Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Ahlaki Kazanım Amacına Erişim Düzeyi Ölçeği (DKAB-AKÖ): Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 607 - 637, 30.09.2024

Abdullah Duman

https://doi.org/10.33415/daad.1493303

Öz

Çalışmanın amacı, din kültürü ve ahlak bilgisi (DKAB) dersinden elde edilen ahlaki kazanımların düzeyini ölçen bir ölçek geliştirmektir. Çalışma, keşfedici sıralı desene göre tasarlanmıştır. Çalışma grubu, İstanbul’da öğrenim gören 411 lise öğrencisinden oluşmaktadır. Ölçeğin Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA)’da KMO=0,879 ve Bartlett Küresellik Testi ꭓ2(66)=2803,229; p<0,05 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen veriler, ölçeğin KMO değerinin örneklem büyüklüğünün mükemmel ve Bartlett Küresellik Test sonuçlarının ise anlamlı olduğunu göstermektedir. İki alt boyuta sahip ölçekte 12 madde bulunmaktadır. Ölçeğin alt boyutlarına, “Ahlâk Bilgisi Öğrenme” ve “Ahlaki Tutum ve Davranışa Dönüştürme” adları verilmiştir. İki bileşenden birincisi toplam varyansın % 14,960’ını, ikincisi toplam varyansın % 55,529’unu açıklamaktadır. Faktörler toplam varyansa % 70,488 katkı sağlamaktadır. Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA), AFA ile ulaşılan ölçeğin yapısını doğrulamaktadır. DFA uyum indeks bulguları, CMIN/Sd=1,266; GFI=0,917; AGFI=0,868; NFI=0,950; CFI=0,989; IFI=0,989; TLI=0,985 ve RMSEA=0,049 olarak bulunmuştur. Modelin uyum indeksleri ve maddelere ait faktör yükleri geçerlilik şartlarını sağlamaktadır. Ölçeğin Cronbach Alfa değeri α=0,922’dir. Elde edilen bulgulara göre, DKAB-AKÖ’nün geçerli ve güvenilir olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Ahlaki Değerler, Ölçek Geliştirme

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Scale for the Level of Achieving the Purpose of Moral Acquisition of the Religious Culture and Moral Knowledge Lesson: Validity and Reliability Study

Öz

The study aims to develop a scale measuring the moral gains obtained from the religious culture and moral knowledge lesson. The study was designed according to the exploratory sequential pattern. The study sample consists of 411 high school students from Istanbul. It was calculated as (KMO=0,879; Bartlett Test of Sphericity ꭓ2(66)=2803.229; p<0,05) in the explanatory factor analysis. The data obtained showed that the sample size of the KMO value of the scale was excellent, and the Bartlett Sphericity Test results were significant. The scale has 12 items with two sub-dimensions. The sub-dimensions of the scale are named "Acquiring Moral Knowledge" and "Transforming Moral Attitudes and Behavior." The first of the two components explains 14.960 % of the total variance, and the second explains 55.529 %. The factors contribute 70.488 % to the total variance. Confirmatory factor analysis confirms the structure obtained by explanatory factor analysis. Confirmatory factor analysis fit index findings, CMIN/Sd=1.266; GFI=0.917; AGFI=0.868; NFI=0.950; CFI=0.989; IFI=0.989; TLI=0.985 and RMSEA=0.049 were found. The scale has validity conditions regarding fit indices and factor loadings of the items. The Cronbach Alpha value of the scale is α=0,922. According to the findings, it was understood that the scale was valid and reliable.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Moral Principles, Scale Development

مقياس مستوى الوصول إلى الأهداف الأخلاقية لمادة الثقافة الدينية والأخلاق دراسة الصدق والثبات

Öz

مقياس مستوى الوصول إلى الأهداف الأخلاقية لمادة الثقافة الدينية والأخلاق دراسة الصدق والثبات" تهدف إلى تطوير مقياس يقيس مستوى الكسب الأخلاقي الذي يتم الحصول عليه من مادة الثقافة الدينية والأخلاق. تم تصميم الدراسة وفقًا لنمط تسلسلي استكشافي. تتكون مجموعة الدراسة من ٤١١ طالبًا في المدارس الثانوية في اسطنبول. في تحليل العوامل الاستكشافية ، تم حساب ٠.٨٧٩=كايزر ماير أولكين. واختبار كروية بارتليت ٠.٠٥>pذ؛ ٢٨٠٣.٢٢٩=(٦٦)٢×. أظهرت البيانات أن قيمة كايزر ماير أولكين للمقياس ممتازة وحيث أن نتائج اختبار كروية بارتليت معنوية. يحتوي المقياس الذي يحتوي على بعدين فرعيين على ١٢ بندًا. تم تسمية الأبعاد الفرعية للمقياس بـ "تعلم المعرفة الأخلاقية" و"تحويلها إلى مواقف وسلوكيات أخلاقية". يفسر المكون الأول ١٤.٩٦٠% من التباين الكلي، بينما يفسر المكون الثاني ٥٥.٥٢٩% من التباين الكلي. تساهم العوامل بنسبة ٧٠.٤٨٨% في التباين الكلي. تؤكد تحليلات العوامل التوكيدية هيكل المقياس الذي تم التوصل إليه من خلال تحليل العوامل الاستكشافية . بالإضافة إلى ذلك، فإن مؤشرات التوافق وأوزان العوامل المرتبطة بالعناصر تفي بمتطلبات الصلاحية. قيمة ألفا كرونباخ للمقياس هي٠.٩٢٢=a
وفقًا للنتائج المستخلصة، فإن مقياس مستوى الوصول إلى الأهداف الأخلاقية لمادة الثقافة الدينية والأخلاق دراسة الصدق والثبات صالح وموثوق.

Anahtar Kelimeler

التعليم الديني, القيم الاخلاقية, تطوير المقياس

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ, ʿÂdil Murşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Akbulut, Ömer - Çapkın, Cantürk. “Çok Değişkenli İstatistiksel Analizler İçin Örneklem Büyüklüğü”. Journal of Neurology 25/2 (30 Haziran 2022), 111-116.
• Akto, Akif. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programlarında Öğrenci Kazanımlarının Gerçekleşme Düzeyleri (Van İli Örneği). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Akyürek, Süleyman. Din Öğretimi -Model, Strateji, Yöntem, Teknikler-. Kayseri: Laçin Yayınları, 2008.
• Akyüz, Hayriye Esra. “Yapı Geçerliliği İçin Doğrulayıcı Faktör Analizi: Uygulamalı Bir Çalışma”. BEU Fen Bilimleri Dergisi 7/2 (2018), 186-189.
• Al, Hamza. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Sakarya: Sakarya Yayıncılık, 2010.
• Ay, Mustafa Fatih. “Ahlaki Olgunluk Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Bilimname 43 (2020), 349-364. https://doi.org/10.28949/bilimname.669957
• Aydın, Ayhan. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2003.
• Aydın, Mehmet Zeki. Okulda Ahlak Eğitimi ve Ahlak Öğretiminde Örnek Olay İncelemesi Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2008.
• Aydın, Mehmet Zeki. Din Öğretiminde Yöntemler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2004.
• Bacanlı, Hasan. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2003.
• Baha, Ali. “Çocuk Terbiyesi.” İctihad 17/141 (15 Kânunusani 1922), 2969-2971.
• Bahçekapılı, Mehmet. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Öğrencilerin Dini Duygu, Düşünce ve Davranışları Üzerindeki Etkisi (İstanbul Avrupa Yakası Örneği). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Bahçekapılı, Mehmet vd. Türkiye’de Din Eğitiminin Dönüşümü (1997-2012) Raporu. İstanbul: İlke Yayınları, 2012.
• Bayat, Bülent. “Uygulamalı Sosyal Bilim Araştırmalarında Ölçme, Ölçekler ve Likert Ölçek Kurma Tekniği”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 16/3 (1 Aralık 2014), 1-24.
• Bayraktar, Güllü Manolya. Öğrencilerin Ahlaki Olgunluk Düzeyleri ve DKAB Dersine Yönelik Tutumları (Rize İli Örneği). Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bilgin, Beyza. Türkiye’de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri. Ankara: Emel Matbaacılık, 1980.
• Bilgin, Beyza - Selçuk, Mualla. Din Öğretimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 1991.
• Bilgin, Beyza - Selçuk, Mualla. Din Öğretimi: Özel Öğretim Yöntemleri. Ankara: Akid Yayıncılık, 1991.
• Bryman, Alan - Cramer, Duncan. Quantitative Data Analysis with Spss 12 and 13: A Guide for Social Scientists. New York: Routledge, 2005.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2011.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, Spss Uygulamaları ve Yorum. Ankara: Pegem Akademi, 2002.
• Büyüköztürk, Şener. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2008.
• Cebeci, Suat. Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Cingöz, Osman. 1924’ten Günümüze (2002) Lise ve Dengi Okullarda Din Öğretimi. Erciyes: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Çağrıcı, Mustafa. “Yardımlaşma”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çağrıcı, Mustafa. “Îsâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/490-491. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Çakmak, Ahmet - Ay, Mustafa Fatih. “Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Genel Amaçlarına Erişim Düzey Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Değerler Eğitimi Dergisi 14/31 (2016), 43-66.
• Çapan, Aylin Sözer. 3-11 Yaş Çocuklarının Ahlak Gelişimlerinin Piaget’in Ahlaki Gelişim Kuramına Göre İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Çokluk, Ömay. vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi, 2012.
• Delice, Ali - Ergene, Özkan. “Ölçek Geliştirme ve Uyarlama Çalışmalarının İncelenmesi: Matematik Eğitimi Makaleleri Örneği”. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi 3/1 (01 Ocak 2015), 60-65.
• DeVellis, Robert F. Scale Development: Theory and Applications. California: Sage Publications, 2012.
• Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü, 2010.
• Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 2018.
• Dodurgalı, Abdurrahman. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1999.
• Doğan, Recai. “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketlerinde Din Eğitim-Öğretimi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 38 (1998), 361-446.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, ts.
• Ecer, Münir. Din Eğitiminde Ahlâk. Van: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Eşmekaya, Eda. “Faktör Analizi (Factor Analysis)”. Yönetim Bilişim Sistemleri Ansiklopedisi 7/1 (2019), 26. Fidan, Nurettin - Erden, Münire. Eğitime Giriş. İstanbul: Alkım Yayınevi, 1998.
• Field, Andy P. Discovering Statistics Using SPSS. London: Sage Publications, 2009.
• George, Darren - Mallery, Paul. SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference. Boston: Allyn & Bacon, 2003.
• Guest, Greg - Fleming, Paul. “Mixed Methods Research”. Public Health Research. Methods ed. Greg Guest - Emily E. Namey. Los Angeles, Sage: 2015, 581-610.
• Gökçe, Birsen. Toplumsal Bilimlerde Araştırma. Ankara: Savaş Yayınları, 2004.
• Gündüz, Turgay. İslam, Gençlik ve Din Eğitimi -Kuramsal Bir Çalışma-. Bursa: Düşünce Kitabevi, 2002.
• Güneş, Yusuf. “İslâm Ahlâkının Temel Özellikleri”. EKEV Akademi Dergisi 15/49 (Güz 2011), 93-104.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar İlkeler Teknikler. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2012.
• Keyifli, Şükrü. “Eğitim ve Din Eğitimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (01 Haziran 2013), 104-125.
• Kılıç, Ayşe İnan. “Lise Öğrencilerinin Manevi - İnsani Değerler Eğilimi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/2 (Aralık 2020), 807-831.
• Koçak, Abdullah. “Kur’ân-Sünnet Birlikteliği Açısından Peygamberlerin Beşer Cinsinden Gönderilme Hikmetleri”. NİSAR Dini Tetkikler Dergisi 3 (Kasım 2023), 83-112.
• Korkmaz, Sadiye vd. “Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi ‘Ahlak ve Değer’ Öğrenme Alanına Ait Ünite Kazanımlarının Rokeach Değerler Envanterine Göre İncelenmesi”. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 1-10.
• METK, Milli Eğitim Temel Kanunu. Resmî Gazete 14574 (24 Haziran 1973). Erişim 15 Şubat 2015. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.1739.pdf
• Muslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Okay, Ayla. “Eğitimin Temel Kavramları ve Eğitim Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi”. Eğitim Bilimine Giriş ed. Ayla Oktay vd. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2007.
• Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (9, 10, 11 ve 12. Sınıf) Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 2024.
• Öğrenme Kazanımları Rehberi. haz. Berna Aslan vd. Ankara: Mesleki Yeterlilik Kurumu, 2020.
• Özbay, Canan. 1982 ve 2005 Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programlarının Karşılaştırılarak 2005 Öğretim Programının Değerlendirilmesi. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Peker, Hüseyin. Din ve Ahlak Eğitimi -Psikolojik ve Metodik Esaslar-. Samsun: Aksi Seda Matbaası, 1998.
• Polat, Yadigar. Faktör Analizi Yöntemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi ve Hayvancılık Denemesine Uygulanışı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Sipahi, Beril. Sosyal Bilimlerde Spss’le Veri Analizi. İstanbul: Beta Basım, 2008.
• Sönmez, Veysel - Alacapınar, G. Füsun. Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014.
• Şengün, Mustafa. Lise Öğrencilerinin Ahlaki Olgunluk Düzeylerinin Bazı Kişisel Değişkenler Açısından İncelenmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Taşpolatoğlu, Ayşegül Esener. Türk Milli Eğitiminde Cumhuriyet’ten Günümüze Program Geliştirme Alanındaki Gelişmeler ve Bir Eğitim Programının Temel Özelliklerine İlişkin Uzman Görüşleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. ed. Benjamin Samuel Bloom vd. Canada: By David McKay Company, 1967.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2014.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. Sunenu’t-Tirmiẕî. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Toraman, Sinem. “Karma Yöntemler Araştırması: Kısa Tarihi, Tanımı, Bakış Açıları ve Temel Kavramlar”. Nitel Sosyal Bilimler 3/1 (2021), 1-29.
• TÜBİTAK, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu. “Popüler Bilim Yayınları, Öğrenme Kazanımları”. Erişim 13 Şubat 2024. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/ogrenme_kazanimlari
• TYÇUİUEHY, Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinin Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. Resmî Gazete 29537 (19 Kasım 2015). Erişim 18 Şubat 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/anasayfa /MevzuatFihristDetayIframe?MevzuatTur=21&MevzuatNo=20158213&MevzuatTertip=5
• Yiğit, Yasin. Maneviyat Eğitimi Manen Güçlenmenin Yollarını Aralayan Dinî, Manevi, Tasavvufi, Psikolojik ve Pedagojik Bir Değerlendirme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
• Yürük, Tuğrul. “İlk ve Ortaöğretimde Din Öğretimi (Din Dersleri)”. Din Eğitimi El Kitabı. ed. Recai Doğan vd. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Yürük, Tuğrul. Cumhuriyet Dönemi Din Öğretimi Program Anlayışları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.