Khārijite/ Ibāḍī Trıal By The Caliphate and Referee Disclaimer and The Collapse Of The Kharijites' Paradigm

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 279 - 304, 31.03.2024

Ali Yılmaz , Yavuz Selim Göl

https://doi.org/10.33415/daad.1398699

Öz

While the Battle of Ṣiffīn was about to end in favor of ʿAlī, a group known in history as the Khārijites, mostly from the Tamim Tribe, objected to the referee proposal of the supporters of Muʾāviye and declared takfir of both sides and left them. As a continuation of this separation, the Khārijites put forward a different approach regarding the Quraysh and the election of the caliphate. Despite experiencing many oppressions and defeats, they established an independent state known as the Rustamid State in 160/777 in North Africa, where the Abbasid State could not dominate. Despite their opposition to the Quraysh and inheritance of the caliphate practiced in the Muslim geography, all the imams who served from ʿAbd al-Raḥmān b. Rustam, the first imam of the Ibāḍī/Rustami State, until the collapse of the state by the Fatimids - even if they were from outside the Quraysh - were from the same family and the imamate was passed from father to son, shows that they cannot stand behind their claims. Likewise, since the current conditions forced them to do so, they had to give up the paradigms they had created regarding the referee and the imamate, which were the main reason for their departure. This study will evaluate the bankruptcy of the paradigm of arbitration and caliphate/imamate on which Khāwarijism was based in the 2/8th century. We would also like to point out that despite some nuances between the differentiated branches of Khāwarijism, we will establish the evaluation of Khāwarijism in a more general sense. In our study, we will briefly focus on the elements that form the basis of the differences in the birth of Khārijites and their retreat from their discourses in the case of the Ibāḍī Rustamid State.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Caliph, taḥkīm, Imamate, ʿAbd al-Raḥmān b. Rustam

Hâricî/İbâdîlerin Hilâfet ve Hakem Söylemleriyle İmtihanı ve Hâricî Paradigmanın İflası

Öz

Sıffîn Savaşı Hz. Ali lehine sona erecekken tarihte Hâricîler olarak bilinen ve çoğu Temîm Kabilesi’nden olan bir grup, Muâviye taraftarlarının hakem önerisine itiraz etmiş ve her iki tarafı da tekfir ederek onlardan ayrılmışlardır. Bu ayrışmanın devamında Hâricîler, halifeliğin Kureyşliliği ve seçimi ile ilgili farklı bir yaklaşım ortaya koymuşlardır. Birçok baskı ve mağlubiyetler yaşamalarına rağmen Abbâsî Devleti’nin hâkim olamadığı Kuzey Afrika’da 160/777 yılında Rüstemî Devleti diye bilinen bağımsız bir devlet kurmuşlardır. Müslüman coğrafyada uygulanan halifeliğin Kureyşliliği ve verasetle intikaline karşı çıkmalarına rağmen İbâdî/Rüstemî Devleti’nin ilk imâmı Abdurrahman b. Rüstem’den, devletin Fâtımîler tarafından yıkılmasına kadar görev yapan tüm imâmlarının -Kureyş’in dışından olsalar bile- aynı aileden olmaları ve imâmetin babadan oğula geçmesi, onların iddialarının arkasında duramadıklarını göstermektedir. Aynı şekilde içerisinde bulunulan şartlar kendilerini mecbur bıraktığından ayrılışlarının temel sebebi olan hakem olayında ve imâmet konusunda oluşturdukları paradigmalardan vazgeçmek zorunda kalmışlardır. Bu çalışmada Hâricîliğin üzerine bina edildiği tahkim ve hilâfet/imâmet konusunda oluşturdukları paradigmanın 2/8. asırdaki iflası üzerine bir değerlendirme yapılacaktır. Hâricîliğin ayrışan kolları arasında bazı nüanslar olsa bile değerlendirmeyi daha genel anlamda Hâricîlik üzerine oturtacağımızı da belirtmek isteriz. Çalışmamızda kısaca Hâricîliğin doğuşu ayrılıklarına temel teşkil eden unsurları ve İbâdî Rüstemî Devleti özelinde söylemlerinden rücu etmeleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Halifenin Kureyşliliği, Tahkim, İmâmet, Abdurrahman b. Rüstem

اختبار الخوارج/الإباضية مع خطابات الخليفة والمحكم وإفلاس النموذج الخارجي

Öz

معركة صفين هرتز. وبينما كان الأمر سينتهي لصالح علي، اعترضت مجموعة من قبيلة تميم، المعروفة في الغالب بالخوارج في التاريخ، على اقتراح الحكم الذي تقدم به أنصار معاوية وكفروا الطرفين وتركوهم. وبمرور الوقت، طرح الخوارج نهجًا مختلفًا فيما يتعلق بقريش وانتخاب الخلافة. ورغم تعرضهم للعديد من المظالم والهزائم، إلا أنهم أسسوا دولة مستقلة عرفت بالدولة الرستمية عام 160هـ/777م في شمال أفريقيا، حيث لم تكن الدولة الأموية والعباسية مهيمنة. ورغم معارضتهم للقريشية ووراثة الخلافة التي تمارس في الجغرافيا الإسلامية، إلا أن الإمام الأول للدولة الإباضية/الرستمية عبد الرحمن بن. وحقيقة أن جميع الأئمة من رستم إلى أن دمرت الدولة على يد الفاطميين -ولو كانوا من خارج قريش- كانوا أعضاء في أسرة واحدة وانتقلت الإمامة من الأب إلى الابن، يدل على عدم قدرتهم على الوقوف وراء ادعاءاتهم . كذلك، وبما أن الظروف الحالية أجبرتهم على ذلك، فقد اضطروا إلى التخلي عن النماذج التي خلقوها في قضية الحكم والإمامة، والتي كانت السبب الرئيسي لرحيلهم. وفي هذه الدراسة سيتم دراسة الموضوع بالتفصيل.

Anahtar Kelimeler

التاريخ الإسلامي, خليفة قريش, التحكيم, الإمامة, عبد الرحمن ب. رستم

Kaynakça

• Ahmed, Abdülaziz Salih. “Nizâmü’l-İmâme fî Ummân”. el-Mecelletü’l-İlmiyetü bi Külliyyeti’l-Edâb, sy 37 (2019).
• Aillet, Cyrille. Une etude des modeles politiques et sociaux de l’ibadisme medieval, L’ibadisme dans les societes de l’İslam medieval. Editör Cyrille Aillet. Berlin: De Gruyter, 2018.
• Amr Halîfe, Nâmî. Dirâsât ani’l-İbâdiyye. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 2001.
• Arı, Mehmet Salih. Hâricîlerin Kurduğu Devlet Rüstemîler. İstanbul: Bilge Adamlar, 2009.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed el-. el-Fark beyne’l-firak. Beyrut: Dâru’l-Âfaki’l- Cedîde, 1977.
• Bârunî, Süleyman b. Şeyh Abdillah. el-Ezhâru’r-rıyâdiyye fî eimme ve mulûki’l-İbâdiyye. Tunus: y.y, 1986.
• Benras, Mahmoud. “İbâdâliğin Siyaset Düşüncesi”. ANTAKİYAT 6, sy 1 (2023): 84-97.
• ———. “İbâdiye Mezhebi ve Gizlilik Düşüncesi”. Kilis İlahiyat Dergisi 9, sy 2 (2022): 511-29.
• Bucîle, Neciye Verrîmî. el-İslâmü’l-Hâriciyye. Beyrut: Dâru’t-Tâlia, 2006.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiü’s-Sahîh. 8 c. b.y: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Siyasal Aklı. Çeviren Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cidâlî, Ebû Tâhir İsmail b. Musa. Kavâidü’l-İslâm. 2 c. Gardaya: Matbaatü’l-Arabiyye, 1998.
• Cuperly, Pierre. Medhal ilâ dirâseti’l-İbâdiyye ve akidetihâ. Çeviren Ammar Cilâsî. Şam: Dâru’l-Fergat, 2011.
• Dercînî, Ebû’l-Abbas Ahmed b. Said b. Süleyman. Tabakâtü’l-meşâyih bi’l-Mağrib. 2 c. Konstantine: y.y, 1977.
• Erkocaaslan, Recep. Hz. Âişe’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Hz. Peygamber Sonrası İslam Tarihindeki Yeri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Ganimî, Abdülfettah Makled. Mevsuatu târihi’l-mağribi’l-Arabî. 3 c. Kahire: y.y, 1994.
• Hareir, İdris Saleh. “The Rustumid State 144-296/762-909”. Doktora tezi, University of Utah, 1976.
• Harîrî, Muhammed İsâ. Devletü’r-Rustemiyye bi’l-Mağribi’l-İslâmî: haderetuhâ ve alakatuhâ el-hariciyye bi’l- Mağrib ve’l-Endülüs(160-296). Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1987.
• Hasan, Hasan İbrahim. Târîhu’l-İslâm es-siyasî ve’d-dînî ve’s-sekâfî ve’l-ictimâî. 4 c. Kahire: Mektebetü’l- Nahdati’l-Mısriyye, 1996.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf. el-İstîâb fi marifeti’l-ashâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Abdurrahman. Mukaddime. Şam: Dâru Ya’rub, 2004.
• İbn İzârî, Ebû Abdullah Muhammed. Beyânü’l-muğrib fî ahbâri’l-Endülüs ve’l-Mağrib. 4 c. Beyrut: y.y, 1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâme ve’s-siyâse. 2 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Sağir, el-Mâlikî. Ahbâru’l-eimmeti’r-Rustemiyyîn. Cezayir: y.y, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî, ve thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata, -Mustafa Abdülkadir Ata. el-Muntazam fî tarihi’l-mülûk ve’l-ümem. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan Ali b. Abdülvahîd eş-Şeybâni İzzüddin. Üsdü’l-ğabe fi marifeti’s-sahabe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mes’ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hüseyin el-. Mürûcu’z-zeheb ve meâdini’l-cevher. 4 c. Kum: Dâru’l-Hicre, 1409.
• Özkuyumcu, Nadir. “Rüstemîler”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35:295-96. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Söylemez, Mahfuz. “İlk Harici Devlet: Rüstemîler (160-297/777-990)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (1998): 457-78.
• Şehristânî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdulkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. 2 c. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2001.
• Şemmâhî, Ebû’l-Abbas Ahmed b. Said b. Abdilvâhid. Kitabu’s-siyer. Maskat: Vizâretü’t-Türasi’l-Kavmî ve’s- Sekâfe, 1992.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhü’r-rusûl ve’l-mülûk. 5 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Temîmî, Muhammed b. Ahmed b. el-Mihân. Riyad: Dâru’l-Ulûm, 1984.
• Temir, Hakan. Emevilerde Valilik. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2019.
• Vercelânî, Ebû Zekeriya Yahya b. Ebî Bekir. Kitabu Siyeru’l-eimmeti ve ahbâruhum. Cezayir: Mektebetü’l- Vataniyye, 1979.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ca’fer b. Vehb. Târîhu Ya’kûbî. 2 c. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.