İlahi Hitaptan Makine Diline: Kutsal Metinlerin Yz ile Yeniden Okunması

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 3, 541 - 572, 31.12.2024

Osman Kamil Çorbacı

https://doi.org/10.33415/daad.1580063

Öz

Bu çalışma, dinî metinlerin analizinde yapay zekâ ve dil işleme teknolojilerinin sunduğu olanakları ele alarak geleneksel yorumlama yöntemleriyle çağdaş analitik araçların entegrasyonuna odaklanmaktadır. Nitel araştırma paradigması çerçevesinde doküman analizi yöntemi kullanılarak yürütülen inceleme; TF-IDF, Word2Vec, BERT ve GPT gibi ileri düzey dil işleme tekniklerinin işlevsel özelliklerini ve uygulama alanlarını detaylı bir şekilde değerlendirmektedir. Bu sayede dinî metinlerin linguistik yapıları çok boyutlu bir perspektifle analiz edilmekte, özgün kavramsal bir çerçeve geliştirilmektedir. Araştırmanın bulguları, modern teknolojilerin metinlerin anlam katmanlarını, dil yapılarını ve bağlamlarını derinlemesine analiz etme imkânı sunduğunu göstermektedir. Din eğitimi açısından ele alındığında, bu teknolojilerin eleştirel ve analitik düşünme becerilerinin gelişimine katkı sağlamanın yanı sıra öğretim materyallerini zenginleştirme, kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sunma ve etkileşimli öğrenme ortamları oluşturma fırsatlarına işaret etmektedir. Bunun yanında çalışma, bu teknolojilerinin dinî metinlerin yorumlanması sürecine sağladığı katkıları ve beraberinde getirdiği riskleri disiplinlerarası bir bakış açısıyla değerlendirmektedir. Araştırmanın sonuçlarının dinî metinlerin çok katmanlı yapısının anlaşılmasında yenilikçi metodolojik yaklaşımlar sunmasının yanı sıra din eğitiminin teorik ve pratik boyutlarında yeni açılımlar sağlayabileceği düşünülmektedir. Bu yönüyle çalışma hem metodolojik hem de kavramsal açıdan literatüre özgün bir değer katma potansiyeline sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Dijital Veri Setleri, Din Eğitimi, Dinî Metin Analizi, Yapay Zekâ Uygulamaları, Doğal Dil İşleme Teknolojileri

Etik Beyan

Bu çalışma, etik kurul iznine gerek olmayan bir araştırmadır.

From Divine Oration to Machine Language: Re-Reading Scriptures with AI

Öz

This study examines the potential of artificial intelligence systems and natural language processing technologies in the analysis of religious texts. The research thoroughly addresses the functional features and application areas of sophisticated linguistic analysis tools such as TF-IDF, Word2Vec, BERT, and GPT in order to analyze the complex structures of religious texts. Based on the qualitative research paradigm, the study provides an original conceptual framework for the examination of the linguistic structures of religious texts through the integration of classical text interpretation methodologies and contemporary linguistics technologies. In this context, the research systematically examines the structural characteristics of linguistic data sets that reveal the layers of meaning in texts and their impact on analytical processes, thereby developing a holistic approach to the comprehensive analysis of religious texts. In this respect, the study has the potential to create a systematic interaction field between linguistics, artificial intelligence, and religious studies. The research results are anticipated to establish a methodological foundation for the effective use of artificial intelligence and natural language processing technologies in understanding the multi-layered structure of religious texts, and to provide a conceptual framework for similar studies.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Religious Text Analysis, Artificial Intelligence Applications, Natural Language Processing Technologies, Digital Datasets.

Kaynakça

• Adjeisah, Michael vd. “Twi Corpus: A Massively Twi-to-Handful Languages Parallel Bible Corpus”. 1043-1049. Exeter, United Kingdom: IEEE, 2020.
• Akyel, Yakup- Tur, Erkan. “Yapay Zekanın Potansiyelinin ve Eğitim Bilimlerindeki Uygulamalarının Araştırılması ve Araştırmalarda Beklentiler, Zorluklar ve Gelecek Yönelimleri”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 25/1 (2024), 645-711.
• Al-Kharabsheh, Aladdin. “Qur’an-related Intertextuality: Textual Potentiation in Translation”. International Journal of Applied Linguistics and English Literature 6/6 (2017), 195-207.
• Altuntaş, Halil ve Muzaffer Şahin (çev.). Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Ameen, Haval- Khidhir, AbdulSattar M. “AI model for Parsing the Text of Holy Quran Sentences”. Mesopotamian Journal of Quran Studies 2024 (2024), 16-23.
• Aydın, Mahmut. “Bir Hıristiyan Kurtuluş Teolojisinden Dinlerin Bir Kurtuluş Teolojisine Doğru”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 9 (2000), 133-150.
• Bang, Seung Ho. “Thinking of Artificial Intelligence Cyborgization with a Biblical Perspective (Anthropology of the Old Testament)”. European Journal of Science and Theology 10/3 (2014), 15-26.
• Bashir, Muhammad Huzaifa vd. “Arabic Natural Language Processing For Qur’anic Research: A Systematic Review”. Artificial Intelligence Review 56/7 (2023), 6801-6854.
• Bayındır, Ahmet. “Basitlik İlkesinin Düşünce Üzerindeki Etki Potansiyeli (Doğalcılık, Protestanlık ve Selefî(ci)lik Bağlamında)”. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 12 (2023), 178-191.
• Baz, Fatih Çağatay- Tetik, Erkan. “Uyarlanabilir Çevrimiçi Öğrenme Ortamı Kullanan Öğrencilerin Ortam Kullanımına İlişkin Görüşleri”. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi 2/2 (2017), 20-28.
• Çetinkaya, Kenan. “Birlikte Yaşama Kültüründe İnsan: Kutsal Metinlerdeki Olumlu İfadeler Üzerine Bir Analiz”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2016), 147-160.
• Divarcı, Ömer Faruk- Saltan, Fatih. “Multimedya Destekli Probleme Dayalı Öğrenme Yaklaşımının Fen Eğitiminde Akademik Başarıya ve Tutuma Etkisi”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 18/3 (2017), 1-23.
• Dorroll, P. “‘The Turkish Understanding of Religion’: Rethinking Tradition and Modernity in Contemporary Turkish Islamic Thought”. Journal of the American Academy of Religion 82/4 (2014), 1033-1069.
• Erciyes, Fadime. “Turing Testinin Davranışçı ve İşlevselci Yorumu”. MetaZihin: Yapay Zekâ ve Zihin Felsefesi Dergisi 7/1 (2024), 43-57.
• Girgin, Ayşe Berna Altınel- Şahin, Sema. “Improving the Performance of Sentiment Analysis by Ensemble Hybrid Learning Algorithm With NLP And Cascaded Feature Extraction”. International Journal of Advances in Engineering and Pure Sciences 35/1 (2023), 125-141.
• Goeman, Peter J. “The Impact and Influence of Erasmus’s Greek New Testament”. Unio Cum. Christo 2/1 (2016), 69-82.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudi Geleneğinde Reform Anlayışları”. Milel ve Nihal 5/2 (2008), 147-159.
• Humaidi, Humaidi- Rahman, Yusuf. “Light in The Qur’an: Ibn Sina’s Psycho-Philosophical Interpretation on The Surah Al-Nūr [24:35]”. Afkaruna: Indonesian Interdisciplinary Journal of Islamic Studies 19/1 (2023), 24-42.
• Kahveci, Ahmet Han Furkan- Sondaş, Adnan. “Eğitimde Sanal Gerçeklik Teknolojisine Genel Bakış”. Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 6/1 (2023), 6-13.
• Karahan, Harun Dündar. “Hıristiyan Mezheplerinde Vahiy Anlayışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13 (2018), 287-308.
• Kesik, Fatma- Bayram, Arslan. “Eğitim Sisteminin Eleştirel Pedagoji Perspektifinden Bir Değerlendirmesi”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11/3 (2015), 900-921.
• Khurana, Diksha vd. “Natural Language Processing: State of the Art, Current Trends and Challenges”. Multimedia Tools and Applications 82/3 (2023), 3713-3744.
• Kitabı Mukaddes Şirketi, Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil, İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2009.
• Kızılabdullah, Yıldız- Yürük, Tuğrul. “Din Eğitimi Modelleri Çerçevesinde Türkiye’deki Din Eğitimi Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Dinî Araştırmalar 11/32 (2008), 107-130.
• Koster, Marinus. “The Old Testament As A Diachronic Corpus”. Between Evidence and Ideology. ed. Bob E.J.H. Becking- Lester Grabbe. 117-128. BRILL, 2011.
• Kurt, Ali Osman. “İkinci Mabed Dönemi Yahudiliğine Genel Bir Bakış”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 437-454.
• Liu, Zhiying vd. “The Semantic Annotation of the Quran Corpus Based on Hierarchical Network of Concepts Theory”. 318-321. Bandung, Indonesia: IEEE, 2018.
• Ma, Long- Zhang, Yanqing. “Using Word2Vec to process big text data”. 2015 IEEE International Conference on Big Data (Big Data). 2895-2899. Santa Clara, CA, USA: IEEE, 2015.
• Mazman, Sacide Güzin- Usluel, Yasemin Koçak. “Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Öğrenme-Öğretme Süreçlerine Entegrasyonu: Modeller ve Göstergeler”. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama 1/1 (2011), 62-79.
• Meyendorff, John. “New Life in Christ: Salvation in Orthodox Theology”. Theological Studies 50/3,(1989), 481-499.
• Murai, Hajime. “Exegetical Science for the Interpretation of the Bible: Algorithms and Software for Quantitative Analysis of Christian Documents”. ed. Roger Lee. 492/67-86. Heidelberg: Springer International Publishing, 2013.
• Okumuş, Mesut. “Kur’an’ın Tedrici Nüzûl Süreci Bağlamında Mekki ve Medeni Ayetler Üzerine”. Eskiyeni 27 (2013), 7-21.
• Okumuş, Namık Kemal. “Ezelî Yazgı Bağlamında Mu’tezile Düşünce Okulu’nun Ecel, Ömür ve İlim Anlayışı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2015), 43-79.
• Olgun, Hakan. “Rowan Williams’ın Şeriat Söylemi Bağlamında Anglikan Kilisesi’nin Teoloji Krizi”. Milel ve Nihal 7/1 (2010), 7-31.
• Pirim, Harun. “Yapay Zekâ”. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi 1/1 (2006), 81-93.
• Reed, Randall. “A.I. in Religion, A.I. for Religion, A.I. and Religion: Towards a Theory of Religious Studies and Artificial Intelligence”. Religions 12/6 (2021), 401-416.
• Rruga, İlir. “Aziz Pavlus’un Seyahatleri Çerçevesinde Arnavutların Hıristiyanlıkla İlk Temasları Konusundaki İddiaların Değerlendirilmesi”. Amasya İlahiyat Dergisi 12 (2019), 263-281.
• Sadıkov, Taşpolot- Sarıgül, Kerim. “Makine Çeviri Yöntemleri ve Makine Çevirisinin Bugünkü Durumu”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 10/1 (2021), 192-205.
• Sambur, Bilal. “Medine Vesikasının Özgürlük ve Çoğulculuk Açısından Tahlili”. Liberal Düşünce Dergisi 76 (2014), 179-186.
• Sarı, Tamer vd. “Reimagining education: Bridging artificial intelligence, transhumanism, and critical pedagogy”. Journal of Educational Technology and Online Learning 7/1 (2024), 102-115.
• Seyfelı, Canan. “Süryani Kadim Kilisesi’nde Murun Sakramenti”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (2019), 1-11.
• Sufi, Fahim. “Generative Pre-Trained Transformer (GPT) in Research: A Systematic Review on Data Augmentation”. Information 15/2 (2024), 99-126.
• Sur, Chiranjib. “RBN: Enhancement İn Language Attribute Prediction Using Global Representation Of Natural Language Transfer Learning Technology Like Google BERT”. SN Applied Sciences 2/1 (2019), 22-37.
• Şahin, Büşra. Tevrat Tefsir Geleneği: Ramban (Nahmanides) Örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Şahin, Osman- Oymak, İskender. “Hristiyan Dünyada Yeniden Birleşme Girişimleri: Eski Katolik ve Anglikan Kilisesi Arasında Ortak Komünyon”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/2 (2020), 1-19.
• Tayanç, Mehmet- Aktaş, Ahmet. “Kur’ân-ı Kerim’de Sözü Edilen Mekânların Toplumsal İzdüşümleri Üzerine Sosyolojik Bir Analiz”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2024), 59-87.
• Tekin, Halil İbrahim- Atmaca, Gökhan. “Bilimsel Tefsirin Serencamı: Zağlûl En-Neccâr Örneği”. Bitlis İslamiyat Dergisi 3/1 (2021), 57-81.
• Ünlü, Züleyha. “Uygulamalı Dilbilim Araştırmalarında Temellendirilmiş Kuram Metodu”. Bogazici University Journal of Education 35/2 (2019), 51-66.
• Van Gompel, Maarten- Van Den Bosch, Antal. “Efficient n-gram, Skipgram and Flexgram Modelling with Colibri Core”. Journal of Open Research Software 4/1 (2016), 30.
• Yalçınkaya, Mustafa. “Şia’da İmamların Masumiyeti Telakkisi ve Arka Planı”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 5/4 (2021), 1560-1579.
• Yaşlıca, Erdal. “Sanal Sınıf Ortamında Etkileşimli Öğretim Materyalinin Başarıya ve Tutuma Etkisi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/1 (2020), 39-56.
• Yenduri, Gokul vd. “GPT (Generative Pre-Trained Transformer) A Comprehensive Review on Enabling Technologies, Potential Applications, Emerging Challenges, and Future Directions”. IEEE Access 12 (2024), 54608-54649.
• Yun-tao, Zhang vd. “An improved TF-IDF approach for text classification”. Journal of Zhejiang University-Science A 6/1 (2005), 49-55.
• Zaid, Abdelali- Bennoudi, Hanane. “AI vs. Human Translators: Navigating the Complex World of Religious Texts and Cultural Sensitivity.” International Journal of Linguistics, Literature and Translation 6/11 (2023), 173-182.
• “Gensim”. Erişim 5 Aralık 2024. https://github.com/piskvorky/gensim
• “Huggingface”. Erişim 06 Aralık 2024. https://huggingface.co/
• “Numpy”. Erişim 5 Aralık 2024. https://numpy.org/
• “Pandas”. Erişim 4 Aralık 2024. https://pandas.pydata.org/
• “Python”. Erişim 3 Aralık 2024. https://www.python.org/
• “Scikit-Learn”. Erişim 5 Aralık 2024. https://scikit-learn.org/stable/