ISLAMIC THOUGHT AS A FUTURE PAST: THE ROLE OF IBN HAZM IN THE RECONSTRUCTION OF ISLAMIC THOUGHT ACCORDING TO MUḤAMMAD ʿĀBID AL-JĀBIRĪ

Yıl 2020, Sayı: 1, 1 - 31, 20.09.2020

Mehmet Ulukütük

https://doi.org/10.5281/zenodo.4036885

Öz

This article aims to investigate how Muḥammad ʿĀbid al-Jābirī as a contemporary Islamic thinker read Ibn Hazm as a historical symbol. Jābirī, as a Maghribian (Moroccan), gives special importance to Ibn Hazm. According to Jābirī, who reads Ibn Hazm together with Ibn Khaldun, Ibn Rushd and Shatibī, current readings fall short of understanding what Ibn Hazm actually did, why he did it, and how he did it. According to Jābirī, until now, Ibn Hazm has been evaluated in a position contrary to reason in the context of the category of Zāhirism. However, Ibn Hazm, along with other Moroccan thinkers, can play a vital role in overcoming the crisis of the Arab-Islamic mind, the resigned reason [al-ʿaql al-mustaqīl] and reconstructing the Arab-Islamic mind. Ibn Hazm, who completely rejected the Hermetic illumination [irfāniyye], which later entered the Arab-Islamic mind, sought to exclude elucidation [bayān] in the fiqh context, demonstration [burhān] in the philosophical basis, and zāhirism in the ideological standpoint. For the purpose in question, he criticized the ontologies built on the theory of the individual substance and the methodologies that the Fiqh scholars built on the legal analogy. As a result, according to Jābirī's reading, the only goal of Ibn Hazm is to completely erase the lore from the Arab-Islamic mind by basing his brain on burhān and to rebuild a critical and rational zāhirism based solely on the appearance of the prophets.

Anahtar Kelimeler

Jābirī, Ibn Hazm, Beyan, Burhan, İrfan, Contemporary Islamic Thought, Zahirism

GELECEK BİR GEÇMİŞ OLARAK İSLAM DÜŞÜNCESİ: MUḤAMMED ʿĀBİD EL-CĀBİRĪ’YE GÖRE İSLAM DÜŞÜNCESİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASINDA İBN HAZM’IN ROLÜ

Öz

İslam düşünce geleneğinin oluşumunda önemli rol oynamış tarihsel şahsiyetlerin günümüz sorunları için bir imkân olarak tasavvur edilip yeniden okunması dikkate değer bir noktadır. Bu nokta İslam düşüncesinin ‘gelecek bir geçmiş’ tasavvur edilebileceğini göstermektedir. Bu makalede çağdaş İslam mütefekkiri olarak M. Ā. el-Cābirī (ö. 2010)’nin tarihsel bir sembol olarak İbn Hazm’ı nasıl okuduğu üzerine bir soruşturmayı amaçlamaktadır. Cābirī bir Mağribli olarak İbn Hazm’a özel bir önem vermektedir. İbn Hazm’ı, İbn Haldun, İbn Rüşd ve Şātıbī ile birlikte okuyan Cābirī’ye göre mevcut okumalar İbn Hazm’ın gerçekte ne yaptığını, niçin yaptığını ve nasıl yaptığını anlama noktasında yetersiz kalmaktadır. Cābirī’ye göre şu ana kadar İbn Hazm zāhirīlik kategorisi bağlamında, akla karşıt bir konumda değerlendirilmiştir. Hâlbuki İbn Hazm, mezkūr Mağribli diğer mütefekkirler ile birlikte Arap-İslam aklının krizi olan “atıl aklın” üstesinden gelme ve Arap-İslam aklını yeniden yapılandırmada hayati bir rol üstlenebilir. Arap-İslam aklına sonradan giren Hermetik irfāncılığı bütünüyle reddeden İbn Hazm, fıkhi bağlamda beyānı, felsefi temelde burhānı ve ideolojik duruş anlamında zāhiriliği mezcetmeyi amaçlamıştır. Söz konusu amaca matuf olarak Kelamcıların cevher-i ferd teorisi üzerine inşa edilen ontolojilerini ve Fıkıhçıların fıkhī kıyas üzerine inşa ettikleri metodolojilerini eleştirmiştir. Sonuç olarak Cābirī’nin okumasına göre İbn Hazm’ın yegâne hedefi beyānı burhān üzerine temellendirerek irfānı Arap-İslam aklından tamamen silmek ve sadece nasların zāhirine dayanarak eleştirel ve rasyonel bir zāhirīliği yeniden inşa etmektir. Makalemizde Cābirī’nin İbn Hazm’ı neden farklı okuduğu sorgulanacak ve söz konusu farklı okumanın imkân ve sorunlarına değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş İslam Düşüncesi, İbn Hazm, Cābirī, Beyān, Burhān, İrfān, Zāhirilik

Kaynakça

• Alpyağıl, Recep. Fark ve Yorum Kur’ān’ı Anlama Yolunda Felsefī Denemeler II. İstanbul: İz Yayınları, 2014.
• Arkoun, Muhammed. Fikru’l -İslāmī: Nakd ve İctihâd. çev. Haşim Salih. Londra-Beyrut: Daru’l-Sâkī, 1992.
• Arkoun, Muhammed. Fikru’l-İslāmī Kıra’atun ‘ilmiyyetun. Beyrut, 1987.
• Arkoun, Muhammed. İslam Üzerine Düşünceler. çev. H. Yücel. İstanbul: Metis Yayınları, 1999.
• Cābirī, Muhammed ʿĀbid. Arap/İslam Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Cābirī, Muhammed Âbid. Arap/İslam Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhanettin Köroğlu, Hasan Hacaklı, Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Cābirī, Muhammed ʿĀbid. Arap-İslam Medeniyetinde Entelektüeller (İbn Hanbel Mihnesi & İbn Rüşd’ün Çilesi. çev. Numan Konaklı. İstanbul: Mana Yayınları, 2019.
• Cābirī, Muhammed ʿĀbid. Çağdaş Arap-İslâm Düşüncesinde Yeniden Yapılanma. çev. Ali İhsan Pala- Mehmet Şirin Çıkar. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2001.
• Cābirī, Muhammed ʿĀbid. Felsefī Mirasımız ve Biz. çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Cābirī, Muhammed ʿĀbid. Hanefī, Hasan. Doğu-Batı Tartışmaları. çev. M. Çoşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2011.
• Chejne, A. G. “Ibn Hazm of Cordova on Logic”, Journal of the American Oriental Society 104, no. 1 (1984): 57-72.
• Corbin, Henry. İslâm Felsefesi Tarihi. çev. Hüseyin Hatemī. İstanbul: İletişim Yayınları, 1986.
• Çiğdem Ahmet. “ ‘Gelecek Bir Geçmiş Tasarısı’ Olarak İslam Düşüncesi”. Birikim 95 (1997): 25-30.
• Dīnānī, İbrahim Ğulāmhüseyin. İslam’da Felsefī Düşüncenin Serüveni II. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Ebu Rābī’, İbrahim. Çağdaş Arap Düşüncesi-1967 Sonrası Arap Entelektüel Tarihi Araştırmaları. çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Fahri, Macit. İslam Felsefesi, Kelāmı ve Tasavvufuna Giriş. çev. Şahin Filiz. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İslam Felsefe-Bilim Tarihi Okumaları Yasaklanmalı (mı?)”. Kendini Bulmak. İstanbul: Papersense Yayınları, 2015.
• Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. trans. Joel Weinsheimer- Donald G. Marsall. New York: Crossroad, 1989.
• Görgün, Tahsin. Türkiye’de İslam Düşünce Geleneği. İstanbul: Tire Yayınları, 2020.
• Güler, İlhami. Kur’ān’ın Mahiyeti ve Yorumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• İlyasoğlu, Aynur. Örtülü Kimlik, İslamcı Kadın Kimliğinin Oluşum Öğeleri. İstanbul: Metis Yayınları, 2020.
• Kalın, İbrahim. Ben, Öteki ve Ötesi (İslam-Batı İlişkileri Tarihine Giriş). İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Keskin, İbrahim. “Bir Yapısalcı Olarak Muhammed Âbid el-Cābirī’de DinKültür İlişkisi”. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2008.
• Kutluer, İlhan. “Yitirilmiş Hikmeti Ararken: İslam Felsefesinin Günümüzdeki Anlamı”. Divan 1 (2001): 89-98.
• Lessing, Gotthoit Ephraim. İnsan Soyunun Eğitimi. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2011.
• O’leary, De Lacy. İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri. çev. Hüseyin Yurdaydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Said, Edward, Kış Ruhu. çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2006.
• Tarabīşī, Corc. Kur’ān İslam’ından Hadis İslam’ına. çev. İbrahim Sarmış. İstanbul: Kuram Yayınları, 2019.
• Taştan, Osman. “İslam Hukukunda Literalizm: Anahatlarıyla Mukayeseli Bir Analiz”. İslâmī Araştırmalar 9, no. 2 (1996): 153- 155.
• Tatar, Burhanettin. “Din Dilinin Ontolojik-Tarihsel Karakteri Üzerine Notlar”, Din Dili (Çalıştay & Sempozyum Kitaplığı, İstanbul: 2015).
• Tatar, Burhanettin. “Doğu ve Batı’nın Ötesinde: Merkezī Hakikat Tasarımının Bir Eleştirisi”. Muhafazakâr Düşünce. 11, no. 43, (2015): 5-13.
• Tekineş, Ayhan. “Tahāvī’nin Şerhu Me‘āni’l-Āsār’da Hadisleri Anlamada Takip Ettiği Yöntemler”. Divān İlmī Araştırmalar Dergisi 1 (2002): 161-184.
• Ulukütük, Mehmet. “Muhammed ʿĀbid el-Cābirī’ye Göre Arap-İslam Kültüründeki Epistemolojik Sistemlerin Yapısal Krizinden Çıkışının İmkânı: Meşrikī Felsefe Karşısında Mağribī Felsefe”. V. Lisansüstü Çalışmalar Kongresi, Sakarya (2014): 39-55.
• Ulukütük, Mehmet. Anlama ve Gelenek: Gadamer’in Felsefi Hermeneutiğinde Anlamada Geleneğin Rolü Sorunu. İstanbul: Bilsam Yayınları, 2013.
• Üveys, Abdülhalim. İbn Hazm el-Endelusī ve Cuhūduhū fi’l-Bahsi’t-Tārīhī ve’l-Hadārī. Kahire: 2002.
• Yefut, Sâlim. İbn Hazm ve’l-Fikrü’l-Felsefī bi Mağrib ve’l-Endülüs. Dāru’lBeyzā, el-Merkezü’s-Sekâfiyyi’l-Arabī, 1986.
• Zeldin, Theodore. İnsanlığın Mahrem Tarihi. çev. Elif Özsayar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.