Heretik Sayılan Kiliselere Yapay Zekanın Bakış Açısı

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 3, 213 - 232, 31.12.2024

Dursun Ali Aykıt

https://doi.org/10.33415/daad.1592242

Öz

Hıristiyanlık tarihi aslında heretiklik tarihi olarak okunabilecek bir arka plana sahiptir. Zira günümüzdeki Hıristiyanlık, birçok çatışma ve ayrışmadan sonra galip gelen söylemin yansıması olarak var olagelmiştir. Daha ilk çıkışında Yahudi-Hıristiyanlığı ile Gentile Hıristiyanlığı karşı karşıya gelmiş ve bu süreçten Pavlus’un önderliğini yaptığı Gentile Hıristiyanlığı öne çıkmıştır. Ardından İsa’nın doğası ile ilgili Kristolojik problemlerle boğuşan kilise, bir taraftan Aryüsçü öte yandan Athanasiusçu söylemin arasında kalmış ve İznik Konsili’nde Roma İmparatorunun desteğini alan Athanasiusçuluk kabul görürken Aryüs ve görüşleri heretik ilan edilmiştir. Orta Çağ’da Katolik Kilisesi iyice güçlenip tekel oluşturmaya başlayınca kiliseye yönelik her türlü itiraz, heretiklik başlığı altında değerlendirilmeye başlanmıştır. Yine Martin Luther’in çıkışı ve çok fazla dünyevileştiğini belirttiği Katolik Kilisesine yönelik eleştirileri de hemen heretiklik şeklinde tanımlanıp ciddi takibatlara uğramıştır. Ancak zamanla Protestan kiliseler gelişip belli bir güce ulaşınca artık bunlar ‘ana bünyeyi’ oluşturan kiliseler arasında gösterilmeye başlanmıştır. Dolayısıyla Hıristiyanlık tarihinde heretiklik tanımı ucu açık bir terim olarak kullanılmaktadır. Bu makale bazında işte böylesi bir genişlikte değerlendirilen heretikliğe dair, yapay zeka uygulamaları olan ChatGPT ve Gemini’nin nasıl bir tasnif ve açıklama getirdiğine ışık tutmaya odaklandık.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Heretik, Yapay Zeka, Hıristiyanlık, Aryüsçülük, Bogomiller, Mormonlar

The Perspective of Artificial Intelligence on Churches Labeled as Heretical

Öz

Christian history, in fact, can be read as the history of heresy. This is because contemporary Christianity has existed as a reflection of the dominant discourse that emerged after numerous conflicts and divisions. From its very inception, Jewish-Christianity and Gentile Christianity confronted one another, with Gentile Christianity, led by Paul, ultimately prevailing. The Church then struggled with Christological issues concerning the nature of Jesus, caught between the Arian and Athanasian doctrines. At the First Council of Nicaea, Athanasianism, supported by the Roman Emperor, was accepted, while Arianism and its views were declared heretical. During the Middle Ages, as the Catholic Church grew stronger and began to monopolize ecclesiastical authority, any form of opposition to the Church was categorized as heresy. Similarly, Martin Luther’s break from the Church and his criticisms of the Catholic Church—whom he accused of becoming overly worldly—were immediately labeled as heretical, leading to severe persecutions. However, as Protestant churches developed and gained influence, they eventually came to be recognized as part of the 'mainstream' body of Christian denominations. Thus, the definition of heresy in Christian history remains a broad and multifaceted term. In this paper, we focus on how artificial intelligence applications, such as ChatGPT and Gemini, classify and interpret heresy, shedding light on their understanding of this expansive concept.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Heretic, Artificial Intelligence, Christianity, Arianism, Bogomils, Mormons

Kaynakça

• Aydın, Fuat. “Mormonlar: İsa Mesih’in Son Gün Azizleri’nin Kilisesi.” Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri. ed. Ömer Faruk Harman. 215-266. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Albayrak, Kadir. Bogomilizm ve Bosna Kilisesi. Adana: Baki Kitabevi, 2004.
• Albayrak, Kadir. “İznik Konsili Öncesinde ve Sonrasında Heretik Hıristiyan Akımları.” Uluslararası İznik Sempozyumu. 103-137. İstanbul: İznik Belediyesi Yayınları, 2005.
• Aykıt, Dursun Ali. “Pelagianizm’in Tarihi ve Öğretileri.” Journal of Istanbul University Faculty of Theology 22 (March 2012), 175-196.
• Baş, Bilal. Bir Hıristiyan Mezhebi Olarak Aryüsçülük. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2016.
• Çoban, Mahmut. Bir Katolik Cemaati Olarak Fransiskenler. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Demirci, Kürşad. Bir Hıristiyan Mezhebi Olarak Ortodoksluğun Teolojisi. İstanbul: Ay Işığı Yayınları, 2005.
• Demirci, Kürşad. “Hıristiyanlık.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Kasım 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/hiristiyanlik
• Ekinci, Sümeyya. “Orta Çağ’ın Protestanları: Bogomiller.” Nizâmî Gencevî Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları – XIII. ed. Yunus Emre Tansu. 43-66. Ankara: İksad Yayınevi, 2021.
• Grant, Michael. Roma’dan Bizans’a. çev. Z. Zühre İlkgelen. İstanbul: Homer Kitabevi, 2000.
• Güzeldal, Yasin. “Tanrı’ya Adanmış Bir Hayat: Hıristiyan Manastır Yeminleri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/1 (Haziran 2021), 179-204. https://doi.org/10.33420/marife.912944.
• Gwatkin, H.M. The Arian Controversy. New York: Longmans, Green, and Co., 1914.
• Işık, Ramazan. “Mormonluk ve Mormon Kilisesi Üzerine Bir Araştırma.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006), 165-190.
• Katar, Mehmet. Mesih İsa’nın Son Gün Azizleri Kilisesi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2008.
• Olgun, Hakan. Sekülerliğin Teolojik Kurgusu Protestanlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Patacı, Bilal. Pelagius: Asketik ve Heretik. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2022.
• Robson, Michael J.P. The Franciscans in the Middle Ages. New York: The Boydell Press, 2006.
• Şenay, Bülent. İlk Rafızi Hıristiyan Kilisesi: Markunilik. Bursa: Verka Yayınları, 2003.