The Importance of the Science of Kalām for the Imagination of Civilization: Huseyin Atay’s View on the Subject

Yıl 2022, , 133 - 153, 21.03.2022

Harun Kılınçaslan

https://doi.org/10.5281/zenodo.6370242

Öz

In this study, the views of Hüseyin Atay, one of the leading scientists of the Republican period, on the possibility of a new civilization conception within the framework of his views on the basic issues of the science of kalâm are discussed. Atay adopts a methodology based on the Qur’an and the mind. With this structure, it is possible to say that his discourse focuses on the renewal of Muslim thought and the need for a new civilization. Atay built his discourse on the science of kalam and made his critical reading in this direction. From this point of view, he stated that not only the Muslim world but the whole world is faced with a reality in which justice and freedom cannot be fully established. Therefore, according to Atay; a new civilizational discourse must be produced. The dynamics that will produce this are at the roots of Muslim thought. However, Muslims could not create a dynamic and sustainable discourse in terms of their experience. As such, Muslim thought should be critically re-read. At this point, the resources to rely on are the mind and the Qur'an. In order to activate these resources in accordance with the truth, they must be cleaned of the residues attached to them. This can only be done from an objective scientific point of view. The construction of a systematic structure that can operate this process is possible by returning the science of kalâm to its critical and system-building structure.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Qur’an, Mind, Science, Civilization, Huseyin Atay

Kelâm İlminin Medeniyet Tasavvuru Açısından Önemi: Hüseyin Atay’ın Konuya Bakışı

Öz

Bu çalışmada, Cumhuriyet döneminin önde gelen ilim adamlarından biri olan Hüseyin Atay’ın kelâm ilminin temel meseleleri bağlamındaki görüşleri çerçevesinde yeni bir medeniyet tasavvurunun imkânına dair görüşleri ele alınmıştır. Atay, Kur’an ve akıl merkezli bir metodoloji benimsemektedir. Bu yapısıyla onun söyleminin, Müslüman düşüncenin yenilenmesi ve yeni bir medeniyete ihtiyacın olduğu noktasına odaklandığını söylemek mümkündür. Atay, söylemini kelâm ilmi üzerine inşa etmiş ve eleştirel okumasını bu doğrultuda yapmıştır. Buradan hareketle o, sadece Müslüman âleminin değil bütün dünyanın, adaletin ve özgürlüğün tam anlamıyla tesis edilemediği bir realiteyle karşı karşıya olduğunu belirtmiştir. Bu nedenle Atay’a göre; yeni bir medeniyet söylemi üretilmelidir. Bunu üretecek dinamikler, Müslüman düşüncenin köklerinde bulunmaktadır. Ancak Müslümanlar, ortaya koydukları tecrübe itibariyle dinamik ve sürdürülebilir bir söylem oluşturamamıştır. Bu itibarla Müslüman düşünce eleştirel olarak yeniden okunmalıdır. Bu noktada dayanılması gereken kaynaklar akıl ve Kur’an’dır. Bu kaynakların hakikatine uygun bir şekilde aktif kılınması için de üzerine iliştirilen tortulardan temizlenmesi gerekir. Bu da ancak nesnel bir ilmi bakış açısıyla yapılabilir. Bu süreci de işletebilecek sistematik yapının inşası, kelâm ilminin eleştirel ve sistem kuran yapısına döndürülmesiyle mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Kur’an, Akıl, İlim, Medeniyet, Hüseyin Atay

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Otto Yayınları, 2017. Atay, Hüseyin. “Bilgi Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29, no. 1 (1987): 1-39.
• Atay, Hüseyin. Ben. İstanbul: Destek Yayınları, 2019. Atay, Hüseyin. Cehaletin Tahsili. Ankara: Atayy, 2018.
• Atay, Hüseyin. Dinde Reform ve Atatürk’ten Kesitler. Ankara: Atay ve Atay, 2003. Atay, Hüseyin. İrade ve Hürriyet. Ankara: Atay ve Atay, 2002.
• Atay, Hüseyin. İslamı Anlamı Metodu. Ankara: Atayy, 2017.
• Atay, Hüseyin. “İslam Dünyasının Bilim Tarihi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, (2007): 5-24.
• Atay, Hüseyin. “İslam Medeniyetinin Çöküş Sebepleri ve Yeni Bir Atılımın Ön Şartları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları Sempozyumlar, Paneller 2, (1997): 191-223.
• Atay, Hüseyin “İslam Medeniyetinin Doğuşu, Batışı ve Yeniden Doğması”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29, no.1(1986): 1-37.
• Atay, Hüseyin. İslam’ın İnanç Esasları.Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
• Atay, Hüseyin. “İslam’da Olgun İnsan”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15, no. 1 (1967): 155-171.
• Atay, Hüseyin. “İslam’da Öğretim”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23, no. 1 (1979): 1-29.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da Bilgi Teorisi. İstanbul: Furkan Yayınları, 1982. Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar-1. Ankara: Atayy, 2015.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar-2. Ankara: Atayy, 2015. Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar-5. Ankara: Atayy, 2017. Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar-6. Ankara: Atayy, 2017.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları ve Kader Sorunu. Ankara: Atayy, 2017. Atay, Hüseyin. Kur’an Türkçe Çeviri. İstanbul: Yurt Yayıncılık, 1998.
• Atay, Hüseyin. “Medeniyet Tarihinde Yeni Bir İslam Medeniyeti”, İslami Araştırmalar Dergisi 3, no. 3 (1989): 115-121.
• Atay, Hüseyin. “Memleketimizdeki İlim ve Din Anlayışı Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17, no. 1 (1969): 83-115.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. İlm-i Kelâm Dersleri. İstanbul: Evkafı İslamiye Matbaası, Cürcani, Seyyid Şerif. çev. Ömer Türker. 1. Cilt. İstanbul: Numune Matbaacılık ve Ciltsan, 2015.
• Çağlayan, Harun. "Hüseyin Atay, "Kur'an'da İman Esasları ve Kader Sorunu". Kader: Kelâm Araştırmaları Dergisi 1, no. 2 (Temmuz 2013): 317-328.
• Ebu Mansur el-Mâturîdî, Te’vilatü’l-Kur’an, çev. Kemal Sandıkçı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Ebu’l Muin en-Nesefi. Tabsıratü’l edille fi usuli’d-din. nşr. Hüseyin Atay Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Hatiboğlu, M. Said. Hilafetin Kureyşliliği. Ankara: Otto Yayınları, 2016. Kılavuz, A. Saim. İslam Akaidi ve Kelâm ’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Onat, Hasan. “Türkiye’de Din Anlayışı ve İslam’ın Geleceği: Hüseyin Atay’la Bir Mülakat”. Demokrasi Platformu 2 (Güz 2006): 1-41.
• Onat, Hasan. “Yeni Bir İslam Medeniyeti İçin Mâturîdî ve Mâturîdîliğin Önemi”. Erişim: 20 Haziran 2020, http://www.hasanonat.net/index.php/2014-03.