Ebū al-Kāsım al-Sijilmāsī 's Rhetorical Understanding (In The Context Of Rhetorıc-Logıc Relatıonshıp)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 1001 - 1028, 30.09.2022

Tahsin Yurttaş

https://doi.org/10.33415/daad.1123751

Öz

In the history of Arabic rhetoric, there are some linguists who, under the influence of Aristotelian and Hellenistic thought, center philosophical rhetoric, logical concepts and methods and establish the science of rhetoric accordingly. One of them is Ebū al-Kāsım al-Sijilmāsī (d.?), from the Maghreb rhetoric school. In this study, it is aimed to reveal the understanding of rhetoric by examining Sijilmāsī's work called al-Manzaʿ al-badīʿ fî tejnīs esālīb al-badīʿ. With the study carried out by examining the entire work, Sijilmāsī revealed his understanding of literary criticism and rhetoric in this work under the influence of Aristotelian logic and philosophy, and in this framework, Aristotle determined the categories he determined as the predicates of existence, and defined each title as high genus, and determined ten subheadings. It has been seen that each of the genera includes species, chapters and parts. It has been determined that the author's work differs from the classical classification method in the form of bayān, maʿānī, and badīʿ in rhetoric with its category logic. Although Sijilmāsī was under the influence of Aristotelian logic and philosophy in his work, it was concluded that he had a unique systematic and original understanding of rhetoric, differing from Aristotle in naming categories and referring to them with literary meanings.

Anahtar Kelimeler

Sijilmāsī, Rhetoric, Logic, Category, Concept

Ebû Kâsım Sicilmâsî’nin Belâgat Anlayışı (Belâgat-Mantık İlişkisi Bağlamında)

Öz

Arap Belâgat tarihinde Aristocu ve Helenistik düşüncenin etkisinde kalarak felsefi retoriği, mantıksal kavram ve yöntemleri merkeze alan ve belâgat ilmini de buna göre kuran bazı dilbilimciler bulunmaktadır. Bunlardan biri de Mağrip belâgat ekolünden Ebü’l-Kâsım es-Sicilmâsî’dir (ö. ?). İşte bu çalışmada Sicilmâsî’nin el-Menzeʿü’l-bedîʿ fî tecnîsi esâlîbi’l-bedîʿ adlı eseri incelenerek belâgat anlayışının ortaya konulması hedeflenmiştir. Eserin tamamının incelenmesi suretiyle yürütülen çalışma ile Sicilmâsî’nin bu eserinde edebi eleştiri ve belâgat anlayışını Aristo mantığı ve felsefesinin etkisinde ortaya koyduğu; bu çerçevede Aristo’nun varlığın yüklemleri şeklinde belirlediği kategorileri model alarak on üst başlık belirlediği, her bir başlığı yüksek cins olarak tanımladığı ve bu cinslerden her birinin altında türlere, bâb ve kısımlara yer verdiği görülmüştür. Müellifin felsefî kategori mantığı ve eserinde izlediği usul ile belâgattaki beyân, meânî ve bedî şeklindeki klasik üçlü tasnif yönteminden ayrıldığı tespit edilmiştir. Her ne kadar Sicilmâsî eserinde Aristo mantığı ve felsefesinin etkisinde kalsa da Aristo ile kategorilerin isimlendirmesi ve bunlarla edebî anlamları kastetmesi hususlarında ayrıştığı, kendine has sistematik ve özgün bir belâgat anlayışına sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sicilmâsî, Belâgat, Mantık, Kategori, Kavram

Kaynakça

• Alyût, Müfîde. “Melamiḥu tees̱s̱üri’s-Sicilmâsî bi’n-naḳdi’l-Ârüstiyyi min ḫilâli kitâbi’l-Menzeʿi’l-bedîʿ”. el-Müdevvene 8/4 (2021), 3423-3442.
• Aristoteles. Kategoriler. çev. Y.Gurur Sev. İstanbul: Pinhan, 2. Basım, 2020.
• Arslan, Adnan. “Endülüs Şairlerinden Hazim el-Kartâcennî’nin Sübhâniye Kasidesinde Yapısal Bütünlük”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2018), 173-191.
• Asana, Cennet. es-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm Adlı Eserindeki İlmu’l-İstidlâl Bahsinin Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens., Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2015.
• Ceran, İsmail. “Merînîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/192-199. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ceran, İsmail. “Merînîler Devleti”. The Journal of Academic Social Science Studies 6/2 (2013), 223-268.
• Çapak, İbrahim. Düşünce Geleneğimizde Mantık. İstanbul: Ensar Yay., 2016.
• Dayf, Şevkî. el-Belâġa: teṭavvur ve târîḫ. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 2., 2003.
• Demirbaş, Servet. Tefsir Mantık İlişkisi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 4. Basım, 2011.
• Durmuş, İsmail. “Kartâcennî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/518-519. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebherî, Esîrüddîn. Ebherî Îsâgûcî ve şerhi. thk. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 3. Basım, 2020.
• Ebû Sâlim, Înâs Mahmud Abdullah. “Mevkiʿü’t-taḫyîl ʿinde’s-Sicilmâsî”. Mecelletü’l-Câmiati Melik Abdülazîz 28/15 (2020), 83-115. https://doi.org/10.4197/Art.28-15.4
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 4. Basım, 2007.
• Fârâbi, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. Kategoriler ve Retorik. çev. Ali Tekin. İstanbul: Klasik Yay., 2019.
• Fâtîme, Zâvî. eş-Şevâhidü’ş-şiʿriyye fî kitâbi el-Menzeʿü’l-bedîʿ es-Sicilmâsî. Cezair: Câmiʿatü Mevlûd Maʿmerî -Tîzî Ûzû-, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İbnü’l-Bennâ el-Merrâküşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/530-534. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Belâğat Ekolleri ve Anadolu Belâğat Çalışmaları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi- Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 8 (1988), 115-127.
• Hasırcı, Nazım. Klasik Mantık El Kitabı. Ankara: Araştırma Yay., 2017.
• İmruülkays b. Hucr, Ebû Vehb. Dîvânü İmrii’l-Kays. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1425/2004.
• Kallek, Cengiz. “Kudâme b. Ca‘fer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/311-312. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kartâcennî, Ebü’l-Hasen Hâzim. Minhâcü’l-büleġāʾ ve sirâcü’l-üdebâ. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn. el-Îżâḥ fî ʿulûmi’l-belâġa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1985.
• Macit, Muhittin. “Teşkîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Merrâküşî, İbnü’l-Bennâ. er-Ravżü’l-merîʿ fî ṣınâʿati’l-bedîʿ. thk. Rıdvan Benşkurûn. Rabat, 1985.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Divan Kitap, 14. Basım, 2016.
• Rescher, Nicholas. İslam Mantık Tarihi. İstanbul: Litera Yay., 2018.
• Sâidî, Nûrî Kâzım. “Es̱erü’l-felsefeti ve’l-mantıḳ fi’l-belâġati’l-ʿarabiyye -es-Sicilmâsî ünmûẕecen-”. Kırtâs 1/1/1 (1439/2018), 195-238.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Sirâcüddîn. Miftâḥu’l-ʿulûm. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmî, 2000.
• Sicilmâsî, Ebü’l-Kâsım. el-Menzeʿü’l-bedîʿ fî tecnîsi esâlîbi’l-bedîʿ. thk. ʿAlâl Gâzî. Rabat: Dârü’l-Maʿârif, 1401/1980.
• Taşdelen, Hasan. “Belâgat İlmi ve Tarihi”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri: Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. İstanbul: İSAM Yay., 2015.
• Tâzî, Abdülhâdî et-. “Karaviyyîn Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/478-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Tüccar, Zülfikar. “İbn Reşîḳ el-Kayrevânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/247-249. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye. “Ebû Muhammed es-Sicilmâsî”. Davetül’l-Hak 4/5/46 (1957), 53-57.
• Yurttaş, Tahsin. “Bedî‘ İlminde Teşkîk Üslubu”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 6/2 (18 Ağustos 2022), 178-191. https://doi.org/10.52115/apjir.1139803
• Yurttaş, Tahsin. “Mantık İlminin Belâgata Etkisi”. Mütefekkir 9/17 (15 Haziran 2022), 81-105. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1128626
• Zerkelî, Hayruddîn Mahmûd Ali İbn Fâris. el-Aʿlâm. Beyrut: Dârü’l-ʻİlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Zervâk, Fuâd. “Es̱eru’l-felsefeti’l-yûnâniyye fi’l-belâġati’l-‘arabiyye”. Defâtiru Maḫber eş-Şi‘riyye el-Cezâiriyye 3/7 (2018), 130-143.