İslam Borçlar Hukukunda Akit Meclisinin Aşamaları

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 747 - 781, 31.03.2025

Yasır Türkyılmaz , Ali Kumaş

https://doi.org/10.33415/daad.1591811

Öz

Bu makalede İslam borçlar hukukunda akdin in’ikad şartlarından biri olan akit meclisi, Hanefî mezhebi özelinde incelenmiştir. İrade beyanlarının sahih biçimde bağ oluşturmasını sağlayan akit meclisi, güncel çalışmalardaki tanımlarda genellikle bu işleviyle ele alınmış, akdin sıhhati üzerindeki etkisi ihmal edilmiştir. Bu çalışmanın hedefi, Hanefilerin mübadele işlemleri için öne sürdüğü şartlar ve fesat teorisi bağlamında akit meclisinin akdin sıhhati üzerindeki etkisini ve bu etkiye bağlı olarak meclis sürecinde oluşan değişimi ortaya koymaktır. Bu amaçla çalışmada öncelikle akit meclisinin akit teorisindeki yerinden kısaca bahsedilmiş, ardından akdin in’ikadı ve sıhhatiyle olan ilişkisi, iki aşama halinde ele alınmıştır. Çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmış, Hanefî klasiklerinde farklı meselelerde dağınık halde bulunan veriler toplanarak değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeye göre akit meclisinin yalnızca icap ve kabul arasındaki süreçten ibaret olmadığı, akdin sıhhatini sağlayan ve mecliste yerine getirilmesi gereken belirli şartlar sebebiyle kabulden itibaren tarafların ayrılığına kadar geçen sürecin de akit meclisine dahil olduğu görülmüştür. Buna istinaden akit meclisi tanımlarında meclisin sıhhat işlevine de vurgu yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Akit Meclisi, İn’ikad ve Sıhhat Meclisi, Fesat, Butlan

Stages of the Contract Session (Majlis al-'Aqd) in Islamic Law of Obligations

Öz

This article examines the contract session (majlis al-'aqd), one of the conditions for the formation (in‘iqad) of a contract, while concentrating on the Ḥanafī school. The contract session, which ensures that declarations of intent establish a valid, binding relationship, is typically addressed in contemporary definitions emphasizing this function. In contrast, its impact on the contract's validity has often been neglected. The article aims to explore the effect of the contract session on the validity of a contract within the context of the conditions and the defect (fasād) theory proposed by the Ḥanafī scholars in exchange transactions. The research adopts a document analysis method. The findings indicate that the contract session is not limited to the process between the offer (ījāb) and acceptance (qabūl); instead, due to certain conditions that must be fulfilled during the session to ensure the contract's validity, the period from the acceptance until the separation of the parties is also included in the scope of the contract session. Based on this, the article concludes that definitions of the contract session should also highlight the function of the session to provide a more comprehensive understanding.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Contract Session (Majlis Al-‘Aqd), Session Of Formation (In‘Iqad) and Validity (Siḥḥa), Defect (Fasād), Invalidity (Butlān)

Kaynakça

• Kur’anı-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Apaydın, H. Yunus. “İrade Beyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Aybakan, Bilal. “Meclis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/239-241. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta, 2021.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-. el-Binâye şerhu’l- Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî el-. el-ʿİnâye şerhu’l-Hidâye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî el-. el-Münteka şerhu Muvatta-ı Mâlik. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Başaran, Serkan. “Muhteva-Yorum İlişkisi Bağlamında Alışverişte Meclis Muhayyerliği Hadîsi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (2018), 157-182.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. es-Sünenü’l-kübrâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bozkurt, Nebi. “Meclis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/241-242. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Bölükbaş, Ali Haydar - Kumaş, Ali. “Nizaya Götüren Cehâlet veya Garar Sebebiyle Fâsid Olan Akitlerin Sahihe Dönüştürülmesi ve ‘Sulbü’l-Akit’ Kavramı”. Usul İslam Araştırmaları 33/33 (2020), 55-77.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk: Dâr İbn-i Kesîr, 2002.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşeri’l-İslamiyye - Dârü’s-Sirâc, 2010.
• Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Dalgın, Nihat. “İslam Hukukuna Göre Satım Sözleşmesi Açısından Mal Kavramı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Degisi 11/11 (1999), 97-128.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1996.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub b. Muhammed el-. el-Kâmûsu’l-muhît. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2008.
• Haçkalı, Abdurrahman. “İslâm Hukuku Açısından Akit Serbestisi Prensibi”. Dini Araştırmalar Dergisi 5/13 (2002), 119-136.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm el-. Mülteka’l-ebhur. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2005.
• Heyet. el-Fetâva’l-hindiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Heyet. el-Muʿcemu’l-vecîz. Vizâretü’t-Terbiye ve’t-Taʿlîm, 1415.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l- muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. 13 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el- Makdisî. el-Muğni. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l- arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. en-Nehru’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râʾik şerhu Kenzi’d-dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Hümam, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1997.
• Kadri Paşa, Muhammed. Mürşidü’l-hayrân ilâ ma’rifeti ahvâli’l-insân. Mısır: Maârif-i Umumî Nezareti, 1891.
• Kahveci, Nuri. “Akitler/Sözleşmeler”. İslam Hukuku. ed. Nuri Kahveci. 145-176. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
• Kara, Yakup. “İslam Hukuku’nda Deyn’in Deyn Karşılığında Satımı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 389-415.
• Karaman, Hayreddin. “Akid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/251-256. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayreddin. “Ayn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/257-258. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-. Bedâi’u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi’. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kayapınar, Hasan. “Cessâs’ın Meclis Muhayyerliği Konusundaki İstidlalleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2021), 174-188.
• Kıylık, Mustafa Harun. “İhtikâr ve Faiz”. İslam Hukuku. ed. Nuri Kahveci. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
• Kocayusufpaşaoğlu, Necip vd. Borçlar Hukuku Genel Bölüm. İstanbul: Filiz Kitapevi, 2017.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-. Muhtasaru’l-Kudurî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî el-. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l- mübtedî. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2020.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el-. Kitâbu’l-ihtiyar li-ta’lîli’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2010.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Guneymî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. 2 Cilt. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-u Müslim. 4 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyâi’l-Kütübi’l- Arabî, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. 2 Cilt. Lübnan: Beytü’l-Efkâri’d- Devliyye, 2009.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-. Minhâcü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2005.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Mesâdirü’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1989.
• Shamshıyev, Ozat. Hanefi Mezhebinde Tashîhu’l-Ukûd Teorisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Shamshıyev, Ozat. “Hanefî Mezhebine Göre Fesâdın Çeşitleri ve Tashîhu’l-Ukûd Örneği Olarak Müfsit Unsurun Giderilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 42 (2023), 143-166.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. el-Üm. 11 Cilt. Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şahin, Hasan. “İslam Hukukunda Akid Meclisine Ait Muhayyerlikler”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2018), 323-356.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-. el-Asl. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeyh Bedreddin Simâvî, Mahmud. et-Teshîl şerhu Letâifi’l-İşârât. ed. Hacı Yunus Apaydın. çev. Heyet. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Tüfekçi, İbrahim. “İslam Hukukunda Meclis Muhayyerliği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 11-42.
• Yıgın, Adem. “Hanefî Hukuk Düşüncesinde Akdin Bölünmezliği İlkesi: Mahiyeti ve Uygulamadaki Yansımaları”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 3/2 (2023), 581-614.
• Mecelle, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. (1877).
• HAK, Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. (25 Ekim 1917).
• TBK, Türk Borçlar Kanunu. Resmî Gazete 27836 6098 (04 Şubat 2011).