Artificial Intelligence in Sufi Studies: Opportunities and Ethical Concerns

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1687 - 1711, 30.09.2025

Mustafa Salih Edis

https://doi.org/10.33415/daad.1708393

Öz

Sufism, with its expansive conceptual framework, symbolic language, spiritual experience, and rich scholarly tradition, constitutes a sensitive field that demands particular care in the application of digital methodologies. Traditional approaches to Sufi studies have recently entered a new phase through the integration of Artificial Intelligence (AI). As in other disciplines, this development has opened up new avenues of debate within Sufi scholarship. Alongside AI’s technical assistance and capacity for information processing, the uncertainty surrounding its limitations presents various risks in terms of ethics, methodology, and scholarly originality. The aim of this study is to provide a comprehensive analysis of the use of AI in Sufi research, assessing domain-specific potentials as well as possible ethical challenges. Employing a qualitative content analysis methodology, the study investigates the functional roles AI may assume within Sufi research processes. AI proves to be effective in several areas, including literature review, translation support, simulation generation, and enabling interdisciplinary collaboration. However, risks emerge when researchers adopt AI-driven models -originally intended as digital assistants- as guiding frameworks. These include ethical ambiguities and deficiencies in contextual understanding. This article aims to suggest the potential areas where AI can be employed in Sufi studies and to present an original approach regarding its possibilities and violations.

Anahtar Kelimeler

Sufism , Artificial Intelligence , Ethical Violation , Digital Method , Personalized Assistant

Tasavvuf Araştırmalarında Yapay Zekâ Kullanımı: İmkânlar ve İhlâller

Öz

Tasavvuf; geniş kavramsal yapısı, sembolik dili, mânevî tecrübesi, ilmî birikimi ile dijital yöntemlerin uygulanmasında özel dikkat gerektiren hassas bir alandır. Geleneksel yöntemlerle yapılan tasavvuf araştırmaları, yapay zekâ (YZ) aracılığıyla yeni bir sürece dâhil olmuştur. Bu gelişme, her disiplinde olduğu gibi tasavvuf araştırmalarında da yeni tartışmalara kapı aralamıştır. YZ’nin bilgiyi işlemesini ve teknik yardımlarının yanı sıra YZ’nin sınırlarındaki belirsizlik; etik, yöntemsel ve özgünlük açısından çeşitli riskler barındırmaktadır. Bu çalışmanın amacı; tasavvuf araştırmalarında YZ’nin kullanımı üzerine kapsamlı bir analiz sunmak, alana özgü imkânları ve muhtemel etik problemleri değerlendirmektir. Çalışma, nitel içerik analizi yöntemiyle YZ'nin tasavvuf araştırma süreçlerinde nasıl bir işlev üstlenebileceğini değerlendirmektedir. YZ; literatür tarama, çeviri desteği, simülasyon üretimi, disiplinlerarası çalışma imkânı gibi birçok hususta işlevseldir. Ancak, araştırmacının dijital asistan olarak kullanılacak bir modellemeyi rehber edinmesi, etik belirsizlikler ve bağlam bilgisindeki eksiklikler gibi riskler barındırmaktadır. Bu makale, YZ’nin tasavvuf araştırmalarında hangi alanlarda kullanılabileceğini önermeyi, bunun imkânları ve ihlalleri hususunda özgün bir yaklaşım sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , Yapay Zekâ , Etik İhlal , Dijital Yöntem , Kişiselleştirilmiş Asistan

Kaynakça

• Aşkar, Mustafa. Tasavvuf Tarihi Literatürü. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Bayzan, Şahin - Özbilen, Alper. “Dünyada İnternetin Güvenli Kullanımına Yönelik Uygulama Örnekleri ve Türkiye’de Bilinçlendirme Faaliyetlerinin İncelenmesi ve Türkiye İçin Öneriler”. Engineering Sciences 7/2 (Mart 2012), 521-531. https://doi.org/10.12739/nwsaes.v7i2.5000066858
• Bolanos, Francisco vd. “Artificial Intelligence for Literature Reviews: Opportunities and Challenges”. Artificial Intelligence Review 57 (Şubat 2024), 1-45.
• Ceran, Ahmet Ziyaüddin. “Tasavvuf Akademisi’nde Yapay Zekâ Kullanımı: İlkeler, İmkânlar ve Riskler”. Tasavvuf Araştırmalarında Metodoloji ve Yöntemler. ed. Ömer Yılmaz. 43-66. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2025.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
• Cheng, Lin Liu vd. “Handwritten digit recognition: benchmarking of state-of-the-art techniques”. Pattern Recognition 36 (2003), 2271-2285.
• Doğan, Yunus - Talan, Tarık. “Artificial intelligence in foreign language learning: A bibliometric analysis”. Journal of Pedagogical Research 2/9 (2025), 206-230. https://doi.org/10.33902/JPR.202427734
• Erünsal, İsmail E vd. İlâhiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu (1953-2015). İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Heredia, CARROZA Jesús - Stoica, Raluca. “Artificial Intelligence in Higher Education. A Literature Review”. Journal of Public Administration, Finance and Law 30 (Özel Sayı) (Eylül 2024), 97-115.
• Kılıç, Ali İhsan. “Tasavvuf Tarihi Literatürü ve Yapay Zekâ Perspektifleri: Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/24 (Aralık 2024), 233-258. https://doi.org/10.33415/daad.1586543
• Kırık, Ali Murat - Özkoçak, Vahdet. “Medya ve İletişim Bağlamında Yapay Zekâ Tarihi ve Teknolojisi: Chatgpt ve Deepfake ile Gelen Dijital Dönüşüm”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 58 (Haziran 2023), 73-99. https://doi.org/10.17498/kdeniz.1308471
• Küzeci, Elif - Kotil, Zeynep Öğretmen. “Yapay Zekâ Teknolojilerine Etik Yaklaşım”. Yapay Zekâ Teknolojilerine Akademik Bakış. Ankara: Adalet Yayınları, 2025.
• Memon, Jamshed vd. “Handwritten Optical Character Recognition (OCR): A Comprehensive Systematic Literature Review (SLR)”. IEEE Access 8 (Temmuz 2020), 142642-142668. https://doi.org/DOI: 10.1109/ACCESS.2020.3012542
• Özel, Ahmet Murat. “Tasavvuf Alanında Yapılan Tezler: Tadat, Tasnif, Tahlil”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15/30 (Aralık 2019), 389-432.
• Sharma, Savita - Kumar, Neelansh. “The Future of Education: Implications of Artificial Intelligence Integration in Learning Environments”. International Journal of Enhanced Research in Educational Development 5/11 (Ekim 2023), 129-133.
• Singh, Ankit Kumar vd. “Optical Character Recognition: A Review” 4/3 (Nisan 2016), 142-146.
• Tan, Muhammed Nedim. “Yazarak Düşünmek ve Düşünerek Yazmak: Bir Araştırmayı Sürdürmenin Yolları”. Tasavvuf Araştırmalarında Metodoloji ve Yöntemler. ed. Ömer Yılmaz. 19-41. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2025.
• Tanır, Emrullah. “Arapça Konuşma Pratiği İçin Sanal Bir Partner Önerisi: ChatGPT”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 1/25 (Mart 2025), 509-532. https://doi.org/10.33415/daad.1580217
• Temur, Süleyman. “Eğitimde Yapay Zekâ Kullanımı: Etik Sorunlar ve Çözümler”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 74 (2025), 568-595. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1516576
• Viktorivna, Kushmar Lesia vd. “Artificial Intelligence in Language Learning: What Are We Afraid of”. Arab World English Journal (AWEJ) 8 (Temmuz 2022), 262-273.
• Xhemajli, Haxhi. “The Role of Ethics and Morality in Law: Similarities andDifferences”. Ohio Northern University Law Review 1/48 (2021), 1-13.
• Xu, Ruoxi vd. “AI for Social Science and Social Science of AI: A Survey”. arXiv 3/61 (22 Ocak 2024), 1-30.
• Yudiono, Iqbal Ramazan Irsyad - Permadi, Danur Putut. “Artificial Intelligence and Spirituality: Can AI Understand the Divine in Sufism?” Suhu Journal of Sufism and Humanities 1/1 (2025), 19-32.
• AA (Anadolu Ajansı), “Bir Şiir Bir Hayat: Canım İstanbul’ Sergisi Sanatseverlerle Buluştu” Erişim 27 Mayıs 2025. https://www.aa.com.tr/tr/kultur/bir-siir-bir-hayat-canim-istanbul-sergisi-sanatseverlerle- bulustu/3578786#
• Collegecliffs. “Artificial Intelligence: The New College Rules That Have Come About.” Erişim 22 Ocak 2025. https://collegecliffs.com/new-college-rules-artificial-intelligence/?utm_source=chatgpt.com
• Columbia University, Office of the Provost. “Generative AI Policy.” Erişim 15 Nisan 2025 https://provost.columbia.edu/content/office-senior-vice-provost/ai-policy?utm_source=chatgpt.com
• Cornell University. “Artificial Intelligence (AI Articles).” Erişim 26 Mayıs 2025. https://it.cornell.edu/ai/ai- guidelines?utm_source=chatgpt.com
• Fortune. “College Professors Are in ‘Full-on Crisis Mode’ as They Catch One ‘ChatGPT Plagiarist’ After Another.” Erişim 22 Mayıs 2025. https://fortune.com/2023/08/10/chatpgt-cheating-plagarism-college-professors-full- on-crisis-mode/
• Koç Üniversitesi Bilgi Teknolojileri. “General Principles - Use of Generative AI.” Erişim 15 Nisan 2025. https://bt.ku.edu.tr. https://it.ku.edu.tr/en/use-of-generative-ai/general-principles/? utm_source=chatgpt.com.
• University of London. “Artificial Intelligence (AI) Policy.” Erişim 26 Mayıs 2025. https://www.london.ac.uk/sites/default/files/artificial-intelligence-policy-uol.pdf?utm_source=chatgpt.com
• YÖK (Yükseköğretim Kurulu). “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Faaliyetlerinde Üretken Yapay Zekâ Kullanımına Dair Etik Rehber.” Erişim 26 Mart 2025. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2024/yuksekogretim-kurumlari-bilimsel-arastirma-ve-yayin- faaliyetlerinde-uretken-yapay-zeka-kullanimina-dair-etik-rehber.aspx.