Sözlüklerde Tanım Farklılığı Olan Temel Duygu Sözcükleri

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 528 - 544, 10.08.2025

Zeynep Yiğit

Öz

Duygular, soyut olduğu kadar somut yansımalarıyla da hayatın içinde önemli bir yer teşkil eder. İnsanlık tarihi boyunca pek çok sanat eseri; savaşlar, göçler önemli duygusal ve düşünsel tepkilerin sonucunda ortaya çıkmıştır. Bireylerin hem iç dünyasında hem de iletişiminde duyguların ifadesi için duyguların belirgin özellikleriyle tanımlanması gerekmiştir. Bu doğrultuda duygu ifade eden sözcükler, sözlüklerde çeşitli şekillerde tanımlanmıştır. Ruhbilimciler, duyguları sınıflandırmış ve bazılarını temel duygular olarak nitelendirmiştir. Bu konuda tasniflerde bazı farklılıklar olsa da ortak noktada buluşulan duygular vardır. Çalışmada farklı ruhbilimciler tarafından temel duygular içerisinde yer verilen “öfke, tiksinti, cesaret, arzu, umutsuzluk, korku, nefret, umut, sevgi, üzüntü, neşe, hayret, mutluluk, merak, şaşkınlık, keder, endişe, küçümseme, sevinç, ızdırap, utanç, kıvanç, zevk, ümit, suçluluk” duyguları ele alınmıştır. Bu duygular Türkçe ve İngilizce sözlüklerde taranmıştır. Nitel araştırma deseninde doküman analizi yöntemiyle yapılan araştırmada “sevgi, mutluluk, nefret, umut” duygularının tanımlarında çeşitli farklar olduğu görülmüştür. Verilerin toplanmasında Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük (GTS), Kubbealtı Lugatı (KAL) Cambridge Sözlük (CS) ve Merriam-Webster Sözlük’ten (MWS) yararlanılmıştır. Çalışma sonucunda duyguların tanımları arasındaki nüanslara ve kültürel algı farklarına dikkat çekilmiştir. Örneğin “nefret” duygusu bir sözlükte başkasının kötülüğünü istemekle ilişkilendirilirken diğer bir sözlükte şiddetli hoşnutsuzluk olarak tanımlanmıştır. Çalışma sonunda tanımların isabetli olması ve zenginleştirilmesi açısından karşılaştırmalı sözlük çalışmalarının gerekliliği vurgulanmış, önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Temel duygular , Tanım farklılıkları , Sözlük , Anlam , Tutarlılık.

Kaynakça

• Adamska-Salaciak, A. (2012). Dictionary Definitions: Problems and Solutions. Studia Linguistica Universitatis lagellonicae Cracoviensis 129, 267-283.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 69, 41- 52.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım. Dilbilim Dergisi - Journal of Linguistics, 34, 1-14.
• Bozkurt, F. (2014). Sözlüklerdeki Temel Duygu Kavramlarının Yeniden Tanımlanması: Bir Yöntem Önerisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 21(1), 25-34.
• CAMBRIDGE DICTIONARY. (2025). Affection, happiness, hatred, hope.
• CAMBRIDGE DICTIONARY web sitesinden 21 Mart 2025 tarihinde https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/contemporary adresinden erişildi.
• Çetinkaya, B. (2006). Türkiye Türkçesinde Mutluluk ve Üzüntü Göstergeleri, Doktora Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dinçer, Ş. (2011). Sözlükbirimlerin Oluşturulmasına Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Bir Bakış Denemesi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi,4.
• Ed. Uysal B. ve Akdağ E. (2023). Prof. Dr. M. Hilmi Uçan Armağanı, Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Gökter Gençer, B. (2019). Türkçe Sözlük’teki Analitik Tanımlar Üzerine: Doğal Tür Sözcükleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 23(1), 28-44.
• GÜNCEL TÜRKÇE SÖZLÜK. (2022). Sevgi, mutluluk, nefret, umut. GÜNCEL TÜRKÇE SÖZLÜK web sitesinden 21 Mart 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Johnson-Laird, P. N. ve Oatley, K. (1989). The Language of Emotions: An Analysis of A Semantic Field. Cognition and Emotion, 3(2), 81–123. https://doi.org/10.1080/02699938908408075
• KUBBEALTI LUGATİ. (2024). Sevgi, mutluluk, nefret, umut. KUBBEALTI LUGATİ web sitesinden 21 Mart 2025 tarihinde https://lugatim.com/s/%C3%A7a%C4%9Fda%C5%9F adresinden erişildi.
• MERRİAM-WEBSTER. (2024). Affection, happiness, hatred, hope. MERRİAM-WEBSTER web sitesinden 21 Mart 2025 tarihinde https://www.merriam-webster.com/ adresinden erişildi.
• Ortony, A. ve Turner, T. J. (1990). What’s Basic About Basic Emotions? Psychological Review 97(3), 315- 331.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe sözlük hazırlamada yöntem sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46(1), 223-242.
• Wierzbicka, A. (1992). Talking about emotions: Semantics, culture, and cognition. Cognition and Emotion 6, 285-319.