etihâ ve mecâlâtihâ”. Din
Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi XXI/1 (2021), 451-484.
Molla ʿAliyyu’l-Ḳârî, Nûruddîn ʿAli b. Sulṭân Muḥammed el-Heravî. Şerḥu Nuḫbeti’l-fiker fî muṣṭalaḥâti ehli’l-es̱er.
thk. Muḥammed Nizâr-Hüşeym Nizâr. Beyrut: Dâru’l-Erḳâm, ts.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû’ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Dârü’l-Fikir, 1. Basım, ts.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref b. Mürî. et-Taḳrîb ve’t-teysrîr li maʿrifeti süneni’l-beşîri’n-neẕîr fî uṣûli’l-
ḥadîs̱. thk. Muḥammed ʿOs̱mân el-Ḫuşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1. Basım, 1985.
Özben, Zübeyde. “Hanefiler’in Mukaddime Temelli Hadis Usulü Litaratürüne Katkısı”. İslâm Araştırmaları Dergisi
36 (2016), 1-31.
Özşenel, Mehmet. “Bir Kriz Dönemi Âlimi Olarak İbnu’ṣ-Ṣalâḥ ve Eseri ʿUlûmu’l-Ḥadîs̱”. Sakarya Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 55-68.
Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavût-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-
Turâs̱, 2000.
Seḫâvî, Ebu’l-Ḫayr Şemsüddîn Muḥammed b. ‘Abdirrahmân, İbrâhîm Bâcis ʿAbdulmecîd. el-Cevâhir ve’d-durer
fî tercemeti Şeyḫi’l-İslâm İbn Ḥacer. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
Seḫâvî, Ebu’l-Ḫayr Şemsüddîn Muḥammed b. ʿAbdirraḥmân. Fetḥu’l-muġîs̱ bi şerḥi Elfiyeti’l-ḥadîs̱. thk. Ali Hüseyin
Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1. Basım, 2003.
Suyûṭî, Ebu’l-Faḍl Celâlüddîn ‘Abdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed. Tedrîbu’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevâvî.
thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1. Basım, 2005.
Sübkî, Ebû Naṣr Tâcüddîn ʿAbdülvehhâb b. ʿAlî b. ʿAbdilkâfî. Ṭabaḳâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdülfettâh
Muhammed el-Hulv, Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hicr, 2. Basım, 1413.
Şirbînî, Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ ma‘ri-feti me‘âni’l-Minhâc. thk. Muavvad Ali
Muhammed, Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 6 Cilt. Beyrut, 1. Ba-sım, 1994.
Tuğlu, Nuri. “Hadis İlminde Kitap Esaslı Sıhhat Tespiti Üzerine Bazı Mülahazalar (Ḥâkim en-Neysâbûrî ve İbnu’ṣ-
Ṣalâḥ Özelinde)”. Dinî Araştırmalar Dergisi 15/41 (2012), 136-155.
Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOsmân b. Ḳaymaz et-Türkmânî. Siyeru Aʿlâmi’n-
nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Ẕehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. ʿOsmân b. Ḳaymaz et-Türkmânî. Teẕkiratu’l-ḥuffâz.
4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 1998.
Acar, Yusuf. “HADİS USULÜNDE BİR İNTİHAL VAKASI: İBN EBİ’D-DEM VE TEDKÎKU’L-ʿİNÂYE ADLI ESERİ”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (Mart 2022), 123-153. https://doi.org/10.33415/daad.1041161.