DR. MUHAMMED İMÂRA’NIN FIKIH USULÜ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ: ELEŞTİREL ve ANALİTİK BİR İNCELEME

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 366 - 398, 29.12.2023

Vasfi Abuzid

Öz

Dr. Muhammed İmâra yirminci yüzyılın önde gelen düşünürlerinden biri olarak kabul edilmekte ve düşünce, reform ve savunuculuk alanlarında entelektüel bir hareketi temsil etmektedir. İslam’ın temellerini yeniden teyit eden, ilgilendiği alanlarda argümanlar oluşturan, İslam, ilmî disiplinler ve meseleleri hakkındaki şüpheleri ve yanlış anlamaları çürüten dinamik bir entelektüel okul kurmuştur.
Dr. Muhammed İmâra ilmî yolculuğunda İslamî kaynaklara ve fıkhi delillere dayanmıştır. Kur’an, sünnet, sedd-i zerai ve içtihad gibi diğer delillerle etkileşime girdi. Yaklaşımı, ilmî serüvenine hizmet eden, genel yönlerini geliştiren ve ana hatlarını belirleyen kendi çıkarları tarafından şekillendirildi.
Bu araştırma, Dr. Muhammed İmâra’nın fıkıh usulü alanındaki çeşitli konular hakkında ifade ettiği görüşleri inceleme, analiz ve eleştiri yoluyla değerlendirmektedir. Bu konuları ele alışının ne ölçüde özgün olduğu ve hangi yönlerden özgün olmadığı açıklığa kavuşturulmaktadır. Bu değerlendirme, İslamî çalışmalarda asil bir disiplin olan Usul-i Fıkıh alimleri arasındaki fikir birliğine dayanmaktadır. Nesh kavramı da dâhil olmak üzere Kur'an'a ilişkin görüşlerinin yanı sıra, teşrii ve teşrii olmayan yönleri de kapsayacak şekilde nebevi gelenekler (sünnet) hakkındaki görüşleri araştırılmaktadır. Ayrıca onun sedd-i zerai ilkesi ve ilgili konulardaki duruşu ile içtihadın doğasını ve sınırları incelenmektedir. Çalışma ve analiz yoluyla, onun tüm bu konulardaki pozisyonlarına uygulanabilecek önemi ve eleştirileri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Muhammed İmâra, fıkıh usulü, sedd-i zerai, içtihad, Kur'an-ı Kerim, sünnet

آراء الدكتور محمد عمارة في أصول الفقه: دراسة تحليلية نقدية

Öz

يعد الدكتور محمد عمارة أحد أبرز مفكري القرن العشرين، ومن الذين مثلوا حالة فكرية تحركت في الميدان الفكري والإصلاحي والدعوي بما شكّل مدرسة فكرية متحركة تقرر ثوابت الإسلام وتقيم الحجة في المجالات التي ارتادتها، وتدفع الشبهات عن الإسلام وعلومه وقضاياه.
واستعان د. محمد عمارة في رحلته الفكرية بمصادر الإسلام وأدلة الفقه، فكان له تعامل مع القرآن الكريم والسنة النبوية، والأدلة الأخرى مثل سد الذرائع، والاجتهاد، وكان تناوله فيها في ضوء اهتماماته هو، وبما يخدم معالم مشروعه الفكري، ويعزز جوانبه العامة، ويقرر خطوطه الرئيسة.
وهذا البحث يتناول الآراء التي أبداها د. محمد عمارة في مباحث من أصول الفقه بالدراسة والتحليل والنقد، مبينا إلى أي حد كان تناوله لهذه المباحث أصيلا، وما كان غير أصيل؛ وذلك في ضوء ما استقر عند علماء الأصول في هذا العلم الشريف، فتناولنا أقواله في القرآن الكريم ومنها مسألة النسخ، وآراءه في السنة النبوية ومنها قضية السنة التشريعية وغير التشريعية، وعن سد الذرائع وما يتعلق بها، والاجتهاد وطبيعته وحدوده، وبين البحث بالدراسة والتحليل ما له في كل هذا وما عليه.

Anahtar Kelimeler

محمد عمارة, أصول الفقه, سد الذرائع, الاجتهاد, القرآن الكريم, السنة النبوية

Kaynakça

• el-Alvânî, Tâhâ Câbir, Nahvu menhecin Kur’ânî mine’n-nesh, Kahire: Tab‘atü Mektebeti’ş-Şurûki’d-Düveliyye, ts.
• Hüseyin, Muhammed el-Hadir, es-Sünne ve’l-bid‘a, Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 1999.
• Hüseyin, Muhammed el-Hadir, eş-Şerî‘atü’l-İslâmiyye sâliha li-külli zamân ve mekân, Birleşik Arap Emirlikleri: Dâru’l-Fârâbî, 1426/2005.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyûb ed-Dımaşkî el-Hanbelî, İ‘lâmü’l-muvakkı‘în an rabbi’l-âlemîn, thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1973.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyûb ed-Dımaşkî el-Hanbelî, Bedâi‘u’l-fevâid, Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1416/1996.
• İmâra, Muhammed, el-İslâm ve darûratü’t-tağyîr, Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 2007.
• İmâra, Muhammed, el-Karadâvî: el-Medresetü’l-fikriyye ve’l-meşrû‘u’l-fikrî, Kahire: Dâru Nehda, 1997.
• İmâra, Muhammed, en-Nassu’l-İslâmî beyne’t-târîhiyye ve’l-ictihâd ve’lcümûd, Kahire: Dâru Nehda, 2007.
• İmâra, Muhammed, es-Selef ve’s-selefiyye, Kahire: Tab‘atü Vizârati’l-Evkâf, 1429/2008.
• İmâra, Muhammed, es-Selefiyye, Tunus: Dâru’l-Ma‘ârif li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1994.
• İmâra, Muhammed, es-Sünnetü’n-nebeviyye ve’l-ma‘rifetü’l-insâniyye, Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 2000.
• İmâra, Muhammed, es-Sünnetü’t-teşrî‘iyye ve gayri’t-teşrî‘iyye, Kahire: Nehdatu Mısr, 2005.
• İmâra, Muhammed, Fî fıkhi’l-hadârati’l-İslâmiyye, Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d- Düveliyye, 1427/2007.
• İmâra, Muhammed, Hakâik ve şübühât havle ma‘ne’n-nesh fi’l-Kur’âni’l- Kerîm, Kahire: Dâru’s-Selâm, 1431/2010.
• İmâra, Muhammed, Hakâik ve şübühât havle’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire: Dâru’s- Selâm, 1431/2010.
• İmâra, Muhammed, Hâzâ İslâmünâ hulâsatü’l-efkâr, el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 2000.
• İmâra, Muhammed, Sükûtu’l-galvi’l-almânî, Kahire: Tab‘atü Dâri’ş-Şurûk, 1422/2022.
• İmâra, Muhammed, Şübühât havle’l-İslâm, Kahire: Nehdatu Mısr, 2002.
• el-Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdurrahman el-Mısrî, el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdî ve’limâm, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• el-Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdurrahman el-Mısrî, el-Furûk bi-hâşiyeti İdrâri’ş-şurûk alâ envâi’l-Furûk li’bn Şât, haz. Ömer Hasan el-Kıyâm, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1429/2008.
• er-Râfi‘î, Mustafa Sâdık, İ‘câzü’l-Kur’ân ve’l-belâgatü’n-nebeviyye, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1425/2005.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed eş-Şâfiî, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Suudi Arabistan: Merkezü’d-Dirâsâti’l- Kur’âniyye – Mecme‘u’l-Melik Fehd, ts.
• Şah Veliyyullah Dihlevî, Ebû Abdülazîz Kutbüddîn Ahmed b. Abdürrahîm b. Vecîhüddîn el-Fârûkî, Huccetullâhi’l-bâliga, Kahire, 1352.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî, el-Muvâfakât, thk. Meşhûr b. Hasan Âl Selmân, Dâru İbn Affân, 1417/1997.