Genel Sözlükler ve Terim Sözlüklerinde Matematik Terimlerinin Tanımlarına Karşılaştırmalı Bir Bakış: Çember, Piramit ve Yamuk Örnekleri

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 502 - 527, 10.08.2025

Sezergül Yıkmış

Öz

İlk örnekleri MÖ. 2600’lere kadar uzanan sözlükler, geçen süre zarfında gelişen teknoloji, sözlüklerin bilimsel bir kimlik kazanması, bilgi çeşitliğinin artması, kullanıcı yelpazesinin çeşitlenmesi, sözlük kullanım amaçlarının farklılaşması gibi sebeplerden çeşitlenmiştir. Basılı sözlüklerden elektronik sözlüklere doğru gelişen evrilmede sözlükler farklılıklar barındırsa da tüm sözlükler sözcük listeleri üzerine kurulan temel referans kaynaklarıdır. Sözlüklere erişimde amaç sözcüğün ne olduğunu açıklayan tanıma erişmek ve dil hakimiyetini tamamlamaktır. Tanımlar, sözlüğün iç yapısında yer alan sözlükbirimlerin taşıdıkları anlamsal bilgiyi aktarma işlevini yerine getiren açıklamalardır. Bu noktada tanımın “ne” olduğu değil “nasıl” olması/yapılması gerektiği önem kazanmaktadır. Mevcut durum ile ilgili alan yazın taraması yapıldığında bir tanımda bulunması gereken özellikleri araştıran çok sayıda çalışma yapılmıştır. Anlaşılabilirlik, kısalık, bilgi transferine uygunluk, tanımlanan sözcük ile tanımlayıcı sözcük arasındaki biçimbilgisel ilişkinin durumu, tanımın ikame edilebilirlik durumu, tanımın sözcüğü edilgen söz varlığından, etkin söz varlığına geçirebilme yeterliliği tanımlarda ele alınan özelliklerdir. Bu özellikler en genel ifadeyle sözlük kullanıcısı açısından anlamı bilinmeyen bir sözcüğün etkin söz varlığına taşınmasına kadar olan süreç içinde gerekli olan durumlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu çalışmada ise elde ettiğimiz verilerden hareketle Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlük’ü yine TDK’nin Matematik Terimleri Sözlüğü ile Geometri Sözlüğü ve Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü’nde yer alan “çember, piramit ve yamuk” terimlerinin tanımlarından hareketle genel ve terim sözlüklerinde matematik terimlerinin tanımlanmasında yer alan farklılıkların neler olduğuna, tanımı iyi tanım olmaktan uzaklaştıran eksiklik, fazlalık ve yanlışlıklara ve bunlardan kaynaklı kullanıcıların yaşayacağı kısıtlılıkların neler olduğuna dair bir betimleme denemesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

sözlük , sözlükbirim , tanım , tanım tipolojileri , içlemsel tanım

Kaynakça

• Aslan, E. (2020). “Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim Ve Tanım De-nemeleri)”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili Ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9 (23), 155-169.
• Atkıns, B. T. S. ve Rundell, M. (2008). The Oxford Guide To Practical Lexi-cography, Oxford: Oxford University Press.
• Bejoint, H.(1996). Tradition and innovation in modern english dictionary, Oxford: Clarendon Press.
• Benson, M., E. Benson and R.F. Ilson (1986), Lexicographic Description of English, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 69, 41- 52.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım. Dilbilim Dergisi - Journal of Linguistics, 34, 1-14.
• Burkhanov, I. (1998), Lexicography: A Dictionary of Basic Terminology, Wydawn: Wyzszej Szkoly Pedagogicznej w Rzeszowie
• Çapak, İ. (2004), Klasik Mantıkta Kategoriler Teorisi, Felsefe Dünyası, 2 (40), 108-128.
• Çoker, D., Karaçay, T. (1983), Matematk Terimler Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
• Demir, G. Y. (2015), Dilin Belirsizliği, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Hacısalihoğlu, H. , Akif, H. ve diğerleri (2000), Matematik Terimleri Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK Yayınları:739, Ankara.
• Hartmann, R. (2013). Resources, 373-390, The Bloomsbury Companion to Lexicography, Edt. Howard Jackson, New York.
• Jackson, H. (1988). Words and Their Meaning. New York: Longman.
• Jackson, H. (2016), Sözlükbilime Giriş, (Çev. Mehmet Gürlek ve Ellen Patat), İstanbul: Kesin Yayınları.
• Gökter Gençer, B. (2018). “Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım”, Ankara Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gökter Gençer, B. ve Yavuzarslan, P. (2020). “Genel Sözlüklerde Tanım Ve Tanımlama Yöntemleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17 (3), 392-411.
• Girişen, N. (2019). Terminolojide Tanım Tipolojisi, Eskişehir Osmangazi Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Girişen, N. (2020). “Terminolojide Tanım Ve Tanım Çözümleme Ölçütleri”. Uluslararası Disiplinler Arası Dil Araştırmaları (Dada) Dergisi, 1, 53- 73.
• Günay, D. (2007), Sözcükbilime Giriş, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Kamacı Gencer, D. (2021). Türkçe Sözlük’teki Biçim Bilim Terimlerine Sözlük Bilimsel Bir Bakış. Türkoloji Dergisi, 25 (2), 183-206.
• KLU Felsefe Ansiklopedisi (2023), Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
• Kutuzov, B.V. (1963), Geometri (Cilt1), Türk Matematik Derneği Yayınları, 1 (19), Çev. Hüseyin DEMlR, İstanbul.
• Landau, S. I. (2001). Dictionaries: The Art and Craft of Lexicography. Second Edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• Robinson, R. (1972), Definition, London: Oxford University Press.
• Stock, P. (1988), “The structure and function of definitions”, ZüriLEX’86/Proceedings, (Ed.) Mary Snell-Hornby, Proceedings of the 2nd EURALEX International Congress, 1986, Zürich, Tübingen: A. Francke Verlag, 81-89.
• Svensen, B. (1993). Practical Lexicography: Principles and Methods of Dictio-nary Making, translation of Swedish original published in 1987, Oxford University Press.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography the theory and practice of dictionary-making, Cambridge: Cambridge University Press.
• Öner, N. (1986), Klasik Mantık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Yıkmış, S. (2023). Sözlük Hazırlama Süreçleri. Uluslararası Dil Edebiyat Ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 6 (2), 270-288.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri Güncel Türkçe Sözlük, Bilim Terimleri Sözlüğü,
• Geometri (2000) (Çevrim İçi) TÜBA - Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü (Çevrim içi)