Al-Udfuwī’sUnique and Holistic Approach to Musical Issues in the Context of al-Imtāʿ bi-Aḥkāmi as-Samā‘

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 783 - 811, 31.03.2025

Sema Dinç

https://doi.org/10.33415/daad.1589061

Öz

Among the books of sama that deal with the rules of music in Islamic culture, the work written by al-Udfuwī, a Shāfī’i who lived during the Mamluk Period, stands out in terms of its content and principles. In his book called al-Imtā‘ bi-aḥkāmias-samā‘, al-Udfuwī deals with issues such as the recitation of the Quran with melody, hudā, inşād, singing, women and men singing, the evidence of those who give haram or mübah rulings on this subject, and the evidence of the Sufis, with the evidence of kitap, sunnah, ijma and analogy. Known to be a musician himself, al-Udfuwī devoted the second section of his book entirely to musical instruments, giving extensive space to both the definitions and jurisprudential status of the def, şebbābe, ud, davul, zil, sunūc, kadīb and other percussion instruments of his time. This work, which deals with a rich range of rational and traditional evidence, is among the comprehensive works in its field. Al-Udfuwī conveys in his work that he gives favorable approval for music with all his evidence in a multifaceted manner. This study used historical musicology, document analysis, and biography techniques. It is important that this work, which has not yet been studied in Turkey, is introduced and examined for the first time.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Al-Udfuwī, Samā‘, Music, al-Imtā‘ bi-Aḥkām as-Samā‘

Üdfüvî’nin El-İmtâ‘ Bi-Ahkâmi’s-Semâ‘ Kitabı Bağlamında Mûsikî Meselelerine Özgün ve Bütüncül Yaklaşımı

Öz

İslâm kültüründe mûsikînin hükümlerini ele alan semâ‘ kitapları arasında Memlûkler döneminde yaşamış Şâfiî mezhebinden Cafer b. Saleb b. Hassâm Üdfüvî’nin (ö. 748/1347) yazdığı eser içeriği ve prensipleri itibarıyla öne çıkmaktadır. el-İmtâ‘ bi-ahkâmi’s-semâ‘ adlı kitabında Üdfüvî, Kurân-ı Kerîm’in nağmeyle okunması, hüdâ, inşâd, şarkı söylenmesi, kadın ve erkeğin şarkı icrâ etmesi, bu konu hakkında haram veya mübah hüküm verenlerin delilleri, sûfîlerin delilleri gibi meseleleri kitap, sünnet, icmâ ve kıyâsla belirlenen hükümlerle ele almaktadır. Kendisinin de mûsikîşinas olduğu bilinen Üdfüvî, kitabının ikinci bölümünü tamamen mûsikî âletlerine ayırarak kendi döneminde bulunan def, şebbâbe ud, davul, zil, sunûc, kadîb ve diğer vurmalı çalgıların hem tanımlarına hem de fıkhî olarak durumlarına genişçe yer vermektedir. Aklî ve naklî delilleri zengin bir yelpazede ele alan bu eser, alanında muhteviyatlı çalışmalar arasındadır. Üdfüvî eserinde mûsikînin caiz olduğunu tüm delilleriyle ve çok yönlü bir şekilde aktarmaktadır. Bu çalışmada tarihsel müzikoloji, doküman analizi ve biyografi tekniği kullanılmıştır. Hakkında henüz Türkiye’de hiçbir araştırma yapılmamış olan bu eserin ilk kez tanıtılarak incelenmesi önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Mûsikîsi, Üdfüvî, Semâ‘, Mûsikî, el-İmtâ‘ bi-Ahkâmi’s-Semâ‘

Kaynakça

• Ak, Mahmut. Memlükler Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi, ts.
• Akkuş Yiğit, Fatma. “Memlûk Tarihinde Kadın Şarkıcı ve Müzisyenler”. Tarih İncelemeleri Dergisi 30/1 (2015), 45- 62.
• Arpa, Serbülend. Mûsikînin Hükmü Bağlamında İbnü’l-Kayserânî’nin “Semâ” Kitabı. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
• Âşur, Saî’d Abdulfettah. el-Muctema’ el-Mısrî fî Asr Selâtîn el-Memâlîk. Kâhire: Dâr en-Nahde el-Arabiyye, 1992.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler (1250-1517). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2015.
• Bayhan, Ahmet Ali. “Mısır’daki Eyyubi Devri Mimari Eserleri: Medreseler ve Hankah/Zaviyeler”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 1/12 (2010), 1-16.
• Çıplak, Esra. “Memlûklerde Eğitim ve Tören Alanları: Meydanlar”. XIX. Türk Tarih Kongresi Ankara 3-7 Ekim 2022- Türk-İslam Devletleri Tarihi. II/189-209. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2024.
• Dinç, Sema - Gün, Recep. “IX. Yüzyıl Abbâsî Dönemi Hanedan Üyesi Mûsikîşinasların Kitâbü’l-Egânî’deki Anlatımları”. İSTEM 36 (Aralık 2020), 361-388. https://doi.org/10.31591/istem.848758.
• Dûğûz, Cânetî b. Vessâm. “Muhakkik’in Mukaddimesi”. el-İmtâ’ bi Ahkâmi’s-Semâ’. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2019.
• Durmuş, Efe. Bahrî Memlûklar Döneminde Halep Naipliği. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2014.
• el-Makrîzî. el-Mevâiz ve’l-’İtibâr bi-Zikr el-Hıtat ve’l-Âsâr. II Cilt. Kâhire: Mektebe es-Sakâfe ed-Dîniyye, 2. Baskı., 1987.
• Eruz, A. Fulya. “Memlükler (Sanat)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/97-100. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Haliloğlu, Fahrettin. İbn Hacer el-Askalânî. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
• Heytemî, İbn Hacer el-. Keffu’r-Reâ‘ an Muharremâti’l-Lehv ve’s-Semâ‘. thk. Âdil Abdulmunim Ebu’l-Abbâs. Kahire: Mektebetü’l-Kur’an, ts.
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. İbn Battûta Seyahatnâmesi. çev. Sait Aykut. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed. ed-Dürerü’l-Kâmine fî ’Ayâni’l-Mieti’s-Sâmine. 4 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, ts.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebü’s-Sıdk Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. thk. Hâfız Abdulalîm Hân. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1987.
• İbn Zuğdân, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Davûd b. Sellâme. Ferahu’l-Esmâ bi Ruhasis-Semâ‘. thk. Muhammed eş-Şerîf er-Ruhmûnî. Tunus: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 1985.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî el-Ümevî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyye. thk. Abdullah el-Cübûtî. Bağdat: Matbatu’l-İrşâd, 1970.
• Kanat, Cüneyt. “Memlûk Devleti’nde Eğlence Kültürü”. Tarih İncelemeleri Dergisi 22/1 (Temmuz 2007), 53-62.
• Kılıç, Mustafa. “Üdfüvî, Ca‘fer b. Sa‘leb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/281. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Klein, Yaron. “Musical Instruments in Samāʿ Literature: al-Udfuwī’s Kitāb al-Imtāʿ bi-aḥkām as-samāʿ”. Oriens, 1-24.
• Kopraman, Kazım Yaşar. “Memlükler”. Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2022.
• Kopraman, Kazım Yaşar. Mısır Memlûkleri Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Kortantamer, Semira. “Memlûk Toplumunda Kadın”. https://www.altayli.net/memluk-toplumunda-kadin.html
• Metzger, Evan. “Historical Representation as Resurrection: Al-Udfuwī and the Imitation of Allāh”. New Readings in Arabic Historiography from Late Medieval Egypt and Syria. ed. Jo van Steenbergen - Maya Termonia. 429- 465. Islamic History and Civilization 179. Brill, 2021.
• Naşir. “Yayıncının Mukaddimesi”. el-İmtâ’ bi Ahkâmis’s-Semâ’. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2019.
• Nehhâr, Ammâr Muhammed en-. “el-Mûsîkâ ve’l-Gınâ fî Asri’l-Memâlîk”. Mecelletü Câmiatu Dımeşk 32/2 (2016), 203-228.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. A’yânü’l-’Asr ve A’vânü’n-Nasr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1998.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el- Arnavût. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Shiloah, Amnon. The Theory of Music in Arabic Writings (c. 900–1900): Descriptive Catalogue of Manuscripts in Libraries of Europe and the U.S.A. Munich: G. Henle Verlag, 1979.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Fethu’r-Rabbânî. thk. Ebu Musab Subhî Muhammed b. Hasan Hallâk. 12 Cilt. San’â: Mektebetü’l-Cîl, ts.
• Uludağ, Süleyman. İslâm ve Mûsikî. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Üdfüvî, Ca’fer b. Sa’leb. el-İmtâ’ bi Ahkâmi’s-Semâ’. thk. Cânetî b. Vessâm Dûğûz. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2019.
• Üdfüvî, Ca’fer b. Sa’leb. et-Tâli’u’s-Sa’îd. thk. Sa’d Muhammed Hüseyin. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısriyye, 1966.
• Yiğit, İsmail. Memlûkler, 648-923/1250-1517. İstanbul: Kayıhan, 2008.