The Neglected Aspect of Tafsir al-Tustari: Emphasis on Sunnah and Opposition to Bid‘ah

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 953 - 979, 30.09.2024

Saliha Türcan

https://doi.org/10.33415/daad.1477962

Öz

al-Tustari’s Tafsir al-Qur’an al-azim is known in the literature as the first representative of the tradition of ishari tafsir. It is also possible to find the reflections of the intellectual debates on the agenda in the previous periods and in his own time in this work. In al-Tustari’s explanation of the verses, the issue of sunnah-bid’at, which was the main topic of debate at the time, was quite prominent. He often emphasizes the Sunnah and expresses his strict stance against bid’ah in his explanations of the verses. Although his Ahl al-Sunnah faith effectively determined his side, it is also understood that this attitude was based on a much more personal sensitivity. His intense emphasis on adherence to the Sunnah and attitude that makes bid’ah close to disbelief are not found in other tafsirs in the literature.

Anahtar Kelimeler

Ishari Tafsir, Ahl al-Bid‘ah, Ahl al-Sunnah, Qur’an, Community

Tüsterî Tefsiri’nin İhmal Edilen Yönü: Sünnet Vurgusu ve Bid‘at Karşıtlığı

Öz

Tüsterî’nin Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm adlı eseri literatürde işârî tefsir geleneğinin ilk temsilcisi olarak bilinmektedir. Bununla birlikte ayetlerin batınî yorumlarını içeren bu eserde kendinden önceki dönemlerde ve kendi döneminde gündem olan fikrî tartışmaların yansımalarını bulmak mümkündür. Tüsterî’nin ayetleri izahında dönemin temel tartışma konusunu teşkil eden sünnet-bid‘at meselesi oldukça bariz bir şekilde yer almıştır. O, ayetlere ilişkin izahlarında sık sık sünnete vurgu yapmakta ve bid‘at karşısındaki katı tutumunu dışa vurmaktadır. İtikâdî açıdan ehl-i sünnet çizgisinde olması onun tarafını belirlemede etkili olmakla birlikte bu tavrının çok daha ileri kişisel bir hassasiyete dayandığı da anlaşılmaktadır. Zira onun sünnete ittibayı bu derece vurgulayan ve bid‘ati küfre yaklaştıran tavrına literatürdeki diğer tefsirlerde rastlanmamıştır. Onun sünnet, bid‘at ve genel olarak ehl-i bid‘atle ilgili görüşleri çoğunlukla ehl-i hadisin görüşleriyle örtüşmektedir. Tüsterî’nin tefsirinde kullandığı sünnet, bid‘at, cemaat gibi kavramlarla, kavramsallaşma sürecindeki ehl-i sünnete kendi ölçülerince katkı sunduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

İşârî Tefsir, Ehl-i Bid‘at, Ehl-i Sünnet, Kur’ân, Cemaat

The Neglected Aspect of Tafsir al-Tustari: Emphasis on Sunnah and Opposition to Bid‘ah

Öz

al-Tustari’s Tafsir al-Qur’an al-azim is known in the literature as the first representative of the tradition of ishari tafsir. As well as, it is possible to find the reflections of the intellectual debates that were on the agenda in the previous periods and in his own time in this work. In al-Tustari’s explanation of the verses, the issue of sunnah-bid’at, which was the main topic of debate at the time, was quite prominent. In his explanations of the verses, he often emphasizes the Sunnah and expresses his strict stance against bid’ah. Although his Ahl al-Sunnah faith was effective in determining his side, it is also understood that this attitude was based on a much more personal sensitivity. His intense emphasis on adherence to the Sunnah and his attitude that makes bid’ah close to disbelief are not found in other tafsirs in the literature.

Anahtar Kelimeler

Ishari Tafsir, Ahl al-Bid‘ah, Ahl al-Sunnah, Qur’an, Community

Kaynakça

• Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen. Şerhu nuhbeti’l-fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Muhammed Nezzâr Temîm - Heysem Nezzâr Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkam, t.y.
• Attar, Ebû Hâmid Ferîdüddin Muhammed b. İbrahim. Tezkiretü’l-evliyâ. thk. Muhammed Edib el-Câdir. B.y.: y.y., t.y.
• Ayday, Mehmet Selim. “İşârî Tefsir Mukaddimeleri Üzerine Bir Değerlendirme: Tüsterî, Sülemî ve Kuşeyrî Örneği”. Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi 13/3 (Aralık 2021), 1111-1125.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. el-Medhal ile’s-süneni’l-kübrâ. thk. Muhammed Ziyâurrahman el-A‘zamî. Kuveyt: Dâru’l-Hulefâ li’l-Kütübi’l-İslâmiyye, t.y.
• Böwering, Gerhard. The Mystical Vision of Existence in Classical Islam: The Qur’ânic Hermeneutics of the Sûfî Sahl at-Tustarî (ö. 283/896). New York: Walter De Gruyter, 1980.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-. Halku ef‘âli’l-‘ibâd. thk. Abdurrahman Amîra. Riyad: Dâru’l- Ma‘ârif es-Su‘ûdiyye, t.y.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 Cilt. Fecr Yayınevi, 1996.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-. et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fâdıla, t.y.
• Çiçek, Hacı. “Mü’min’i İnşâ Etme Bağlamında Ebû Muhammed Sehl et-Tüsterî’nin Şart Koştuğu ‘Yedi Temel Kural’ına Dair Bir Değerlendirme”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (Haziran 2023), 104-124.
• Demirci, Mehmet. “Tüsterî Tefsirinden Bazı Tasavvufî Yorum Örnekleri”. Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 2/2 (2023), 286-299. https://doi.org/10.32739/ustad.2023.4.53
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. İhyâu ‘ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, t.y.
• Gedik, Fatma. Sehl b. Abdullah et-Tüsterî ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Goldziher, Ignaz. Mezâhibu’t-tefsîri’l-İslâmî. çev. Abdulhalîm en-Neccar. Mısır: Mektebetü’l-Hâncî, 1955.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. thk. Ebû Abdirrahman el-Garâz. 2 Cilt. Suud: Dâru İbni’l-Cevzî, 1421.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillah es-Sevrakî - İbrahim Hamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, t.y.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el. Şerefu ashâbi’l-hadîs. thk. Mehmed Said Hatiboğlu. Ankara: Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebeviyye, t.y.
• Herevî, Ebû İsmâîl Abdullah b. Muhammed el-. Zemmu’l-kelâm ve ehlih. thk. Abdulazîz eş-Şibl. 5 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1418.
• Herevî, Ebû İsmâîl Abdullah b. Muhammed el-. Zemmu’l-kelâm ve ehlih. thk. Abdulazîz eş-Şibl. 5 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1418.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-. Keşfu’l-Mahcûb. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2007.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddîn Abdurrahîm b. el-Hüseyn. et-Tebsıra ve’t-Tezkira fî ulûmi’l-hadîs (Elfiyetu’l-Irâkî). thk. ed-Dâiz el-Feryâtî. Riyad: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 1428.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîr-i kitâbi’l-azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsiru’l-Kur’âni’l-azim musneden ‘an rasulillahi ve’s-sahabeti ve’t-tâbi‘in. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Suudi Arabistan: Mektebetü Nezzar Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavud vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî ed-Dımeşkî. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. B.y.: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Receb, Abdurrahman b. Ahmed b. Abdirrahmân. Şerhu ileli’t-Tirmizî. thk. Hemmâm Abdurrahîm Sa‘îd. 2 Cilt. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1407.
• Kâdî Nu‘man, Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Muhammed b. Mansûr. İhtilâfu usûli’l-mezâhib. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1983.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmi‘li ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l- Kütübü’l-Mısrıyye, t.y.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhakîm Mahmud - Mahmud b. Şerif. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, t.y.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik el-. Letâifu’l-İşârât. thk. İbrâhim Besyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l- Mısrıyyeti’l-Âmme, t.y.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtu ehli’s-sünne. thk. Mecdi Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Hâccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref en-. el-Minhâc şerhu sahihi Muslim b. Haccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Özler, Mevlüt. Tarihsel Bir Adlandırmanın Tahlili -Ehl-i Sünnet Ehl-i Bid’at-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsterî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/321-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsterî (ö. 283/896) ve Tasavvufî Tefsiri Üzerine Bir Değerlendirme”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 9 (Aralık 2002), 239-265.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kurân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm es-. Bahru’l-ulûm. thk. Dr. Mahmut Matracî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Sülemî, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed es-. Hakâiku’t-tefsîr. thk. Seyyid ‘İmrân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahim. 4 Cilt. B.y.: el-Hey’etü’l-Mısrıyyeti’l-Âmme, 1394.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs eş-. er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi‘u’l-beyân an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Tosun, Necdet. “Zünnûn el-Mısrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/575-576. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Türcan, Talip. “Sünnî Şer‘îlik Teorisinin Kurucusu Olarak İmam eş-Şâfiî”. Uluslararası İmam Şâfiî Sempozyumu. ed. Mehmet Bilen. İstanbul: Artus Basım, 2012.
• Türcan, Zişan. “Hadisçilerin Kur’ân-Sünnet İlişkisine Dair Düşüncelerinin Hadis Musannefâtına Yansıması - Sahîhu’l-Buhârî Örneği-”. Diyanet İlmi Dergi 57/4 (Aralık 2021), 1091-1114.
• Tüsterî, Sehl b. Abdillah. Tafsir al-Tustari by Sahl b. ‘Abdullah al-Tustari: Great Commentaries on the Holy Qur’ân. çev. Annabel Keeler - Ali Keeler. Amman: Royal Aal al-Bayt Institute for Islamic Thought, 2011.
• Tüsterî, Sehl b. Abdillah et-. el-Mu‘âraza ve’r-red ‘alâ ehli’l-fıraḳ ve ehli’d-de‘âvâ fi’l-aḥvâl. thk. Muhammed Kâmil Ca‘fer. Kâhire: Dâru’l-İnsan, t.y.
• Tüsterî, Sehl b. Abdillah et-. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
• Uludağ, Süleyman. “Bidâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/132-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Sülemî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/53-55. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yâfiî, Abdullah b. Es‘ad b. Alî b. Süleymân el-. Mir’âtü’l-cenân ve ‘ibretü’l-yakzân fî ma‘rifeti havâdisi’z- zamân. thk. Halil el-Mansur. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin ez-. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, t.y.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf an hakâik-ı gavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.