Türkçe Sözlüklerde Eş veya Yakın Anlamlı Sözcüklerle Tanımlama

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 435 - 445, 10.08.2025

Oktay Tarhan

Öz

Türkçe sözlük çalışmalarında eş anlamlı sözcüklerle tanımlamalar, madde başı şeklinde verilmekle birlikte bu çalışmaların eş veya yakın anlamlı sözcükleri bütün yönleriyle açığa kavuşturulmuş terimler olarak kabul etmek zordur. Çünkü bu terimlerin kendi aralarında birbirini tümden karşılaması tartışılırken bu birimlerin sözlüklerde her yönüyle verilmesi de oldukça zordur. Söz gelimi, dilbilimciler dilde hiçbir şekilde aynı anlama gelen sözcük çiftinin olmadığını savunurken sözcüklerin sadece belli bağlamlarda birbirinin yerine kullanılabildiği bunun da sözcüklerin düzenli birliktelik ve söz dizimi özelliklerinden kaynaklandığını savunurlar. Sözlüklerde herhangi bir madde başında yer alan eş anlamlı sözcükler sıralanıp anlamlandırılmaktadır. Bu durum sözlük kullanıcıları için karışıklık oluşturmaktadır. Bu tür kullanım zorluklarının önüne geçebilmek için eş anlamlı sözcüklerin sınırlarının belirlenmesi, bu sözcüklerinin içeriğinin açıkça ortaya konulması ve sözcüklerin bu bilgilerle hazırlanması gerekmektedir. Bu doğrultuda Türk Dil Kurumunun çevrimiçi güncel Türkçe sözlüğü ve Kubbealtı Vakfı’nın çevrimiçi Kubbealtı Lugatı’nda eş anlamlı sözcüklerden örnekler verilerek tanımlandırılması, veriliş şekli incelenerek iki sözlük arasında kıyaslama yapmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

eş veya yakın anlam , tanım , sözcük , sözlük

Kaynakça

• Ağbaba MacLaren, G. (2007). Türkçe Sözlüklerdeki Tanımlarda Eylemden Türemiş Sözcüklerin Üye ve Rol Yapısının Yeri [Yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Aksan, D. (1972). Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlardan Yararlanma. X. Türk Dili Bilimsel Kurultayında (Ankara, 27-29.9.1972) okunan bildiri, 1-14.
• Aksan, D. (1975). “Eşanlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlılardan Yararlanma”. Türk Dili Bilimsel Kurultayında Okunan Bildiri 1972, 531-542.
• Aslan, E. (2014). Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar Terim ve Tanım Denemeleri. I. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu, Sakarya.
• Aydın, H. (2011). Dilde En Az Çaba İlkesi Üzerine. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1(1), 1-6.
• Benson, M., Benson, E., & Ilson, R. F. (1986). Lexicographic Description of English. John Benjamins.
• Bergenholtz, H. (2013). Sözlük Nedir (E. Aslan, Çev.). Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 10, 21-34.
• Bergenholtz, H., & Tarp, S. (1995). Manual of Specialised Lexicography. The Preparation of Specialised Dictionaries. Benjamins.
• Boz, E. (2011). Sözlük bilimi yazıları. Gazi Kitapevi.
• Cruse, D. A. (1986). Lexical semantics. Cambridge University Press.
• Duman, M. A. (2015). Dilde Belirsizlik ve Eş Anlamlılık. Litera Yayıncılık.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. Multilingual.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları.
• Leech, G. (1981). Semantics, the study of meaning. Penguin. Lyons, J. (1968). Introduction to theoretical linguistics. Cambridge University.
• Murphy, M. L. (2003). Semantic relations and the lexicon antonymy, synonymy, and other paradigms. Cambridge University.
• Sayan, P. (2005). 11-14 Yaş için hazırlanan okul sözlüklerinde tanımlar üzerine bir araştırma [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Svensen, B. (2009). A handbook of Lexicography: Dictionaries and dictionary making in theory and practice. Cambridge University Press.
• Türkçe Sözlük, T. (2005). Türk Dil Kurumu (10. bs). TDK Yayınları. Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yayınları.