Yapay Zekâ ile İnanç Tasvirleri: Semiyotik ve İçerik Analizi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 267 - 299, 31.03.2025

Ünal Bastaban , Savaş Sarıhan , Abdurrahman Yalçi

https://doi.org/10.33415/daad.1591801

Öz

Bu araştırmada amaç, Yapay zekânın (YZ) inançlar üzerine tasarım oluşturma kapasitesinin semiyotik ve içerik olarak incelenmesi, yorumlanması ve çıkan verilerin tekrar YZ’ye verilen komutlar üzerinden uyumluluk bakımından değerlendirilmesidir. Araştırmanın üç ana problemi; YZ’nin inanç sistemlerini görselleştirme kapasitesinin incelenmesi, tasarımların uzmanlar tarafından semiyotik ve içerik analizi ile analiz edilmesi, yapılan analizler sonucunda ortaya çıkan; renk, figür, sembol gibi göndermelerin YZ’nin ortaya koymak istediği mesajlarla uyumluluğunun test edilerek denetlenmesidir. Böylece bilimsel gerçekliğe dönüşmeye aday YZ’nin bin yıllardır toplumları şekillendiren, birçok problem ya da çözümün odağında olan inanç sistemlerini; imgesel ve simgesel olarak yansıtma becerileri ortaya konulmuştur. Sonuçlar YZ tasarımlarının büyük oranda başarılı olduğunu göstermektedir. Kullanılan renk, figür ve semboller yine bunlara ilişkin değerlendirmeler literatürle de uyumlu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Güzel Sanatlar, Din, Tasarım, Yeni Teknolojiler

Faith Portrayals with Artificial Intelligence: Semiotic and Content Analysis

Öz

The aim of this research is to examine and interpret the capacity of Artificial Intelligence (AI) to create designs on beliefs in terms of semiotics and content, and to evaluate the resulting data in terms of compatibility over the commands given to the AI again. The three main problems of the research are; examining the capacity of AI to visualise belief systems, analysing the designs by semiotic and content analysis by experts, testing the compatibility of the references such as colours, figures, symbols (with the commands directed to the AI) with the messages that the AI wants to reveal. Thus, the ability of the AI, which is a candidate to become the reality of science, to reflect the belief systems that have shaped societies for thousands of years and are at the centre of many problems or solutions; imaginatively and symbolically has been revealed. The results show that the AI designs are largely successful. The colours, figures and symbols used and the evaluations related to them were found to be compatible with the literature.

Anahtar Kelimeler

Fine Arts, Religion, Design, New Technologies

Kaynakça

• Akpınarlı, Hatice Feriha - Özdemir, Hande Ayşegül. “Konya-Lâdik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi”. İdil 5/23 (30 Haziran 2016), 955-982. https://doi.org/10.7816/idil-05-23-11
• Almalech, Moni. “The Path of Colours in the Old Testament Versions of the Temple”. Изкуствоведски четения 2 (2020), 11-19.
• Altıntaş, Hız Gizem. Pigmentlerin Keşfi, İsimlendirme ve Kılavuz Kitaplar Üstünden Rengin Tarihsel Yolculuğu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Audsley, William - Audsley, George Ashdown. Handbook of Christian Symbolism. London: Day & Son Limited, 1865.
• Aydın, Berna. “Sanat Dünyasında Bir İfade Aracı Olarak Çiçek İmgesi: Gül”. Idil 9/68 (30 Nisan 2020), 599-615. https://doi.org/10.7816/idil-09-68-02
• Aytaçlı, Berrak. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 3/1 (Haziran 2012), 1-9. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aduefebder/issue/33889/375231
• Balcı, Ali. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem, 2018.
• Barthes, Roland. Göstergebilimsel Serüven. çev. Mehmet Rifat - Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi, 2009.
• Bayrakdar, Mehmet. Üç Dinin Tarihi: Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam. İstanbul: Say, 2016.
• BBC. “Nature of Ultimate Reality in Hinduism Female Hindu Deities – The Tridevi”. BBC. 11 Kasım 2024. Erişim 11 Kasım 2024. https://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zrf6pbk/revision/5
• Berente, Nicholas vd. “Managing Artificial Intelligence”. MIS Quarterly 45/3 (2021), 1433-1450.
• Berger, Asa Arthur. Kitle İletişiminde Çözümleme Yöntemleri. çev. Murat Barkan vd. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi, 1996.
• Besalel, Yusuf. Yahudilik Ansiklopedisi (1). İstanbul: Gözlem, 2001.
• Biçer, Yarkin. “Çağdaş Sanatta Bir Tekillik Olarak Tekrar ve Çoğaltmalar”. İnsanat Sanat Tasarım ve Mimarlık Araştırmaları Dergisi 2/2 (Ocak 2023), 1-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/insanat/issue/74566/1193164
• Boroda, Krzysztof. “Plague and Changes in Medieval European Society and Economy in the 14th and 15th Centuries”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi 10/01 (2008), 49-50.
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem, 2014.
• Carroll, Noël. “Art, Practice, and Narrative”. The Monist 71/2 (1988), 140-156.
• Cooper, J. C. An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. Londra: Thames and Hudson, 1993.
• Corbet, David. Expectations of Iconographic Symbols in Third Century Christianity. Portland: George Fox University, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Çalışkan, Nihat - Kılıç, Elif. “Farklı Kültürlerde ve Eğitimsel Süreçte Renklerin Dili”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 15/3 (2014), 69-85.
• Çatalkaya, Özketen Şerife. Yahudi, Hıristiyan ve İslam Kelamında Kadın. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2024.
• Demir, Hatice. “Meryem’e Müjde Sahnesinde Meryem’in Kirmeni, Kırmızı ve Mor Yünü Üzerine Görüşler”. Bilimname 2018/36 (2018), 351-373.
• Demirci, Kürşat. Hinduizm’in Kutsal Metinleri Vedalar. İstanbul: İşaret, 1991.
• Denzin, K Norman - Lincoln, S Yvonna. The SAGE Handbook of Qualitative Research. Champaign: SAGE, 2018.
• Dikbaş, Nazike Tuğba. Yahudilik ve Hristiyanlıkta Kutsal ve Kutsallaştırılmış Mekânlar. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ataç Yayınları, 2005.
• Fawcett, Thomas. The Symbolic Language of Religion. London: SCM Press Ltd, ts.
• Gadde, Sai Sruthi - Kalli, Venkata Dinesh. “Artificial Intelligence and Its Models”. International Journal for Research in Applied Science and Engineering Technology 9/2 (28 Şubat 2021), 315-318. https://doi.org/10.22214/ijraset.2021.33007
• Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması. çev. Hakan Gür. Ankara: Dost, 2010.
• Ghimire, Vinaya. “Hindu Gods and Symbols of Fertility”. Owlcation. 2023. Erişim 15 Ekim 2024. https://owlcation.com/humanities/fertility-symbols-and-fertility-rituals-in-hinduism
• Gökhan, Halil (ed.). Semboller. İstanbul: Dharma Yayınları, 2009.
• Guenon, Rene. Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi. çev. Fevzi Lütfi Topaçoğlu. İstanbul: İnsan, 2019.
• Guthrie, Stewart Elliott. “Religion: What Is It?” Journal for the Scientific Study of Religion 35/4 (Aralık 1996), 412- 419. https://doi.org/10.2307/1386417
• Gürdal, Salih. Din Nedir? istanbul: Beyan, 1982.
• Heather, P. J. “Colour Symbolism : Part I”. Folklore 59/4 (Aralık 1948), 165-183. https://doi.org/10.1080/0015587X.1948.9717906
• Hehn, Victor. Zeytin, Üzüm ve İncir-Kültür Tarihi Eskizleri. çev. Necati Aça. Ankara: Dost Kitabevi, 1998.
• Işık, Vildan. “Barok Resimde İsa’nın Havarilerinin Martirdom Sahneleri”. Sanat Tarihi Dergisi 30/2 (20 Aralık 2021), 1147-1189. https://doi.org/10.29135/std.922652
• Karakaya, Fatih - Güneş, Doğan. “Leonardo Da Vinci’nin ‘Son Akşam Yemeği’ Adlı Eserinin İkonografik Analizi Bağlamında Çözümlenmesi”. Uluslararası İletişim ve Sanat Dergisi 4/8 (2023), 63-73. https://doi.org/10.29228/iletisimvesanat.70090
• Bhagavadgita-Hinduların Kutsal Kitabı. çev. Korhan Kaya. Ankara: Dost Kitabevi, 2001.
• Khaled, Mahjabeen. “Globalisation and Religion”. Rome: Institute of Hazrat Mohammad (SAW), 2002.
• Kızıl, Hayreddin. “Dinî Sembolizm Üzerine”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/20 (Ağustos 2018), 327-351. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sirnakifd/issue/39732/470611
• Knott, Kim. Hinduizm’in ABC’si. çev. Medet Yolal. İstanbul: Kabalcı, 2000.
• Krippendorff, Klaus. “On the Essential Contexts of Artifacts or on the Proposition That ‘Design Is Making Sense (Of things)’”. Design Issues 5/2 (1989), 9-39. https://doi.org/10.2307/1511512
• Kudrya-Marais, Elena Vladimirovna - Olalere, Folasayo Enoch. “The Spiritual Language of Colour: A case study of Colour Symbolism in Hindu Community in South Africa”. Pharos Journal of Theology 103 (Mart 2022), 1-15. https://doi.org/10.46222/pharosjot.10321
• Kurt, Hilal. “Dinsel Bir Sembol Olarak Hilal”. Milel ve Nihal 20/2 (31 Aralık 2023), 279-304. https://doi.org/10.17131/milel.1365856
• Küçükkurt, Ülkü. “Geleneksel Kırkyama Tekniği ile Üretilmiş Seccade Örnekleri ve Özellikleri”. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi 5/özel sayı 3 (2022), 253-270.
• Labuschagne, Adri. “Qualitative Research - Airy Fairy or Fundamental?” The Qualitative Report 8/1 (06 Ocak 2003), 100-103. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2003.1901
• McCord, Andy. “The Secret Language of Hands in Indian Iconography”. Smithsonian Magazine. 17 Şubat 2016. Erişim 12 Ocak 2024. https://www.smithsonianmag.com/travel/india-hand-gestures-mudra-180958089/
• Namerow, Jordan. “What’s in an Orange?” Jewish Women’s Archive. 30 Mart 2007. Erişim 09 Kasım 2024. https://jwa.org/blog/whats-in-an-orange
• Okutan, Banu Birsen. “Dı̇n Sosyolojı̇sı̇ Çalışmalarında Göstergebı̇lı̇mı̇n İmkânı: Pratı̇k Bı̇r Çalışma”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 15/56 (2019), 211-234.
• Olson, Carl. The Many Colours of Hinduism: A thematic Historical Introduction. New Jersey: Rutgers University, 2007.
• Öner, Yasin. “Hıristiyan Renk Sembolizminde Siyah ve Beyaz Dikotomisi”. Eskiyeni 51 (31 Aralık 2023), 1198-1212. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1376148
• Öztekin, Selma. Dinlerde Hayat Ağacı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Patton, Quinn Michael. Qualitative Research and Evaluation Methods. New Delhi: SAGE, 2005.
• Peoples, C Hervey vd. “Hunter-Gatherers and The Origins of Religion”. Human nature 27 (2016), 261-282.
• Rapport, Yael. “The Color Purple”. Sefaria. 29 Ekim 2024. Erişim 29 Ekim 2024. https://www.sefaria.org/sheets/162676?lang=bi
• Renou, Louis. Hinduizm. çev. Maide Selen. İstanbul: İletişim, 1993.
• Romano, Giulio. In Darkness and In Light: The Fany Faces of Judas Iscariot. Ottawa: University of Ottawa, Doktora Tezi, 2021.
• Sagiv, Gadi. “Dazzling Blue: Color Symbolism, Kabbalistic Myth, and The Evil Eye in Judaism”. Numen 64/2-3 (2017), 183-208.
• Sağlam, Temel. “İslam Mimarisinin Sembolik Anlatıları Üzerine Bir Deneme”. Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat 5/10 (2020), 251-279.
• Schimmel, Annemarie. “Din’de Sembolün Fonksiyonu Nedir?” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3- 4 (1954), 67-74. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/63059/958079
• Scholem, Gersbom. “Colours and Their Symbolism in Jewish Tradition and Mysticism”. Diogenes 28/109 (02 Mart 1980), 64-76. https://doi.org/10.1177/039219218002810905
• Tercanlı, Akın. “Mühr-i Süleyman Motifli Bir Kaide: Kilis İbrahim Efendi Cami Minaresi”. Dini Araştırmalar 26/64 (15 Haziran 2023), 183-206. https://doi.org/10.15745/da.1246076
• Winter, T. J. - Murad, Abdülhakim. İslam ve Hıristiyanlık. çev. Onur Atalay. İstanbul: Etkileşim, 2007.
• Yalçi, Abdurrahman. “Tanrı’yı Gören Köpek: Din ve Toplum Arasında Kutsalın Üretimi”. Söylem Filoloji Dergisi 9/2 (Ağustos 2024), 699-713. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1483352
• Yayan, Gonca - Gökoğlu, Mehmet. “Türk Ressamlarının Eserlerinde Yer Alan Çocuk Figürlerinin Osman Hamdi Döneminden Günümüze Analizleri”. Te Journal of Turk-Islam World Social Studies 7/24 (2020), 13-34. https://doi.org/10.29228/TIDSAD.41655
• Yelen, Resul. “İslam Sanatında Süsleme Sembolizmi Üzerine Yeni Yorumlar”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2 (2017), 470-492.
• Yılmaz, Sinan. Paganizm’den Hıristiyanlığa Geçmiş Semboller (I. ve V. Yüzyıl). Ankara: İksad, 2022.
• Zimmer, Heinrich. Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler. çev. Çağalı Gül Güven. İstanbul: Kabalcı, 2004.
• Zöngür, Canan Sönmezdağ. “Hinduizm’in Önemli Tanrı ve Tanrıça Heykelleri”. The Journal of Academic Social Sciences 5/52 (01 Ocak 2017), 113-147. https://doi.org/10.16992/ASOS.12611
• Kutsal Kitap (Yeni Dünya Çevirisi). New York: Watchtower Bible And Tract Society of New York, Inc., 2019.