Madde Başı Tanımlarında Tipikleştirmeme Sorunu

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 276 - 289, 10.08.2025

Serdar Karaoğlu

https://doi.org/10.48147/dada.1738483

Öz

Sözlük, bir dilin söz varlığını sunan araçtır Bununla birlikte sözlük, söz varlığını kullanan toplumun dil dışı dünyayı nasıl algıladığını yansıtır. Bu bilgi sözlükteki sözlük birimi tanımlarında yer alır. Sözlük birimini çeşitli tanımlama yöntemleri vardır: İçlemsel tanımlama, kaplamsal tanımlama, tipikleştirme yoluyla tanımlama gibi. İçlemsel tanımlama sözcük biriminin anlam birimciklerini sunar. Kaplamsal tanımlama ile bir sözcük birimi kaplamdaki diğer sözcük birimleriyle tanımlanır. Tipikleştirme yoluyla tanımlama ise sözlük biriminin kavram çerçevesini tipik olana indirgemeye olanak tanır. Bu yöntemler bazen bir arada kullanılır. Böylelikle sözlük kullanıcısının sözlük biriminin anlamına dair çıkarımsal, sezdirimsel vb. bilgiye ulaşması sağlanır. Bu tanımlama yöntemlerinin Türkçe sözlüklerde bazen eksik veya hatalı uygulandığı görülmektedir: domuz, keçi vb. Bu açıdan çalışmada içlemsel, kaplamsal ve/veya tipikleştirme yoluyla tanımlanan at, eşek, keçi, koyun, domuz, sığır, köpek ve kedi sözcük birimlerinin tanımlarındaki eksik ve/veya hataların betimsel araştırma yöntemiyle tespiti amaçlanmaktadır. Elde edilen veriler doğrultusunda içlemsel ve kaplamsal tanımlama yöntemiyle birlikte tipikleştirme yönteminin de kullanılmasının söz konusu eksik veya hataların çözüme kavuşmasını sağlayacağı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sözlükbilimi , Türkçe sözlükler , tanım , tipikleştirme.

Kaynakça

• Ayverdi, İ. Kubbealtı Lugatı. 31.05.2025, https://lugatim.com/s/.
• Bahadır, A., Yıldız, H., ve Sefergil, Ş. (2018). Veteriner Hekimliği Terimler Sözlüğü. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Bıyıkoğlu, K. (1973). Genel Zootekni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Dikmen, S. (2018). Başlıca Yetiştiricilik Tanımları. Temel Zootekni (s. 22-39). içinde Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Gençer, B. G., ve Yavuzarslan, P. (2020). Genel sözlüklerde tanım ve tanımlama yöntemlemleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(3), 392-411.
• Jackson, H. (2002). Lexicography: An Introduction. London and New York: Routledge.
• Karabulut, A. (1973). Zootekni Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ankara Çayır-Mera ve Zootekni Araştırma Enstitüsü.
• Savaş, T. (10.07.2014). Hayvan Islahı. 04.07.2025, https://tahirovafarm.com/turker-savas-hayvan-islahi.pdf
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography. Hew Ydrk: Cambridge University Press.
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. 05.31.2025, https://sozluk.gov.tr/.