Ahlâkın Değişmesinin İmkânı Konusunda Celâleddin Devvânî’nin İslam Ahlâk Düşüncesine Katkısı

Yıl 2023, Sayı: 6, 25 - 48, 20.03.2023

Nuriye Çakmak

https://doi.org/10.5281/zenodo.7753206

Öz

İslam ahlâk felsefesinde ele alınan temel problemlerden biri ahlâkın değişmesinin imkânı meselesidir. İnsanın davranışlarına yön veren doğuştan getirdiği birtakım özellikler olduğu gibi sonradan kazandığı özellikler de bulunmaktadır. Doğuştan sahip olunan özellikler genellikle “tabiat, fıtrat, yaratılış, mizaç” gibi kavramlarla ifade edilmektedir. Sonradan kazanılan özellikleri ise “kazanılmış huy” kelimesi karşılamaktadır. Huyun bu iki yönüne tesir eden çeşitli iç ve dış faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler doğrudan veya dolaylı olarak ahlâkın değişmesine etki etmektedir. Ahlâkın değişip değişmeyeceği sorununa ilişkin çözüm, bir davranışın ahlâkî olmasında aranan özelliklerin ne olduğunu tespit etmeyi gerekli kılmaktadır. Bunun için ahlâkın temeli olan huyların mahiyetinin anlaşılması gerekmektedir. İslam düşünürleri ahlâkın değişmesinin imkânına ilişkin görüşlerini huyların tabiî ve kazanılmış olması üzerinden yaptıkları tartışmalarla ele almışlardır. Bu amaçla mizaç, huy ve ahlâkî eylem arasındaki ilişki üzerine çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Kurulan bu bağlantı doğrultusunda insanın ahlâkî bir eğitimi alma imkânı ve bu imkânın kaynağının ne olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. Makale bu bağlamda Celâleddin Devvânî’nin görüşlerinin İslam ahlâk felsefesine katkısını analitik olarak ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Ahlâk, Huy, Mizaç, Tabiî Huy, Kazanılmış Huy

Jalaluddin Devvani’s Contribution to Islamic Moral Thought Regarding The Possibilty of Moral’s Charge

Öz

One of the problems addressed in almost all the classical sources of Islamic moral philosophy is the possibility of morals’ change. There are some innate features that direct the behaviours of a person, as well as the features that he gains later. Congenital characteristics are generally expressed with notions such as "nature, disposition, creation and temperament". As for the acquired characteristics, they are stated with the expression "acquired habit". There are various internal and external factors that affect these two aspects of personality. These factors directly or indirectly affect the change of morality. The solution to the problem whether morality changes or not firstly requires to determine what the required characteristics are in order to define a behaviour as ethical. For this, it is necessary to understand the nature of behaviours and characters which are the basis of morality. Islamic thinkers have tried to reveal the possibility of the change of morality through their discussions on the fact that whether the character is natural or acquired. For this purpose, various opinions have been put forward on the relationship between temperament, habit and moral action. In line with this connection, it has been tried to understand the possibility of a person to receive a moral education and what the source of this opportunity is. In addition, the possibility of this change has been tried to reveal with an education based on the will, effort and habit which are necessary for the formation of moral change. In this context, the article aims to analyse the contribution of Jalaluddin Devvani's views to Islamic moral philosophy analytically.

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Morals, Character, Temperament, Natural Character, Acquired Habit

Kaynakça

• Adî, Yahya b. (2013). Tehzîbü’l-Ahlâk: Ahlâk Eğitimi. (H. Kuşlu Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Akşit, M. (2019). Celâleddin Devvânî’de Ruhsal Tıp. Beytulhikme İnternational Journal of Philosophy 9(4), 1055-1072.
• Aristoteles. (1979). el-Ahlâk. (İshak b. Huneyn Çev. ve A. Bedevî Nşr.). Kuveyt: Vekâletü’l-Matbû‘ât.
• Aristoteles. (1979). el-Hatâbe. (A. Bedevî Çev.). Kuveyt: Vekaletü'l-Matbûât. Aristoteles. (1983). Politika. (M. Tunçay Çev.). 2. Bs. İstanbul: Remzi Kitabevi. Aristoteles. (1997). Nikomakhos’a Etik. (S. Babür Çev.). Ankara: Ayraç Yayınları.
• Aydın, M., Kuşlu, H. (2022). Galen Düşüncesinde Mizacın Ahlaka Tesiri. K. B. Tiryaki & M. Z. Tiryaki, (Der.), İslâm Düşüncesinde Mizaç Teorileri içinde (11-41). Ankara: İlem Yayınları.
• Aykıt, A., Kızıleniş, G. (2020). İhvân-ı Safâ’da Mizaç Teorisi Çerçevesinde Huyların Değişiminin İmkânı. Eskiyeni,41(515-540).
• Ayverdi, İ. (2011). Mizaç. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Başaran, İ. E. (1978). Psikoloji. Ankara.
• Bedevi, A. (1981). Dirâsat ve Nusûs fi'l-Felsefe ve'l-Ulum inde'l-Arab. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr.
• el-Belhî, E. Z. (2012). Mesâlihu'l-Ebdân ve'l-Enfüs: Beden ve Ruh Sağlığı. (N. Okuyucu ve Z. Tiryaki Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Câlînûs. (1937). Kitâbü'l-Ahlâk li-Câlînûs. (N. Kraus Nşr.). Kahire.
• Cengiz, Y. (2015). Doğa ve Öznellik Câhız’ın Ahlak Düşüncesi. 1. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Cengiz, Y. (2022). Câhiz’in Mizaç Düşüncesi: Yeni Bir Ahlak Edinmenin İmkânı Üzerine. K. B. Tiryaki & M. Z. Tiryaki (Der.), İslâm Düşüncesinde Mizaç Teorileri içinde (11-41). Ankara: İlem Yayınları.
• Cürcânî, S. S. (2015). Şerhu'l-Mevâkıf: Mevâkıf Şerhi. (Ö. Türker Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Deniz, G. (2014). İbn Sînâ’nın Ahlâka Ait Risalesi (Risale fi’l Birr ve’l-İsm). Diyanet İlmî Dergi, 50(1).
• Devvânî, C. (2019). Ahlâk-ı Celâlî. (E. Okumuş Çev.). 1. Baskı. Ankara: Şafak Matbaacılık.
• Erbaş, H. M. (2019). İslam Ahlâk Düşüncesinde Huy Kavramı Hulk Terimi Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). MÜSE, Felsefe ve Din bilimleri Ana Bilim Dalı İslam Felsefesi Bilim Dalı. İstanbul.
• Galen. (1981). Fî enne kuva’n-nefs tevâbi‘ li-mizâci’l-beden. (A. Bedevî Nşr.). Beyrut: Dirâsât ve Nusûs fi’l-felsefe ve’l-ulûm ‘inde’l-‘Arab.
• Galen. (1937). Kitâbü’l-Ahlâk. (P. Kraus Nşr.). Kāhire: Külliyetü’l-âdâb bi’l- câmi’âti’l-Mısriyye.
• Gazzâlî. İhyâu Ulûmi’d-Din. (Hâfız Irâkî ve Abdurrrahim b.Hüseyin Thk.). Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Gazzâlî. (1986). Mîzânü'l-Amel, (Süleyman Selim el-Bevvâb Thk.). Dımaşk: Dârü'l-Hikme.
• Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. (1405/1985). el-Müsned. (Nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî) Beyrut.
• İbn Miskeveyh. (2013). Ahlâkı Olgunlaştırma. (A. Şener Çev. v.d.). 2. Bs. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbü’l-Ahlâk ve Tathîru’l-A’râk. İran: İntişârât-ı Mehdevî. İbn-i Sina. (2017). el-Kânûn fi’t-Tıbb. (E. Kâhya Çev.). 5. Bs. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• İhvân-ı Safâ. (2012). İhvân-ı Safâ Risaleleri. (A. Kahraman Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İhvân-ı Safâ. (1995). Resâil-u İhvân es-Safâ ve Hullân el-Vefâ. (A. Tamir Thk.). 5. Cilt. Beyrut-Paris: Menşûrat-ı Avîdât.
• İstanbulî, İ. M. (2014). Şerhu’l-Ahlâkî’l-Adudiyye: Ahlâk-ı Adudiyye Şerhi. (S. Çınar ve E. Altaş Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Mustafa, İ. (2004) v.d. M-z-c. el-Mu’cemu’l-Vasît. 4. Tab’. Kahire: Mektebetu’ş- Şurûkı’d-Duveliyye.
• Peters, F. E. (2004). Êthos. Antik Yunan Terimleri Felsefesi Sözlüğü. (Çev. H. Ünler). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• er-Razî, Ebu Bekir Muhammed b. Zekeriyya. (h. 1388). Kitâbu’l-Medhâl ilâ Sınaâti’t-Tıb. İran: Müessesetü Mutalaât.
• er-Razî, Ebu Bekir Muhammed b. Zekeriyya. (1987). el-Mansûr fi't-Tıb. (Hâzım el-Bekrî Sıddikî Thk.). Kuveyt: Camiatü’d-Devli’l-Arabiyye.
• Tusî, N. (2022). Ahlâk-ı Nâsırî. (A. Gafarov ve Z. Şükürov Çev.). 4. Baskı. İstanbul: Litera Yayınları.