The Limits of Ishārī (Esoteric and Mystical) Exegesis with Special Reference to 24/Sūrat al-Nūr: 35

Yıl 2022, Sayı: 4, 25 - 49, 21.03.2022

Servet Demirbaş

https://doi.org/10.5281/zenodo.6370210

Öz

There are various and multidimensional tendencies in Islamic thought. These tendencies have emerged for different reasons over time and continue to develop today without breaking their ties with the past. One of the most important representatives of this thought is mystics. Mystics, who interpreted religious texts (naṣṣ) with mystical and esoteric (irfān) dimension, developed their own methods in the interpretation of the Qur’ān. Scholars of the Qur’ān (mufassirs) called this aspect of interpretation “ishārī (esoteric and mystical) tafsīr” or “ishārī interpretation". The information sources of this method, which the Sufis built on the żāhir and bāṭ.in dualism, are mostly subjective knowledge theory based on inspiration, discovery and intuition. Sūfīs’ presentation of these interpretations, which emerged in their hearts based on their own experiences, as interpretations of verses, led to some extreme interpretations that went beyond the main purpose of the religious texts. These comments, which are not based on authentic news and correct reason, have been the subject of criticism from time to time. Accordingly, some conditions have been determined for the acceptance of ishārī (esoteric and mystical) tafsīr; while the ishārī comments that comply with the conditions in question are deemed acceptable, the extreme comments that do not comply with the conditions are not accepted. In this study, have been discussed the reasons for the emergence of ishārī tafsīr and interpretation in the historical process, its definition, acceptance conditions and limits. In this context, the 35th verse of the Sūrat al-Nūr, also known as the “Nūr verse”, which is one of the verses in the Qur’ān in which representation and symbolic expressions are most intense, was chosen as sample. Certain Sūfī tafsīr works written since the formation process of ishārī tafsīr have been examined and approaches to representations and metaphorical expressions in the verse have been analysed.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, Ishārī Tafsīr, 35 th verse of the Sūrat al-Nūr, Interpretation

Nûr Sûresi 35. Ayet Bağlamında İşârî Yorumun Sınırları

Öz

İslâm düşüncesinde çok boyutlu yönelişler ve eğilimler vardır. Zaman içinde değişik sebeplerin bir sonucu olarak zuhur eden bu yönelişler her geçen gün geçmişle bağlarını koparmadan gelişerek devam etmektedir. Bu düşüncenin en önemli temsilcilerinden biri de mutasavvıflardır. Nassları irfân boyutunda yorumlayan mutasavvıflar, Kur’ân’ın tefsir ve tevilinde kendilerine hâs yöntemler geliştirmişlerdir. Kur’ân araştırmacıları, tefsirin bu yönüne işârî tefsir ve yorum adını vermişlerdir. Sûfîlerin zahir-batın düalizmi üzerine inşa ettikleri bu yöntemde bilgi kaynakları daha
çok ilham, keşif ve sezgilere dayalı sübjektif bilgi nazariyesidir. Sûfîlerin, irfan boyutlarında kendi kalplerinde zuhur eden manaları ayetlerin yorumu olarak yansıtmaları nassları asıl maksadından çıkarabilecek bazı aşrı yorumları da beraberinde getirmiştir. Sahih nakle ve salim akla dayanmayan bu yorumlar zaman zaman eleştiri oklarını üzerlerine çekmiştir. Buna bağlı olarak işârî tefsir ve yorumların umur-ı âmme nezdinde kabul görmesine matuf bazı şartlar belirlenmiştir. Söz konusu şartlara uygun olan işârî yorumlar, makbul sayılırken şartlara uymayan ifrat derecesindeki yorumlar kabul görmemiştir. Bu çalışmada işârî tefsir ve yorumun tarihi süreçte ortaya çıkış sebepleri, tanımı, kabul şartları ve sınırlarının neler olduğu ele alınmıştır. Çalışmada Kur’ân’ı Kerîm’de temsili ve sembolik ifadelerin en yoğun şekilde yer aldığı, hemen her kesimden araştırmacının dikkatlerini çeken ayetlerden biri olan “nûr ayeti” diye isimlendirilen Nûr sûresinin 35. ayeti örnek olarak seçilmiştir. İşârî tefsirin oluşum sürecinden itibaren yazılan belli başlı sûfî tefsirler tetkik edilerek onların ayetteki temsillere ve metaforik ifadelere yaklaşımları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân-ı Kerîm, İşârî Tefsir, Nûr Sûresi 35. Ayet, Yorum

Kaynakça

• Akpınar, Cemil. “Dâvûd-i Karsî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9:29-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aksu, Hüsamettin. “Hurûfîlik” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18:408-412. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Âlûsî, Şihâbuddîn es-Seyyid Mahmûd. Rûhu’l-meânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, ty.
• Âsî, Hasan. et-Tefsîrü’l-Kur’ânî ve’l-lugatü’s-sûfiyye fî felsefeti İbn Sînâ. Beyrut: Müessesetü’l-Câmiiyye, 1983.
• Ateş, Süleyman. İşarî Tefsir Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
• Ay, Mahmut. “İşarî Tefsiri Yeniden Düşünmek”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2011): 103-148.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. nşr. Halil Eser. İstanbul: Eser Neşriyât, 1389.
• Cürcanî, es-Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed. et-Ta’rifat. İstanbul: by. 1318. Çelik, Ömer. “Kur’ân-ı Kerim’de Nur Kavramı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999): 124-174.
• Duman, M. Zeki. "Nur Suresi’nin 35. Ayetinin Tefsir ve Te’vili Bağlamında Allah’ın İnsana Dört Hidayeti: Fıtri Din, Akıl, Peygamber ve Kitap". Usul İslam Araştırmaları 3, no. 3 (Haziran 2005): 4-21.
• Duman, Zeki. “Kur’ân’ın Tefsirinde Sahâbenin İhtilâfları”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1985): 289-309.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979. Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâu ‘ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ty.
• Gürer, Betül. “İşârî Yorumlarda Nur Ayeti ve İçerdiği Semboller”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11, no. 11 (Haziran 2017): 121-152.
• İbn Acîbe. Ahmed b. Muhammed el-Hasenî eş-Şâzelî. Tefsîru’l-fâtihati’l-Kebîr. thk. Bessâm Mahmûd Bârûd. Ebû Dabi: el-Mu‘cemmeu’s-Sekâfî, 1999.
• İbn. Acîbe, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Bahru’l-medîd. thk. Ahmed Abullah el-Kureşî Raslân. Kâhire: b.y. 1419/1999.
• İbn. Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Abdillah Muhyiddîn Muhammed. Fusûsu’l-hikem. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, by. 1946.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-mekkiyye. thk. Osman Yahya. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1994.
• Konuk, Ahmed Avni. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. haz. Mustafa Tahralı- Selçuk Eraydın. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2005.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm. Latâifü’l-işârât. thk. İbrahim Besyûnî. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 1981.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî, 1365/1946.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. et-Tefsîrü’l-kebîr.Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2002.
• Nahcuvânî, Ni‘metullah b. Mahmûd. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye. İstanbul: el- Matbaatü’l-Osmâniyye, 1325.
• Okumuş, Mesut. Kur’ân’ın Çok Boyutlu Okunuşu İmâm Gazzâlî Örneği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Okumuş, Mesut. Kur’ân’ın Felsefî Okunuşu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2003. Öngören, Reşat. “Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 5 (Nisan 2012): 85-96.
• Öztürk, Mustafa. “Muhammed Esed’in Meâl-Tefsir’inde Bâtınî Te’vîl Olgusu”. İslami Araştırmalar Dergisi 16, no. 1 (2003): 113-126.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013. Polat, Fethi Ahmet. “Dirayet Ağırlıklı Tefsir”. Tefsir El Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, 2010.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân Muhammed b. Hüseyin. Hakâiku’t-tefsîr. thk. Seyyid ‘Imrân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Süleyman Uludağ, “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25:315-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b.Ali. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Şâtıbî, Ebû İshâk. el-Muvâfakât fî usûli'ş-şerîa‘. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Ma'rife, 2001.
• Şimşek, M. Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası, 2013. Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsîn et-Türkî. Beyrut: Dâru Hicr, ty.
• Taftazânî, Sa’duddîn Mes’ud b. Ömer. Şerhu’l-‘akâid. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2008.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Muhammed Bâsil Buyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Uludağ, Süleyman. “‘Amâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2:553. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23:424-428 İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yaşaroğlu, Kamil. “Nur Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33:247. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Yetik, Erhan. “Ankaravî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3:211-213. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yurdagür, Metin. “Cefr” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7:215-218. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Dâru’l-Hadîs 1426:2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulumi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2013.